Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
144 Shuningdek, ayrim toifadagi shifoxonalar chiqindilari ham aholi salomatligiga katta xavf tugdiradi. Xavfli chiqindilar deyilganda tarkibida xavfli (zaharlilik, yuqumlilik, portlovchanlik, tez alangalanib yongin chiqaruv- chanlik, reaksiyaga tez kirishuvchanlik, radioaktivlik) xususiyat- lardan loaqal bittasiga ega moddalar mavjud bolgan, bunday moddalar fuqarolar sogligi va hayotiga, atrof-muhitga ozi mus- taqil tarzda ham, shuningdek, boshqa moddalarga qoshilganda ham bevosita yoki potensial xavf tugdiradigan miqdorda va shaklda mavjud bolgan chiqindilar tushuniladi. Metall va galvani kukunlari, shisha tola va toshtaxta chiqindi- lari, changlari, nordon yelim, qatron va gudronni qayta ishlash qoldiqlari, ishlatilgan radiotexnika buyumlari va shu kabilar keng tarqalgan xavfli chiqindilar hisoblanadi. Fuqarolarning hayoti va sogligi, atrof-muhit xavfsizligi tamin etilishiga eng kop tahdid soladigan xavfli chiqindilarga radioaktiv izotoplar, dioksinlar, pestitsidlar, benzapiren va shunga oxshash moddalar mansubdir. Radioaktiv chiqindilar radioaktiv izotoplar miqdori tasdiqlangan meyorlardan oshib ketgan qattiq, suyuq va gazsimon mahsulotlar. Radioaktiv elementlar, masalan, stronsiy-90 organizmlarning oziqlanish (trofik) zanjirida biridan ikkinchisiga otib, organizm va toqimalarda nobud bolish darajasiga qadar buzilishlar keltirib chiqaradi. Radionuklidlardan ayrimlari 10100 mln yil davomida zahri qotillik xossasini saqlashi mumkin. Ular solishtirma faolligi boyicha past (0,1 Ku/m 3 .dan past), ortacha (0,1100 Ku/m 3 ) va yuqori (0,1100 Ku/m 3 .dan baland) radionuklidlarga ajratiladi. Atom elektr stansiyalariga ega bolgan kop mamlakatlarda ra- dioaktiv chiqindilarning katta miqdori toplangan. Masalan, Ros- siya Federatsiyasida komib tashlanmagan radioaktiv chiqindilarning umumiy faolligi 1,5 mlrd Ku.ni tashkil qiladi. Bu 30 ta Chernobil atom elektr stansiyasi deganidir. Buyuk Britaniyada 2000-yilda atom sanoati chiqindilari quyidagicha bolgan: faolligi past chiqin- dilar 500 ming m 3 , ortacha 80 ming m 3 va yuqori 5 ming m 3 . Rossiya Federatsiyasidagi qator korxonalarning maxsus idish- larga joylashtirilgan suyuq radioaktiv chiqindilari ochiq suv hav- 145 zalariga joylashtirilgan bolib, ular tosatdan sodir bolishi mum- kin bolgan tabiiy ofatlar (zilzila, toshqin) paytida shikastlanishi, shuningdek, radioaktiv moddalarning yerosti suvlariga kirishi na- tijasida katta hududlarda radioaktiv zaharlanish roy berishi mum- kin. Bunday xavf hisobdan chiqarilgan yadroviy qurilmali harbiy kemalarda ham mavjud. Dunyoning qator mamlakatlarida chiqindilarni joylashtirish obyektlari mavjud. Radioaktiv chiqindilar muammosi vaqt otishi bilan yanada dolzarb va otkir bolishi shubhasiz. MAGAÒE ba- shoratlariga kora, 2005-yilda foydalanish muddati tugaganligi sa- babli atom elektr stansiyalarining 65 ta reaktori va boshqa 260 ta yadro qurilmalari faoliyati toxtatilgan. Òarkibida dioksin moddasi bolgan chiqindilar asosan sanoat va shahar chiqindilari, kimyo, selluloza-qogoz va elektr texnikasi sanoatlari qoshimcha mahsulotlarini yoqish jarayonida paydo boladi. Dioksinlar suvni xlorlab zararsizlantirishda va xlor, pes- titsidlar ishlab chiqarish jarayonida ham hosil bolishi aniqlangan. Dioksinlar va dioksinli birikmalar xlorli uglevodorodlar sinfiga mansub bolgan sintetik organik modda hisoblanadi. Ular odam uchun eng zaharli moddalar bolib, mutagen, kanserogen va homilani zaharlash tasirlariga ega va organizmning immunitet tizimini susaytiradi. Agar ular oziq-ovqatlar va aerozollar orqali eng kichik miqdorda bolsa ham odam organizmiga tushsa, ozib- tozish va aniq belgilarga ega bolmagan olim roy beradi. Atrof- muhitning dioksinlar bilan katta miqyosda ifloslanishi 1991-yilda Rossiya Federatsiyasining Ufa shahri yaqinidagi Ufa daryosida roy berib, uning suvdagi miqdori ruxsat etilgan eng yuqori miqdordan 50 ming marta ortib ketgan. Bunga 40 kg.dan ortiq komib tash- langan dioksinning shahar sanoat-rozgor chiqindilari axlatxo- nasidan suv tozalash inshootiga tushishi sabab bolgan. Natijada Ufa va Sterlitamak shaharlari va uning atrofida istiqomat qiluvchi aholi qonida, yog toqimalarida va kokrak sutida dioksinlar miq- dori ruxsat etilgan eng yuqori miqdordan 410 marta kopaygan. Umuman, chiqindilar, ayniqsa, tarkibida pestitsidlar va benza- piren moddalari bolgan chiqindilar odam va biota uchun jiddiy ekologik xavf tugdiradi. Chiqindilarning fuqarolar hayoti va 146 sogligiga, atrof-muhitga zararli tasirining oldini olish, chiqindilar hosil bolishini kamaytirish va ulardan xojalik faoliyatida oqilona foydalanilishini taminlash asosiy vazifalar bolishi lozim. Shovqin atrofdagi tabiiy muhitga zararli fizikaviy tasir korsatish shakllaridan biri. Atrof-muhitning shovqindan ifloslanishi ta- biiy tovush tebranishlarining yol qoyib bol- maydigan darajada oshib ketishi natijasida paydo boladi. Shovqin ekologik nuqtayi nazardan nafaqat quloq eshitish uchun noqulay, shuningdek, u odamda jiddiy fiziologik oqibatlarni ham vujudga keltiradi. Rivojlangan mamlakatlarning shaharlashgan hududlarida on millionlab odamlar shovqin tasiridan aziyat chekishadi. Odamning eshitish uquviga bogliq holda 1620 000 Hz tezlik darajalari chegarasidagi egiluvchan tebranishlar tovush deb, 16 Hz.dan pasti infratovush, 20 000 dan 1·09 gacha ultra- tovush va 1·09 dan yuqori tebranishlar haddan ortiq yuqori tovush deb ataladi. Inson faqat 1620 000 Hz tebranish tezligi darajalari che- garasidagi tovushlarni qabul qilishga qobiliyatli. Òovush balandligini olchash birligi detsibel (dB) deb ataladi. Odam 0 dan 170 dB chegarasidagi tovushlarni eshita oladi (17.1-jadval). Noqulay tovushlar shovqinning antropogen manbayi bolib, odamda tez charchashlik, mehnat unumdorligining pasayishi, asabiylik va qattiq hayajon holatlarini keltirib chiqaradi. 60 dB.dan yuqori da- rajali shovqinlar shikoyatlarni, 60 dB darajali shovqin eshitish orga- nida inqirozlarni, 110120 dB darajali shovqinlar ogriq bosh- lanishini, 120 dB.dan yuqori darajali shovqinlar esa yemirilishni keltirib chiqaradi. 180 dB shovqinda metallar darz ketishi aniqlangan. Antropogen shovqinlarning asosiy manbalari transport (av- tomobil, temiryol va havo transporti) va sanoat korxonalari hi- soblanadi. Atrof-muhitga korsatilayotgan jami shovqinlar tasi- rining 80 % avtotransportga togri keladi. Dunyoning aksariyat yirik shaharlarida transport shovqini darajasi 90100 dB.dan yuqori hisoblanadi. Bu korsatkich Òoshkent shahrida ayrim paytlarda kunduzlari 7585 dB.gacha yetadi. Atrof-muhitning shovqindan ifloslanishi Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|