Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
123 suvlarda benzol, ksilol, metanol kabi moddalar miqdori oshib bora- yotir. Orol dengizi tanazzuli hisobiga Quyi Amudaryodagi yerusti kollarining umumiy maydoni 20 baravardan ortiq qisqargan. Orolboyi hududi boyicha ichimlik suvining minerallashuvi, qattiqligi, tuzlar tarkibi boyicha sifati yomonlashgani qayd etil- moqda. Orolboyidagi ota suv tanqisligi va uning sifatining yomon- lashishi tuproqlar va osimlik qoplamining tanazzulga uchrashiga, flora va faunada keskin ozgarishlar sodir bolishiga olib keldi. Moynachilik, baliqchilik, baliqni qayta ishlash tarmoqlari in- qirozga yuz tutdi. Hududda 23 turdagi yovvoyi osimliklar butun- lay yoqoldi, boyalish, qandim, efedra kabi turlar yoqolish ara- fasida turibdi. Sizot suvlari va tuproqning shorlanishi tufayli buta- simon daraxtlar bir yillik shoralar bilan orin almashdi. Qamishzorlar 1200 ming gektardan 1520 ming gektargacha, toqaylar 300 ming gektardan 125 ming gektargacha, tabiiy yay- lovlar 348 ming gektardan 125 ming gektargacha qisqardi. Qoraqalpogiston Respublikasi hududida 498 turdagi umurt- qali hayvonlar, shu jumladan, sutemizuvchilarning 68, qushlar- ning 307, sudralib yuruvchilarning 33, amfibiyalarning 2, ba- liqlarning 49 turi royxatga olingan edi. Shulardan hozirgi kunda 23 turdagi sudralib yuruvchilar, 186 turdagi qushlar, 35 turdagi sutemizuvchilar royxatga olingan. Jayron, manul, hind asalxori, qoraquloq, qushlarning 15 turi, barcha turdagi sudralib yuruvchilar «Qizil kitob»ga kiritilgan. Bir paytlar Amudaryo ozanida minglab tongizlar, on ming- lab saygoqlar, yuz minglab ondatra va suvda suzuvchi qushlar yashagan. Biroq dengizning qurishi, kollarning yoqolishi tufayli ularning soni keskin qisqargan. Yaqin otmishda yiliga 2527 ming tonna baliq ovlangan, 2 mln dona atrofida ondatra moynasi tay- yorlangan, ortacha 1820 mln shartli banka baliq konservalari ishlab chiqarishiga ega bolgan hududda mazkur tarmoqlar tola inqirozga yuz tutdi. Bu ham Orol dengizining qurishi va Amu- daryoda suv taqchilligi bilan togridan togri boglanadi. Hozirgi kunda faqat Orolboyi kollarida oz miqdorda baliq ovlanadi. 124 Songgi 10 yilda Orolning qurigan tubidagi qumli yerlarda saksovul va boshqa osimliklardan iborat 200 ming gektardan ortiq maydonda himoya daraxtzorlari tashkil etilgan. Orolni qutqarish xalqaro jamgarmasi tomonidan ekologik loyihalar hisobiga umu- miy suv sathi 100120 ming gektar bolgan suv havzalari yara- tilgan. Orol dengizi va Orolboyi muammolari boyicha Germa- niya, Fransiya, Òurkiya kabi davlatlar bilan hamkorlik aloqalari ham ornatilmoqda. Loyihalar doirasida Orol dengizining qurigan tubida himoya daraxtzorlarini tashkil etish rejalashtirilgan. Quyi Amudaryo sharoitida ihota daraxtzorlarini tashkil etish cholga aylanish hamda shamollar tasirida qum va tuzlar ko- chishining oldini olishda eng samarali uslublardan biri hisobla- nadi. Bu daraxtzorlar yaxshi parvarish qilinsa, 34 yildan song qum kochishi va mayda qattiq zarrachalarning yer yuzasidan havoga kotarilishining oldi olinadi. Ayni paytda bunday daraxt- zorlar boshqa tabiiy ot-olanlarning osib rivojlanishiga yordam beradi, bu esa kelgusida chorvachilik uchun yaylovlar vujudga kelishiga zamin yaratadi. Orol dengizi va Orolboyidagi ekologik vaziyatning atrof-mu- hitga salbiy tasir darajasini yanada pasaytirish uchun yaqin ke- lajakda quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim: • hududning tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda qishloq xojaligida yerlardan oqilona va samarali foydalanishga yonaltirilgan yerdan foydalanish tizimini joriy qilish; • qishloq xojaligida suvdan pulli foydalanishni joriy etish, sugoriladigan yerlarni bir nishabda tekislash, dehqonchilikda yom- girlatib, tomchilab sugorish kabi ilgor suvni tejovchi texnologiya- larni joriy etish yoli bilan suv resurslaridan oqilona foydalanish; • kollektor-zovur tizimlarini doimiy tozalash, qayta tiklash va qurish yoli bilan ularning samaradorligini oshirish; • ekin dalalari atrofida ihota daraxtzorlari barpo etish, Amu- daryoning qirgoqboyi hududlarida shamol va suv eroziyasining oldini olish uchun, qirgoqni mustahkamlaydigan ormon-me- liorativ ishlarni amalga oshirish; 125 • osimlik va hayvonot olami tabiiy genofondining saqlanishini taminlash, alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tizim- larini rivojlantirish; • ekologik xatarli bolmagan uslub va materiallardan keng ko- lamda foydalanishni taminlash; • tuproqlarni rekultivatsiyalash; • Orol dengizining qurigan tubi va Amudaryo deltasida kollar tizimini tashkil qilish, Orol dengizining garbiy qismi ekotizimlari mahsuldorligini oshirish; • Orolboyi hududida atrof-muhit monitoringining samarali tuzilmasini yaratish va rivojlantirish; • chiqindilarni toplash, ularning hosil bolishini kamaytirish, barcha turdagi chiqindilardan ikkilamchi foydalanish; • keng jamoatchilikni Orol dengizi va Orolboyi ijtimoiy- ekologik muammolarini hal qilishga jalb etish, ular bilan barqa- ror taraqqiyot yolida iqtisodiy-ekologik talim-tarbiya ishlarini amalga oshirish; • transchegaraviy suv resurslaridan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish boyicha birgalikdagi davlatlararo bosh- qaruvni takomillashtirish. Orol dengizi va Orolboyidagi suv ekologik tizimlarining eh- tiyojlarini taminlash maqsadida mahalliy ekologik tizimlarni himoya qilish uchun asosiy etiborni quyidagi tadbirlarga qaratish lozim: • faqat kollektor-zovur suv manbalaridan toyinadigan suv havzalari oqimini taminlab turish; • baliqchilik xojaligi ahamiyatiga ega bolgan kollarda suv- ning minerallashuvi darajasini 7 g/l.dan yuqori bolmagan va suv sathini 1,5 m.dan past bolmagan darajada saqlab turish; • uvildiriq sochish davrida suv sathining keskin pasayishi va qishki davrda keskin kotarilishining oldini olish; • osimliklar osishi uchun sayoz suv akvatoriylarini va suv havzalarining gidrobiologik rejimini shakllantiruvchi baliqlar, qushlar va boshqalarni oziqa bilan taminlovchi kol havzalarini saqlab qolish. Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|