OZAN DÜNYASI № 3, 2010
65
кими, эцръц саз-сюз адамлары да юзляриня Тцрк-Азярбайъан ад-
тяхяллцсляри эютцрцр вя ясасян Тцрк дилиндя шеир гошурдулар.
Эцръцстандакы ашыгларын Гафгаз халгларынын фолклорунун, мусигиси-
нин, хцсусиля ашыг йарадыъылыьынын инкишафында, йайылмасында, бу сянятин
эянъ нясля севдирилмясиндя вя давамчылар – шаэирдляр йетишдирилмясиндя
мисилсиз хидмятляри олмушдур. Илйа Чавчавадзенин няшр етдирдийи «Ивери-
йа» гязетиндя миллиййятъя ермяни олан тифлисли Щязирин (ясл ады Абрам
Абрамовдур) йедди шаэирдиня «устад ашыг» ады верилмяси барядя дяръ
олунмуш мялумат да бу бахымдан мараглыдыр.
6
2
Ц.Щаъыбяйов ашыг сянятинин йайылмасында мцщитин бюйцк тясирини
эюстяряряк йазырды: «Ашыг ифачылыг мящарятини схоластик мцщитдя юй-
рянмир; ону тямиз щава, йашыл чямян, чюл чичякляринин ятри, уъа даьлар,
эениш тарлалар, гушларын ъящ-ъящи, чайларын шырылтысы илщама эятирир, ашыг ясл
азад ряссамдыр»
6
3
. Доьрудан да халгын рущуну охшайан эюзял, сямими
вя тябии ашыг шеирляри мящз беля бир мцщитдя йарана билярди. Ц.Щаъы-
бяйов ХХ йцзилин яввялляриндя ашыгларын шящярлярдя сазандарлар тяря-
финдян «кобуд» адландырылыб, сыхышдырылдыьыны эюстярир вя ялавя едирди ки,
«онлар (ашыглар – В.Щ.) ясасян уъгар кяндлярдя вя йайлагларда чыхыш ет-
мяли олурдулар»
6
4
. Бу, Эцръцстанда йашайыб фяалиййят эюстярян сянят-
карлара да аид иди. ХВЫЫЫ йцзилдя тифлисли Сайат Нованын юзцнц эцръц
чарынын ашыьы йох, сазандары адландырмасы да, йягин ки, бунунла баьлы иди.
Башга йерлярдя олдуьу кими, Эцръцстанда да ашыг йарадыъылыьы шящяр-
лярдян яввял кяндлярдя мейдана эялиб, инкишаф етмяйя башламышды. Бу
мцнасибятля М. Чиковани йазыр: «Эцръц ашыьына Месхет-Ъавахетдя
тясадцф етмяк оларды. Шящяр щяйатынын артмасындан сонра саз чаланлар
шящяр вя гясябялярдя дя эюрцндцляр»
6
5
. Ашыглыг сянятини Аъарыстанда да
давам етдирянляр вар иди. Аъар ашыглары щям Тцрк, щям дя эцръцъя
охуйурдулар
6
6
. Тцрклярин йашадыьы Борчалы-Гарайазы мащаллары ися щяля
гядимлярдян ашыг сянятинин бешийи адландырылыб, ашыглар йурду кими
танынырды.
6
2
«Иверийа» гяз., 1893, 6 ийул.
6
3
Ц. Щаъыбяйов, ЫЫ ъилд, с. 253.
6
4
Йеня орада. с. 356.
6
5
М. Чиковани. Эцръц халг йарадыъылыьы тарихи, с. 109.
6
6
М. Чачава. Аъар дастанлары, «Эцръц фолклору», ВЫ ъилд, Тбилиси, 1976, с. 179
(эцръц дилиндя)
.
OZAN DÜNYASI № 3, 2010
66
Seyfəddin QƏNĠYEV
fililogiya elmləri doktoru
ġĠRVANLI AġIQ
HACALININ KÖNÜL DÜNYASI
və ya «…Nар чичяйи»нин поетик еъазы
irvan aşıq mühitinin ötən əsrin əllinci illərindən sonra Cəyirli
Aşıq Abbasdan ustad şilləsi, öyüd-nəsihət alıb məclislərə qədəm
qoyan şagirdlərindən biri də Aşıq Hacalı olmuşdur. Az müddət
ərzində Şirvanın ustad aşıqlarının – Aşıq Şamil, Aşıq Şakir, Aşıq Pənah,
Aşıq Əhməd, Aşıq Xanmusa, Aşıq Şərbət və başqalarının hörmətini qazan-
dığı kimi, ―pür kamalı‖ ilə Azərbaycanımızın bir çox bölgələrində bəyə-
nilmiş, sevilmiş və məclislərin yaraşığına çevrilmişdir. Və həmin vaxtdan
ömrünün sonuna qədər Şirvan aşıq mühitinin ustad sənətkarı kimi böyük ad-
san sahibi olmuşdur. Respublikamızda və eləcə də keçmiş sovetlər birliyinin
bir çox mərkəzi şəhərlərində - Moskva, Volqoqrad, Daşkənd və Leninqradda
(Sankt-Peterburq) keçirilmiş festivallarda iştirak etmiş, çıxışları müxtəlif
təltiflərə layiq görülmüşdür.
Aşıq Hacalı yaradıcı sənətkar idi. Onun şeirlərinin böyük qismi şəxsi
arxivində hifz olunur.
Йеня гумлу сащил, йеня сярин баь,
Йеня ахшам дцшцб мейняликляря.
Бурда севэилимля нечя ил габаг,
Бир нар чубуьу басдырдым йеря...
Нар аьаъы, нар чичяйи,
Щяля тязя вар чичяйи.
Нар аьаъы, нар чичяйи,
Бир улдуздур щяр чичяйи...
Халг шаири Н.Хязринин бу шеiриня ашыьын бястялядийи мащнынын цряйя-
йатымлы овгаты Ашыг Щаъалыны бцтюв Азярбайъанда танытды. «Нар чичяйи»
мащнысы халгын севдийи, щявясля длинлядийи вя унуда билмядийи сянят ин-
ъисиня чеврилди. Доьрудан да, бу эцн беля «Нар чичяйи» инсанларын севин-
ъиня йолдаш олур, кюнцллярини шадлыьа, шянлийя кюкляйир. М.Я.Насирин щяля
нечя илляр бундан габаг, ашыьын юз саьлыьында «Йени Ширван» гязетиндя
йаздыьы кими: «Той мяълисляриндя, байрам шянликляриндя, консерт салон-
Ş
OZAN DÜNYASI № 3, 2010
67
ларында, радио вя телевизийа верилишляриндя биз ашыг Щаъалы Щаъалыйевин
ифасында «Нар чичяйи» мащнысыны дяфялярля вя щяйяъанла динлямишик»
67
.
«Нар аьаъы» мярщум устад Щаъалынын тябиятин илащи мюъцзяси олан
нар чичяйиня ешгиндян доьмушду. Доьрудан да, нар чичяйинин эюзяллийи щяр
чичякдя олмур. Дцнйанын илащи мюъцзяси бу чичякдя ъямляшиб. Ашыг Щаъалы
нар чичяйинин еъазыны (мюъцзясини) эюря билдийи, эюрцб дя дуйа билдийи,
дуйуб да ещтизаза эяля билдийи цчцн бу мюъцзя ону цнлц сяняткара чевирди.
Ади бир чичяк дейилди нар аьаъы Ашыг Щаъалы цчцн. Сяняткар юз али
ешгини бу чичяйя етибар етмиш, бу чичяйин шащидлийи иля юз илащи ешгиня анд
ичмишди: «Бурда севэилимля нечя ил габаг... Бир нар чубуьу басдырдым
йеря...»
Онун нар чичяйиня олан илащи севэисиндян кцлли-каинат доьулмушду:
«Нар аьаъы, нар чичяйи... Бир улдуздур щяр чичяйи».
Нар чичяйинин поетик еъазы Ашыг Щаъалыны сянят вя сюз аляминдя
таныдыб, она лайиг олдуьу шющряти эятирди: «Азярбайъан шаирляринин, ел
ашыгларынын, щабеля юзцнцн сюзляриня бястялядийи «Гыз галасы», «Долана-
долана», «Бянювшя», «Инъидяр сяни» вя башга лирик ашыг мащнылары да дилляр
язбяри олмушдур»
68
.
Ашыг Щаъалы щагг дцнйасында олса да, онун сюз вя сянятдя йарат-
дыьы яняняляр йашамагда вя Ширван ашыг мцщитини зянэинляшдирмякдя
давам едир. Сяняткарын шеiрляри ифа олундугъа, мащнылары охундугъа
онун мцгяддяс рущу Азярбайъан ашыг сянятинин башы цстцндя доланараг
она йол эюстярмякдя давам едир.
Ширван ашыг сянятинин баьрындан гопмушду Ашыг Щаъалы... Сяняткар
юзц буну бцтцн айдынлыьы иля дярк едирди. Сянятин вя сюзцн Ширван мю-
ъцзяси Ашыг Щаъалы цчцн щям дя поетик щиссляр дцнйасы иди. Сяняткарын
«Ширван сяняткарларына» адлы гошмасы бу щисслярдян йоьрулмушду.
Ашыг Щаъалы цчцн Ширван ашыг мцщити иля Ширван елинин сярщядляри баш-
баша иди. Она эюря дя онун поезийасында Ширван елинин бцтюв бир образы
вар: сазы, сюзц, сяняти, мянявиййаты, яхлагы вя ядяби иля... Щямин образын
онун шеiриндя мцхтялиф сявиййяляри вар. Беля сявиййялярдян бири «ширванлы»
образыдыр. Сяняткар «ширванлы» образынын сяъиййяви нцмунясини «Ширван-
лыйа» адлы гошмасында йаратмышдыр.
Сяняткар йурдун «нахяляф» ювладларыны «Эялир» адлы устаднамя-
эярайлысында да поетик гынаг щядяфиня чевирмишдир. Ашыг Щаъалы йурд
оьлуну юз сюзцнцн, ямялинин йерини билян, щап-эопдан узаг, данышмаг
явязиня иш эюрян шяхс кими тясяввцр етмишдир. Йохса, беляляриня йашамаг
шансы йохдур. Чцнки аддымбашы ел-оба гынаьына туш эяляъяк, юз
ямялляринин бяласына дцшяъякляр:
67
М.Я.Насир. Ашыг Щаъалы Щаъыйев. «Йени Ширван» гязети, 29.В.1980.
68
Йеня орада.
Dostları ilə paylaş: |