Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

25 
 
Azərbaycanda  dərin  makroiqtisadi  təməllərin  yaradıldığını,  maliyyə  sabitliyinin  möhkəmləndirilməsi 
istiqamətində  çevik  iqtisadi  addımların  atıldığını,  ümumilikdə,  valyuta  bazarının  bütün  seqmentlərində 
inkişaf templərinin  müşahidə olunduğunu  bəyan  ediblər.  Bu tendensiya  valyuta  ehtiyatlarının  artması  ilə 
bərabər, həm  də milli  valyutanın  -  manatın aktiv  siyasət  aləti  kimi  nüfuzunun artmasına təkan  potensialı 
yaradır. 
 
Valyuta  ehtiyatlarının  artması  beynəlxalq  maliyyə  bazarlarında  idarəetməyə  verilən  aktivlərin 
əhəmiyyətli  dərəcədə  yüksəlməsinə  də  əsas  yaratmışdır.  Azərbaycan  hökuməti  ehtiyatların  bir  hissəsini 
qlobal  maliyyə  menecerlərinə  idarəetməyə  vermişdir.  Hazırda  Mərkəzi  Bankın  valyuta  ehtiyatlarının  bir 
hissəsi,  o  cümlədən  Dövlət  Neft  Fondu  vəsaitlərinin  bir  qismi  ixtisaslaşmış  beynəlxalq  maliyyə 
institutlarının  vasitəsilə  idarə  olunur.  Bu  siyasətin  əsas  elementləri  həmin  vəsaitlərin  maksimum  gəlir 
gətirən  bölmələrdə  yerləşdirilməsindən  ibarətdir.  Strateji  valyuta  ehtiyatlarının  artmasında  və  ölkənin 
maliyyə imkanlarının yaxşılaşmasında vəsaitlərin idarə olunması perspektivli və yüksək gəlir gətirən sahə 
hesab olunur. 
 
Yaxın  illərdə  xarici  təşkilatlara  idarəetməyə  verilən  valyuta  ehtiyatlarından  əldə  olunan  gəlirlər 
neft sektorundan  sonra aparıcı  yerlərdən  birini tuta bilər. Son  illər ehtiyatların  həm  valyuta strukturunda, 
həm  də  alət  strukturunda  mühüm  diversifikasiya  tədbirləri  də  həyata  keçirilir.  Buna  görə də  ehtiyatların 
alət  strukturunda  daha  yüksək  reytinqə  malik  dövlət  və  korporativ  qiymətli  kağızlar  böyük  əksəriyyət 
təşkil  edir.  Hazırda  həm  Mərkəzi  Bankın,  həm  də  Dövlət  Neft  Fondunun  vəsaitləri  dünyanın  tanınmış 
maliyyə təşkilatlarında idarəetməyə verilib və nəticədə hər il əhəmiyyətli gəlir əldə olunur. 
 
 
 
1.5.Valyuta ehtiyatlarının idarə edilməsində Suveren Fondların rolu
 
 
Təcrübədə   ticarət   balansı   uzunmüddətli   profisitli   olan   Küveyt,   Sinqapur   və   Çin   kimi 
iqtsadiyyatlar  üçün  xarici  valyuta  ehtiyatlarının  idarə  olunmasında  Suveren  Fondlar  (SF)  mühüm  rola 
malikdir. Belə ki, 2010-cu ilin sonunda SF-ın aktivlərinin həcmi 3.95 trilyon  ABŞ dollarına çatmışdır ki, 
bu  da  cəmi  qlobal  xarici  valyuta  ehtiyatlarının  47%-ni  təşkil  edirdi.  SF-ın  aktivləri  əsasən  ixrac  gəlirləri 
hesabına formalaşır. 
 
SF  dövlət  tərəfindən  idarə  olunsalar  da,  hedj  və  qarşılıqlı  fondlarla  müqayisədə  aşağı  şəffaflığa 
malik  olması  ilə  fərqlənir.  Belə  ki,  SF  investisiya  məlumatlarının  ictimaiyyətə  açıqlanmasında  maraqlı 
deyillər.  Məsələn,  əsas  SF  hesab  olunan  Çin  İnvestisiya  Korporasiyası  (China  Investment  Corporation 
(CIC))  və  Abu  Dabi  İnvestisiya  İdarəetməsinin  (Abu  Dhabi  Investment  Authority  (ADIA))  fəaliyyəti 
uzun müddət qapalı olmuşdur. 
 
Həmçinin  ehtiyatların  ənənəvi  idarə  edilməsindən,  yəni  fondların  əsasən  sabit  gəlirli  qiymətli 
kağızlara investisiya edilməsindən fərqli olaraq SF aktivlərini daha riskli sahələrə yönəldir. Məsələn, QİA 
(Qatar Investment Authority) aktivlərini səhm, hedj fondları, özəl qiymətli kağızlar, əmlak və s. aktivlərə 
yerləşdirir.  Eyni  zamanda  SF-lar  böhrandan  əvvəl  maliyyə  institutlarına  yatırılan  investisiyalara  da 
xüsusi önəm  verirdi. Bu  səbəbdən dövlət  fondlarından  fərqli olaraq, SF-ın  investisiya  itkiləri  ilə üzləşmə 
ehtimalı böyük idi. Çünki SF üçün dəqiq qanun və ya tənzimləmə normativi mövcud deyildir. 
 
Ümumiyyətlə,  böhrandan  əvvəl  SF-ın  əksəriyyəti  şəffaf  olmadığından  investisiya  baryerləri  ilə 
üzləşirdi.  Lakin,  böhranın  baş  verməsi  qlobal  aləmdə  SF-a  münasibətin  dəyişməsinə  səbəb  oldu  və  bu 
fondlara  diqqət  artdı.  Xüsusilə  2008-ci  ildən  başlayaraq  bəzi  ölkələrdə  yeni  SF  yaranmağa  başladı  və 

---

26 
 
nəticədə  aktivlərin  sürətlə  artması  davam  etdi.  Perqin  (2011  SF  İcmalı)  məlumatlarına  əsasən  SF-ın 
aktivləri 2008-ci ildə 3.05 trln ABŞ dollarından 2011-ci ildə 3.98 trln ABŞ dollarınadək artdı. 
 
Böhrandan  əvvəl  SF-ın  əsas  hədəfi  maliyyə  institutları  olmuşdur  (aktivlərin  44.6%-i).  Böhran 
zamanı  iri  maliyyə  korporasiyalarının  iflası  öz  növbəsində  SF-a  ciddi  zərər  vurdu.  Nəticədə  böhrandan 
sonra  ümumi  SF-ın  aktivlərində  maliyyə  institutlarının  payı  8%-ə  düşdü  və  kapital  daha  çox  daşınmaz 
əmak, enerji sənayesi  və  istehlaka  yönəldildi. Məsələn, daşınmaz əmlaka  investisiya 2 dəfə artdı. Preqin 
(2011) statistik məlumatlarına əsasən SF vəsaitlərinin 56%-ni daşınmaz əmlaka investisiya edirlər. 
 
Azərbaycan Respublikası Neft Fondu (ARDNF) yüksək institusional inkişaf səviyyəsinə malik bir 
suveren   fonddur.   ARDNF   neft   gəlirlərinin   gələcək   nəsillər   üçün   toplanması   funksiyasını   yerinə 
yetirməklə  yanaşı,  həm  də  bu  gəlirlərdən  ölkədə  infrastruktur,  sosial  məsələlərin  həlli,  habelə  insan 
kapitalının inkişafı istiqamətlərində də effektiv istifadə olunmasını təmin edir. 
Son  illər  ARDNF  vəsaitlərin  idarə  edilməsi,  şəffaflığın  təmin  edilməsi  baxımından  digər 
dövlətlərlə  öz  təcrübəsini  bölüşdürməyə  qadir  olan  və  beynəlxalq  nüfuzlu  bir  quruma  çevrilmişdir. 
ARDNF-in  fəaliyyətinin  yüksək  dərəcədə  şəffaflığı  beynəlxalq  icma  tərəfindən  təsdiq  olunur.  Bunun 
bariz göstəricisi  Mineral  Ehtiyatların Hasilatı  ilə Məşğul olan Sənaye Sahələrində Şəffaflıq Təşəbbüsünə 
(MHŞT)  qoşulmuş  ölkəmizin  təmsilçisi  kimi,  2009-cu  ildə  ARDNF-ə  MHŞT  mükafatının  təqdim 
edilməsi olmuşdur. 
Bir  sıra  dünya  dövlətlərində   ARDNF  ilə  oxşar  cəhətləri  olan  analoji  fondlar  da   fəaliyyət 
göstərirlər.  Bunlardan  biri  Norvegiyada  fəaliyyət  göstərən  Dövlət  Pensiya  Fondudur.  Burada  neft 
ixracatından  əldə  olunan  bütün  vəsaitlər  toplanılır.  Bu  vəsaitlər  Norveç  mərkəzi  bankının  nəzdində 
fəaliyyət göstərən investisiyaların idarə olunması üzrə xüsusi qurum tərəfindən idarə olunur. 
 
 
3. Strateji ehtiyatların idarə olunması: müasir yanaşmalar
 
 
3.1.Pul Siyasəti hədəfi və strateji ehtiyatların idarə olunması
 
 
Mərkəzi Banklar  xarici  valyuta  ehtiyatlarını  müxtəlif  məqsədlər üçün  saxlayırlar.  Xüsusilə, təsbit 
məzənnə   və   ya   dəhliz   rejimini   həyata   keçirən   ölkələrdə   valyuta   ehtiyatları   məzənnəyə   günlük 
müdaxilələri  dəstəkləmək  və  məzənnə  hədəfini  reallaşdırmaq  məqsədlərinə  xidmət  edir.  Yüksək 
fluktuasiyalara  imkan  verən  valyuta  dəhlizi  rejimində  isə  böyük  miqyaslı  müdaxilələrə  ehtiyac  yalnız 
xarici  valyuta  bazarında  kəskin  fluktuasiyalar  yarandığı  zaman  icra  edilir.  Beləliklə,  həmin  ölkələrdə 
ehtiyatların   saxlanma   məqsədi   böhran   dövründə   mövcud   məzənnə   rejimini   qoruyub   saxlamaq   və 
məzənnə rejiminin stabilliyini təmin etmək funksiyası daşıyır. 
 
Bəzi hallarda valyutaya təsir edən müstəsna şoklar bazar qurucuları üçün elə böyük səviyyədə risk 
və  itkiyə  səbəb  ola  bilər  ki,  onlar ümumiyyətlə,  bazarda qiymət  formalaşdırmaqdan  və  ticarətdən  imtina 
edə  bilərlər.  Xarici  valyuta  bazarında  likvidliyin  belə  "qurulması"  və  bazar  infrastrukturunun  zəifləməsi 
məzənnədə  daha  kəskin  yerdəyişməyə  gətirib  çıxara  bilər.  Beləliklə,  üzən  məzənnə  rejiminə  sahib  olan 
ölkələrin  mərkəzi  bankları  da  fövqəladə  bazar  vəziyyətini  nəzərə  alıb  tələb  olunan  bazar  likvidliyini  və 
xarici valyuta bazarında ticarətin fasiləsiz fəaliyyətini təmin etmək üçün beynəlxalq ehtiyatlar toplayırlar. 
 
Xarici valyuta ehtiyatları həm də daxili monetar siyasət alətlərinin genişlənməsinə də xidmət edir. 
Əksər  bazarlarda  mərkəzi  bank  tərəfindən  məqbul  girov  kimi  qəbul  edilən  qiymətli  kağızların  sayı 
məhduddur.  Bu,  xüsusilə  aşağı  dövlət  borcuna  malik  ölkələrdə  dövlət  istiqrazlarının  aşağı  təklifi  ilə 
əlaqəlidir.  Həmin  ölkələrdə  pul  siyasəti  alətləri  qiymətli  kağızlarla  deyil,  xarici  valyuta  ilə  dəstəklənir. 

---