Ekologiya lotinda p65
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
216 vaziyatli zonada 29 % i hudud joylashgan bolib, unda aholining 12 % i yashaydi. Ogir ekologik vaziyatli zonada mamlakat hududi- ning 37 % i joylashgan bolib, unda aholining 41 % i yashaydi, qulay ekologik vaziyatli zonada esa mamlakat hududining 26 % i joylashgan bolib, unda jami aholining 47 % i istiqomat qiladi. Orolboyida tang ekologik vaziyat vujudga kelgan. Qoraqalpo- giston Respublikasida qulay ekologik vaziyatli zonalar mavjud emas. Moynoq tumani ekologik ofat (falokat) zonasiga kiritilgan, Shumanay tumani ogir ekologik vaziyatli zonada joylashgan, qolgan hududlar favqulodda ekologik vaziyatli zonada joylashgan. Xorazm viloyatida favqulodda ekologik vaziyatli (Urganch, Xazorasp, Yangibozor tumanlari, Urganch shahri), ogir ekologik vaziyatli (boshqa tumanlar) va qulay ekologik vaziyatli (Pitnak shahri) zonalar farqlanib, ekologik ofat (halokat) zonasi mavjud emas. Òabiiy ofatlar (zilzila, sel, toshqin va boshq.) xavfi tabiiy tusdagi favqulodda vaziyatlar roy berganda koplab qurbonlar va katta moddiy zararlarga olib kelishi mumkin. Yuz berishi mumkin bolgan transchegaraviy favqulodda vaziyatlar manbalari quyidagilar bolishi mumkin: • kuchli zilzilalar ochoqlari, sel-toshqinlari xavfi mavjud bol- gan baland tog kollari togonlarining buzilish xavfi; • gidrotexnik qurilmalardagi falokatlar va yirik suv omborlari togonlarining yorilishi hollari natijasida aholi yashash joylarini suv bosishi xavfi; • Qirgiziston va Òojikiston hududidagi chegaraoldi zonalarda radioaktiv va kimyoviy xavfli bolgan chiqindixonalar va tarkibida kimyoviy modda bolgan tog jinslari uyumlari mavjudligi, daryolar va atmosferaga kuchli tasir qiluvchi zaharli moddalarning tashlanish xavfi; • Sarez koli togonining buzilishi natijasida falokatli sel-toshqin oqimi xavfi; • qoshni davlatlardan xavfli infeksiyalar qozgatuvchilarning (otishi) olib kirilish xavfi va h.k. Xavfli gidrometeorologik holatlarni kuzatish tizimi, noqulay vaziyatlar roy berishini bashorat qilish va tegishli chora-tadbirlar korish usullarini ishlab chiqish zarurati quyidagilarni talab qiladi: 217 • sel oqimlari, toshqinlar, qor uyumlari kochishi va shu kabi- larni yerdan, aerokuzatuv va suniy yoldosh orqali kuzatish tarmogini tashkil qilish; • xavfli gidrometeorologik holatlarni bashorat qilish usullarini ishlab chiqish hamda transchegaraviy oqimlar holati va tuproq, atmosfera havosi va yerusti suvlari ifloslanishini baholash; • zamonaviy axborot texnologiyalari va yuqori sifatli aerokosmik suratga olish materiallari asosida yerlarni monitoring qilishni tashkil etish hamda harakatdagi sel va toshqinga qarshi himoyalash tizim- larini tiklash va yangilarini qurish; • yuz berishi mumkin bolgan xavfli gidrometeorologik holatlar haqida oldindan xabar berish tizimlarni tashkil qilish va ularni boshqarish qoidalarni ishlab chiqish, shuningdek, bu borada ozaro harakatlar tizimlarini takomillashtirish. Òexnogen falokatlar va ofatlar quyidagi sabablar tufayli sodir bolishi mumkin: • xavfli moddalarni ishlab chiqaruvchi, ishlatuvchi, qayta ish- lovchi, saqlovchi, hosil qiluvchi yoki tashuvchi obyektlardagi halokatlar; • yonilgi-energetika, kimyo va kommunikatsiya tarmoqlari obyektlaridagi halokatlar; • temiryol va aviatsiya transportidagi, avtomobil yollari va magistral truboprovodlardagi falokatlar; • gidrotexnika inshootlardan foydalanish tartibi va qoidalarini buzish; • qurilmalarning tosatdan buzilishi va texnologik tarmoqlarda vujudga kelishi mumkin bolgan boshqa xavflar. Aholi va ichki hududlarga xavf soluvchi manba bolgan texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar oqibatlari quyidagilar bolishi mumkin: • atmosferaga kuchli tasir etuvchi va yonish tufayli zaharli mod- dalar chiqishi, sanoatlashgan tumanlarda yerosti va yerusti suvlari ifloslanishi natijasida katta zaharlanish zonalarining vujudga kelishi; • aloqa, energiya va suv taminoti tizimlari meyorda ishlashining buzilishi, transport tizimi ishidagi uzoq muddatli buzilishlar; • hayot faoliyatini taminlash tizimlaridan foydalanish tartibi va yashash sharoitlarining buzilishi; 218 • aholining salomatligiga zarar yetishi yoxud tiklab bolmas yoqotishlar, odamning moslashuvchanlik imkoniyatlari chegara- lanishi natijasida ruhiy faoliyatining buzilishi va h.k. Korxona, tashkilot va muassasalar (yuridik shaxslar) xodimlar hamda ishlab chiqarish va ijtimoiy obyektlarni favqulodda vaziyatlar- dan muhofaza qilish boyicha zarur choralarni rejalashtirishlari, moliyalashlari va amalga oshirishlari shart. Shuningdek, fuqarolar zimmasiga quyidagilar yuklatilgan: • xavfsizlik choralariga rioya etishlari, ishlab chiqarish va texno- logiya intizomi, ekologik xavfsizlik talablari buzilishiga yol qoymaslik; • muhofazalanish usullari, jabrlanganlarga birlamchi tibbiy yordam korsatish yollarini organish hamda oz bilim va amaliy konikmalarini takomillashtirish; • avariyalar, ofatlar va halokatlar tahdididan darak beruvchi alomatlar sezilsa, tegishli organlarga xabar berish; • avariya-qutqaruv ishlari va kechiktirib bolmaydigan boshqa ishlarni otkazishda yordam berish. 1. Nima uchun qishloq xojaligi ishlab chiqarishini tabiatdan togri foydalanish bilan birga qoshib olib borish talab etiladi? 2. Atrofdagi tabiiy muhit sifati va unga tasir korsatishning asosiy ekologik meyorlariga tavsif bering. 3. Òabiatdan ekstensiv va muvozanatli foydalanish nimani anglatadi? 4. Atmosfera havosiga chiqariladigan bugli gazlar chiqindilarini kamaytirish uchun nimalar qilish kerak? 5. Yerusti suvlarini ifloslanishdan himoya qilishda qanday himoyaviy chora- tadbirlar kozda tutiladi? 6. Oqova suvlarni tozalashning mexanik, fizik-kimyoviy, kimyoviy, biologik usullarini tavsiflang. 7. Òuproqning ekologik himoyasi nimalarni oz ichiga oladi? 8. Òuproqni suv va shamol eroziyasidan himoya qilish uchun qanday chora- tadbirlar zarur boladi? 9. Ikkilamchi shorlanish va tuproqlar ifloslanishining oldini olish uchun nimalar qilish zarur? 10. Rekultivatsiya jarayoni qaysi bosqichlarni oz ichiga oladi? 11. Nabotot dunyosini himoya qilish uchun qanday tadbirlar amalga oshirilishi lozim? ? NAZORAT SAVOLLARI Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|