Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

34 
 
1.   Ədəbiyyatların icmalı
 
 
Levis və Lays (2002) tədqiq etmişlər ki, uğurlu fiskal və monetar siyasətlərinin koordinasiyası 
çərçivəsində faiz dərəcələri vasitəsi ilə inflyasiyanı aşağı salmaq mümkündür. Büdcə kəsirinə yönələn 
fiskal  siyasət  həyata  keçirildikdə,  lakin  monetar  siyasət  ilə  koordinasiya  edilmədikdə  Mərkəzi  Bank 
özünün  inflyasiya  hədəfindən  yayına  bilər.  Lambertini  və  Rovelli  (2003)  makroiqtisadi  stabilləşmə 
siyasəti  çərçivəsində  monetar  və  fiskal  davranışların  Staklberq  oyunu  vasitəsilə  modelləşdirmişlər. 
Əldə  edilmiş  nəticələrə  görə  fiskal  qurum  makroiqtisadi  siyasət  oyununda  daim  lider  mövqeyə 
malikdir.  Bu  səbəbdən  monetar  qurum  da  fiskal  qurumun  mövqeyi  ilə  razılaşmalı  və  onu  izləyərək 
stabilizasiya  hədəfinə  nail  olmalıdır.  Dikst  və  Lambirtini  isə  (2001)  qeyd  edirlər,  fiskal  və  monetar 
siyasət bir-birindən iki əsas səbəbə görə fərqlənir: 
 
1.  Mövcud  makroiqtisadi  durum  həyata  keçirilən  bu  və  ya  digər  iqtisadi  siyasətin  təsirlərinin 
mənfi və ya müsbət olacağını müəyyən edir; 
2. Fiskal və monetar qurumlar arasında kordinasıyanın səviyyəsi hər iki qurum tərəfindən aparılan 
siyasətin  iqtisadiyyata  təsirini  müəyyən  edir.  Ölkədə  iqtisadi,  o  cümlədən  makromühit  əlverişli 
olmadıqda  bu  və  ya  digər  siyasətin  təsir  effekti  arzu  edilən  səviyyəyə  çata  bilməz.  Əlavə  olaraq 
iqtisadi agentlər verilən siqnalları  yanlış  və  ya  fərqli  qəbul edərlərsə, nəticədə onların  sərmayə və 
istehlak davranışları iqtisadiyyatda əhəmiyyətli fluktuasiyalara səbəb ola bilər. 
 
Zorilli  (2005)  Braziliya  və  Argentinanın  makroiqtisadi  stabilləşmə  təcrübəsində  fiskal 
dominantlığı  araşdırmışlar.  Əldə  edilmiş  nəticələrə  görə  fiskal  siyasət  monetar  fundamentallara  təsir 
göstərir,  xüsusilə  məzənnədə  dəyişkənliyə  səbəb  olur.  Əlavə  olaraq  onların  tədqiqatı  göstərir  ki, 
inflyasiya fiskal fenomen olduğu üçün monetar siyasətə bilavasitə təsir göstərir. Bu səbəbdən monetar 
və fiskal qurumlar arasında sıx koordinasiya arzuolunandır. 
 
Bu arqument Fridmanın  məşhur “inflyasiya  həmişə və  hər  yerdə  monetar fenomendir” şüarını 
təkzib  edir.  Hətta  bəzi  tədqiqatçılar  (Çarls,  1999  və  s.)  qiymət  səviyyəsinin  fiskal  nəzəri  əsasını 
formalaşdırmışlar.  Onların  fikrincə,  fiskal  nəzəriyyə  iki  hissədən  ibarətdir:  ı)  zəif  fiskal  nəzəriyyə  və 
ıı) güclü fiskal nəzəriyyə. Zəif fiskal nəzəriyyədə inflyasiya həqiqətən monetar fenomen hesab edilir. 
Lakin,  pul  kütləsinin  artımı  fiskal  siyasət  səbəbindən  baş  verir.  Bundan  fərqli  olaraq,  güclü  fiskal 
nəzəriyydə   pul   kütləsinin   hətta   dəyişmədiyi   halda,   fiskal   siyasətin   müstəqil   surətdə   qiymət 
səviyyəsinə və inflyasiyaya  təsir  etməsi  göstərilir.  Hər iki  yanaşmaya  görə  monetar qurum  təkcə özü 
inflyasiya  hədəfinə  nail  ola  bilməz.  Çünki  o,  pul  kütləsinə  nəzarət  etmir  (zəif  yanaşmada  olduğu 
kimi) və ya inflyasiya onun tərəfdən formalaşmır (güclü yanaşmada olduğu kimi) (Çarls, 1999). 
 
Lakin,  əksər  inkişaf  edən  və  tədiyə  balnasının  profisitinə  malik  iqtisadiyyatlarda  fiskal  və 
monetar  qurumlar  arasında  daim  əməkdaşlıq  problemi  yaranır.  Dövlət  büdcəsinin  formalaşması 
monetar   siyasətə   əhəmiyyətli   təzyiq   yarada   və   ciddi   monetizasiya   tələb   edə   bilər.   Yüksək 
monetizasiya  iqtisadi  artıma  və  məşğulluğa  şərait  yaratmaqla  yanaşı  yüksək  inflyasiyaya  da  yol  aça 
bilər.  Bu  isə  öz  növbəsində  ev  təsərrüfatları  və  sahibkarlar  üçün  gəlirlərin  real  ifadədə 
dəyərsizləşməsinə   və   qeyri-müəyyən   investisiya   mühitinə   gətirib   çıxara   bilər.   Nəticədə   fiskal 
davranışı  izləyən  monetar  davranışın  yaratdığı  inflyasiyanı  monetar  qurumun  özü  tərəfindən  aradan 
qaldırılması  zərurəti  yaranır.  Bu  səbəbdən  Lambertini  və  Rovelli  (2003)  makroiqtisadi  stabilizasiya 
prosesində hər iki qurum arasında koordinasiyanı olduqca vacib hesab edirlər. 

---

35 
 
Bu mövqeni 1981-ci ildə Sarjent və Varlas monetarist arifmetika arqumenti ilə sübut etmişlər. 
Onların  fikrincə,  hökumət  orta  müddətli  dövrdə  büdcə  siyasətini  balanslaşmış  formada  həyata 
keçirmədikdə, monetar siyasət aşağı inflyasiya səviyyəsini ən yaxşı halda qısa müddət ərzində qoruya 
bilər.  Eyni  zamanda  onların  hesablamaları  göstərir  ki,  koordinasiya  mövcud  olmadıqda, 
balanslaşmamış  büdcə  siyasətinə  qarşı  yönələn  antiinflyasion  monetar  siyasət  uzunmüddətli  dövrdə 
yüksək inflyasiyanın qarşısını ala bilməz. 
 
Karl Uolş (2011) qiymət  səviyyəsinin  fiskal  nəzəriyyəsini təhlil edərkən dövlət borcunun real 
dəyəri  ilə  gələcək  fiskal  profisitlərə  dair  ictimaiyyətin  gözləntiləri  arasında  əlaqəyə  baxmışdır. 
Tədqiqat  iki  tarazlıq  şərtinə  nail  olmağa  imkan  vermişdir.  Belə  ki,  pula  olan  real  tələb  real  təklifə, 
dövlətin  real  öhdəlikləri  isə  gələcək  birbaşa  kəsirin  xalis  dəyərinə  bərabər  olmalıdır.  Uolş  qeyd  edir 
ki, dövlət borcuna tələbin dəyişməsi öz növbəsində məcmu tələbi də dəyişdirir. Maraqlıdır ki,  həmin 
tədqiqat  çərçivəsində  monetar  və  fiskal  siyasət  arasında  heç  də  həmişə  daimi  koordinasiyanın 
olmaması  sübut  edilmişdir.      Eyni  zamanda  tədqiqatın  nəticələrinə  əsaslanaraq  Uolş  normal 
makroiqtisadi  dövrlərdə  qurumlar  arasında  koordinasiyanın  məhdud  şəkildə  həyata  keçirilməsini 
tövsiyyə edir. Belə ki, monetar siyasətdən fiskal siyasətin  yaratdığı makroiqtisadi effektlərin qarşısını 
alan  bir  alət  kimi  istifadə  etməklə  məcmu  buraxılış  kəsiri  və  inflyasiyanın  sabitliyini  təmin  etmək 
olar. 
 
Bir  çox  ölkələr  əhəmiyyətli  dərəcədə  fiskal  təzyiq  dövrü  yaşamaqdadırlar.  Bu  təzyiqin  fiskal 
nəzəriyyəyə   əsaslanaraq   perspektivdə   daha   da   genişlənməsi   və   monetar   təzyiqə   çevrilməsi 
ehtimalının   artıb-artmaması   düşündürücü   məqamlardandır.   Çünki,   dövlətin   iki   mümkün   gəlir 
mənbəyi  mövcuddur: vergilər (bütün növ rüsumlar) və senyoraj. Məlum olduğu kimi, senyoraj pulun 
emissiyasından  əldə  edilən  gəlirdir.  Gəlirlərin  bu  cür  formalaşması  fiskal  quruma  daima  birinci 
siyasət qərarı verməyə və monetar qurumu ardınca aparmağa imkan verir. 
 
Ümumiyyətlə,  zəif  formalı  fiskal  nəzəriyyənin  əsas  nəticələrindən  biri  aparılan  sərt  monetar 
siyasət  və  ya  məhdud  pul  təklifinin  gələcəkdə  inflyasiyanın  artmasına  səbəb  ola  bilməsidir.  Burada 
intuisiya ona əsaslanır ki,  bu günki  məhdud pul kütləsi  bilavasitə qiymətləri azaldır, lakin, gələcəkdə 
yüksək inflyasiya nominal faiz dərəcələrini artırır və real pula tələbi azaldır. 
 
Makrofiskal  çərçivədə  siyasət  münasibətləri  və  davranışları  orta  və  uzunmüddətli  ssenarilər 
əsasında tədqiq olunmuşdur. Bu tədqiqatın əvvəlki tədqiqatlardan fərqi ondan ibarətdir ki, burada beş 
model   çərçivəsində   monetar   və   fiskal   qurumların   informasiya   assimmetriya   və   simmetriyası 
şəraitində  davranışları  tədqiq  edilmiş  və  nəticələr  müqayisə  olunmuşdur.  Monetar  qurum  sosial- 
iqtisadi  öhdəliyi  çərçivəsində  nizamlayıcı  funksiyanı  həyata  keçirərək  fiskal  qurumun  iqtisadiyyata 
təsirlərini  neytrallaşdıra  bilər.  Nizamlayıcı  funksiya  oyun  nəzəriyyəsində  inflyasiya  hədəflənməsi 
kimi başa düşülür (Franta, 2011). 
 
 
2. Fiskal və monetar davranışların oyun nəzəriyyəsi əsasında tədqiqi
 
 
2.1. Oyun nəzəriyyəsi əsaslı fiskal və monetar siyasət
 
 
Oyun  nəzəriyyəsindən  istifadə etməklə koordinasiya  və qeyri-koordinasiya  şəraitində  monetar 
və fiskal qurumların davranışları orta müddətli dövrdə iki seçimə söykənir: 

---