Ədəbiyyat, sənət və fikir dərgisi
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
- Ya Ġlahi, ya Mövlam, уa ġahi-Mərdan, səndən mədəd
- Azər- baycan aĢıq sənətinin ulu simalarından olan unudulmaz AĢıq Pənah da öz sağlığında sənətinin həqqətinə qovuĢmuĢ insanlardan idi
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
11 rını sufi-dərviş sistemindən götürən “aşıqlıq” da təsəvvüf dünyagörüşünə bağlı olduğundan eyni keyfiyyətə malik sayılırdı. Bu mənada “Aşıq gör- düyünü çağırar” frazemində tarixən nəzərdə tutulmuş obyekt, yəni “aşı- ğın gördüyü” ilahi aləmdədir, daha dəqiq ifadə eləsək, Allahdır. Aşığın gördüyünü – Allahı “çağırmağı”na gəlincə isə, orta çağların təkkə mərasimlərində Allah eşqinə çalıb oxuyan, Tanrıya qоvuşmaq – Vücudla vəhdətə girmək sevdasıyla ekstatik musiqi və rəqslərin müşayəti ilə ilahilər, səmayilər söyləyən dərviş-aşiqin Allaha, Tanrı dərgahına üz tutması, onu “çağırması” sənət və təriqət norması sayılırdı. Xatırladaq ki, haqq aşığı Abbas Tufarqanlı da müşküldən qurtulmaq istəyəndə Tanrı dərgahına üz tutub: “Müşküldə qalmışam, çağırram səni!” – deyir. Bun- dan əlavə, təsadüfi deyildir ki, ustad aşıqlar indinin özündə də sazı köy- nəkdən çıxarıb əlinə alanda “Ya Ġlahi, ya Mövlam, уa ġahi-Mərdan,
17 – nidasıyla Tanrı dərgahına üz tutduqdan – ilahini çağırdıqdan və aşıqlığın himayəçisi hesab etdikləri “Şahi-Mərdanı-ilahi aləmlə əlaqəsi olan Həzrət Əlini köməyə səslədikdən sonra məclisi aparmağa başlayırlar. “Aşıq, gördüyünü çağırar” məcazi-simvolik frazemi bir çox digər təriqət söyləmələri kimi, sufi dünyagörüşünün zəifləyib sıradan çıxması ilə əlaqədar sıravi məişət səviyyəsinə enmiş və aşığın ətraf gerçəklikdə gördüklərinə söz düzüb qoşması anlamı kəsb etmişdir. Sözügedən frazemin el arasında məsəlvari səciyyə alması da bu mərhələdən sonra baş vermişdir.
17 Təbriz-Qaradağ və Urmiya aşıqları: “Həbibimsən, ya rəsul, səndən mədəd, ya Əli Fəryadrəs” - qəlibini də işlədirlər. Burada da ilahi aləmə birbaşa əlaqəsi olan, Allahın rəsulununa, elçisinə - Məhəmməd peyğəmbərə və aşıqlığın ideoloji himayəçisinə - Həzrət Əliyə köməyə, dada-dəryada yetən müqəddəs bir ünvan kimi üz tutulur.
OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
12 Seyfəddin QƏNĠYEV professor EL ÇIXARMAZ SƏNĠ YADDAN...
sənətkarlarından biri də Dədə Bilalın şagirdi, Aşıq Qurbanxandan sənətin sir- lərini mükəmməl öyrənmiş, el arasında tanınmış, bəyənilmiş, sevilmiş Aşıq Pə- nah Ələsgər oğlu olmuşdur. O, 1926-cı ildə Salyan şəhərində dünyaya göz aç- mışdır. Aşığın atası Ələsgər kişi Aşıq Bilalın sənətinin vurğunu, həm də yaxın dostu idi. Özü də Şirvan aşıq dastanlarına bələd bir insan idi. O, oğluna da aşıq sə- nətinə rəğbəti gənc yaşlarından mənim- sətmişdir. Ələsgər kişi dostu Aşıq Qur- banxanla oğlunu tanış edir. Elə həmin gün də aşıq Qurbanxan Pənahı şagird kimi qəbul edir. 1940-cı ildən Pənah aşıq Qurbanxandan aşıq sənətini sirlə- rini əməlli-başlı öyrənir. Beləliklə, Pənah ustadının xeyir-duasından sonra gənc aşıq kimi məclislərə qatılır. Otuz il doqquztelli sazı sinəsindən ayırmır. Təkcə Azərbaycanımızda deyil, keçmiş sovetlər birliyində neçə-neçə festivallarda iştirak edir, uğurlar qazanır, tanınır, sevilir və seçilir.
* * * Mən, necə deyərlər, “bu dünyanı gəşt eyləyib”, aşıq sənətinin sorağı ilə çox yolları yordum. Axırda özüm yorğun düşdüm. Və yalnız bu zaman – yollar yorğunu olub, ömrün bu çağının nəfəsini dərmək istəyən- də həyatım boyu aradığım bir suala cavab tapdım: aşıq sənəti, ona hara- sından baxılırsa-baxılsın, bütün mahiyyəti, bütün məzmunu, bütün mün- dəricəsi ilə yaddaĢdır. Biz bu faktora çox vaxt elmi cəhətdən əhəmiyyət verir, fəlsəfəsini qırağa qoyuruq. Varlığın hər bir təzahürünün fəlsəfəsi var. Bu fəlsəfə yaradılışın hər bir ünsürünün İlahidən gələn mənası, ma- hiyyətidir. İnsan illərin, hadisələrin bir-birini əvəz etdiyi bir ömür sürür. Hərə öz yaşadığı ömrə bur məna verir. Ancaq bu mənaların hamısı ya- rımçıq olur: insan nə qədər ki sağdı, o məna tamamlanmır. Tamlıq, bit- OZAN DÜNYASI № 4(19), 2014
13 kinlik, kamillik insanın ölümü ilə gəlir və insanın yaşadığı ömrün mənası o, bu dünyanı tərk edəndən sonra bilinir. Baxır, kim yaddaşlarda neçə qa- lır. İnsan bütün hallarda xatirəyə, yaddaşa dönür. Aşıq sənəti yaddaşın özüdür. Bu sənətin bütün məzmun və mahiyyəti, cövhəri, mayası yad- daşdır. Bu sənət yaddaşla yaranır, yaddaşla yaşayır və yaddaşla əbə- diləşir. Çox maraqlıdır ki, istedadı fitrətdən gələn, ruhu sənət vəhylərinə bağlı olan sənətkarlar bu həqiqəti elə öz sağlıqlarında dərk edirlər. Azər-
görə də deyirdi ki:
Göründüyü kimi, Aşıq Pənah üçün varlığın bütün həqiqəti yaxşı ad- dan ibarətdir. Onun yaradıcılığına diqqət verdikdə aydın olur ki, “yaxşı ad” Aşıq Pənah üçün sadəcə mənəvi-əxlaqi dəyər yox, həm də böyük bir həyat fəlsəfəsidir. Aşıq həyatın mənasını elə yaxşı adda görür. Həyat onun üçün yaxşı addan ibarətdir. Ancaq burada bir cəhətə fikir verməsək, Aşıq Pənahın “həyat” fəlsəfəsini anlamarıq. Məsələ burasındadır ki, sənətkarın “həyat” anlayışı geniş məna tutu- muna malik olmaqla həm bu dünyanı, həm də o dünyanı öz içərisinə alır. Başqa sözlə, həyat onun üçün yalnız doğularaq bu dünyaya gəlməkdən və dünyada yaşadığı ömürdən ibarət deyil. Aşıq Pənah “həyat”, “ömür” de- dikdə istər bu dünyadakı, istərsə də o dünyadakı ömrü bütövlükdə nəzər- də tutur. İnsan bu dünyada cismən yaşayır, ruhən o biri dünyaya bağlı olur. İnsanın hər iki dünyadakı ömrünün mənası onun bu dünyada çıxart- dığı adda cəmləşir. Bizim, əslində, iki adımız olur. Birini bizə başqaları (ata-anamız, baba-nənəmiz və b.) qoyur. O biri adı isə özümüz özümüzə qoyuruq. Bu adda bizim əməllərimiz, ömrümüzün mənası, insanların bizə verdiyi qiymət ifadə olunur. Bax, bu cəhəti nəzərə aldıqda Aşıq Pənahın “yaxşı ad” haqqındakı hikməti böyük bir fəlsəfədir. Və aşıq bütün ömrü boyu öz fəlsəfəsi ilə – “yaxşı ad çıxartmaq” fəlsəfəsi ilə yaşadı. Aşıq Pənahın həyat fəlsəfəsinin əsasında əbədiyyətə inam dururdu. O, həyata vurğun idi: sazı, sözü, yaşadığı dünyanı böyük bir eşqlə sevir, bu eşqin əbədiliyinə inanırdı:
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|