Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÖVRƏ HİSSƏSİ ÜÇÜN OM QANUNU.
- Elektronların nizamlı hərəkətinə Kristal qəfəsin ionlarının göstərdiyi
- Şəkil 177. Deməli, dövrənin verilmiş hissəsindəki cərəyan şiddəti həmin hissənin
- 1 Om elə naqilin müqavimətidir ki, onun uclarındakı gərginlik 1V olduqda, ondan keçən cərəyan şiddəti 1A olsun.
- Naqilin müqavimətinin onun növündən, yəni hazırlandığı materialdan asılılığını göstərən parametr naqilin xüsusi müqaviməti adlanır və «ρ» ilə işarə olunur.
158 DÖVRƏ HİSSƏSİ ÜÇÜN OM QANUNU. Om metal naqil qoşulmuş dövrənin verilmiş hissəsindəki cərəyan şiddətinin həmin hissənin uclarındakı gərginlikdən asılılığını öyrənib. Naqildəki cərəyan şiddətinin onun uclarındakı gərginlikdən asılılığı naqilin volt-amper xarakteristikası adlanır. Om dövrənin verilmiş həssəsindəki cərəyan şiddətini və onun uclarındakı gərginliyi dövrəyə qoşulmuş ampermetr və voltmetrin köməyi ilə müəyyənləşdirib (şəkil 175). Sonra dövrəyə əvvəlki ilə eyni olan ikinci bir cərəyan mənbəyi qoşub. Bununla da o, naqildəki sərbəst elektronlaratəsir edən sahəninin gərginliyini iki dəfə artırmış olub. Bu zaman ampermetr cərəyan şiddətinin də artdığını göstərmişdir. Şəkil 175. Gərginliyi artırmaqda davam edərək, Om müəyyənləşdirmişdir ki, verilmiş metal naqilin uclarındakı gərginlik neçə dəfə artırsa, ondan keçən cərəyan şiddəti də o qədər dəfə artmış olur, yəni . Belə çıxır ki, metal naqillərin volt-amper xarakteristikası düz xətt verir (şəkil 176). Cərəyan şiddətinin gərginlikdən asılılığı aşağıdakı kimi izah olunur. Sahə gücləndikcə (gərginlik artdıqca), nizamlı hərəkət edən Şəkil 176. (cərəyan yaradan) elektronların sayı, yəni cərəyan şiddəti də artır. Gərginliyi artırmaqda davam etsək, gərginliyin elə bir qiymətinə çatarıq ki, onun sonrakı artımı cərəyan şiddətinin artmasına səbəb olmaz. Bu isə o deməkdir ki, sahə o qədər güclənib ki, nizamsız hərəkət edən elektronların hamısını nizamla düzərək, onların cərəyan yaratmaqda iştirakını təmin edib. Bilirik ki, cərəyan yaratmaqda iştirak edən elektronların nizamlı hərəkətinə kristal qəfəsin ionları maneçilik törədir. Elektronların nizamlı hərəkətinə Kristal qəfəsin ionlarının göstərdiyi 159 maneçilik naqilin müqaviməti adlanır və « » ilə işarə olunur. Naqildəki cərəyan şiddəti onun uclarındakı gərginliklə yanaşı, həm də onun müqavimətindən asılı olmalıdır. Daha doğrusu, naqilin müqaviməti böyük olduqda, ondakı cərəyan şiddəti kiçik olacaq və əksinə. Deməli, (şəkil 177). Bu iki asılılığı birləşdirsək, alarıq. Şəkil 177. Deməli, dövrənin verilmiş hissəsindəki cərəyan şiddəti həmin hissənin uclarındakı gərginliklə düz, hissənin müqaviməti ilə isə tərs mütənasib olur. Bu qanun dövrə hissəsi üçün Om qanunu adlanır. Om qanunun ifadəsindən alarıq. Elə bu ifadədən də müqavimət üçün vahid alınır. BS - də müqavimətin vahidi . 1 Om elə naqilin müqavimətidir ki, onun uclarındakı gərginlik 1V olduqda, ondan keçən cərəyan şiddəti 1A olsun. Naqilin müqaviməti. Müqavimət düsturu. Uzunluğu , en kəsik sahəsi olan mis naqil götürüb, onu elektrik dövrəsinə qoşaq (şəkil 178). Bu naqildə cərəyan şiddətini və onun uclarındakı gərginliyi ölçmək üçün dövrəyə ampermetr və voltmetr qoşaq. Ampermetrin və voltmetrin göstərişinə əsasən dövrəyə qoşduğumuz naqilin müqavimətini tapaq (Om qanuna görə). Sonra naqilin en kəsik sahəsini və Şəkil 178. materialın növünü dəyişmədən uzunluğunu iki dəfə artıraq və əvvəlki qayda ilə müqaviməti hesablayaq. Bu zaman onun müqavimətinin də 2 gəfə artdığını görərik. Deməli, naqilin müqaviməti onun uzunluğu ilə düz mütənasibdir: (şəkil 179) (naqilin uzunluğunu artırdıqca, kristal qəfəsin ionlarının elektronların hərəkətinə maneçiliyi çoxalır, yəni müqavimət artır). Şəkil 179. 160 İndi isə naqilin uzunluğunu və materialın növünü dəyişmədən en kəsik sahəsini 2 dəfə artıraq və eyni qayda üzrə müqaviməti hesablayaq. Görərik ki, en kəsik sahəsinin 2 dəfə artması ilə naqilin müqaviməti 2 dəfə azalmış olur, yəni (şəkil 180). Bu onunla izah olunur ki, naqil qalın olduqca, elektronların nizamlı hərəkəti asanlaşır. Şəkil 180. Bu qayda ilə göstərmək olar ki, naqilin müqaviməti həm də onların növündən asılı olur, yəni eyni uzunluğa, eyni en kəsik sahəsinə malik müxtəlif növ naqillərin müqavimətləri müxtəlif olur. Naqilin müqavimətinin onun növündən, yəni hazırlandığı materialdan asılılığını göstərən parametr naqilin xüsusi müqaviməti adlanır və «ρ» ilə işarə olunur. Deməli, həm də olmalıdır. Bu üç asılılığı birləşdirsək, müqavimət üçün şəklində ifadə alarıq. İfadədən aydın olur ki, , olduqda, olar. Deməli, xüsusi müqavimət – uzunluğu , en kəsik sahəsi olan naqilin müqavimətinə deyilir. Xüsusi müqavimət üçün vahid alaq. ifadəsindən alınar. Onda xüsusi müqavimətin vahidi BS -də olmalıdır. Müstəsna hal olaraq, xüsusi müqavimətin kimi də vahidi vardır. Naqilin müqavimətini ölçən cihaz ommetr adlanır. Reostatlar. Naqilin müqavimətinin onun uzunluğundan asılı olmasına əsasən reostat adlanan cihazlar quraşdırmaq mümkün olmuşdur. Reostatlarda sürüşən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|