Ekspertizasi dərsliK
Yüklə 3,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
419 enerjisinin artıq sərfinə və xammalın sterilizə məsələlərinin tam öyrənilməməsinə görə hələlik geniş tətbiq olunmur. Kombinə edilmiş üsul geniş yayılmaqla, bu halda xammal əvvəlcə orta irilikdə (1-1,5 mm) hissəciklərə qədər xırdalanır və sonra bişirilir. Bütöv xammalın isti işlənməsinə nisbətən kombinə edilmiş üsulda bişirmə temperaturu və müddəti az olur. Xırdalanmış xammalın bişirilmiş kütləsinin təzyiqin dəyişilməsi ilə üfürülməsi onun sonrakı dispersləşməsini sürətləndirir. Belə isti işləmə üsulu prosesin fasiləsizliyi də nəzərə alınmaqla daha mütərəqqi hesab olunur. Xammalın xırdalanmasına müqayisədə enerji sərfinin azlığı, bişirmənin daha az istilik sərfiyyatı və bişirilmə rejiminin «yumşaqlığı», qıcqıran maddələrin minimum itkisini təmin etməklə xammalın şəkərləşməyə yaxşı hazırlanma- sına zəmin yaradır. Kartof və dən bişirildikdə xammalda əsaslı şəkildə struktur- mexaniki dəyişiklikləri baş verir və onun tərkibinə daxil olan maddələrin kimyəvi çevrilmələri gedir. Şəkərləşdirilmiş şirənin qıcqırdılması. Şəkərləşdirmə bişirilə- rək soyudulmuş kütlədə olan polişəkərlər, zülallar və digər mürək- kəb maddələrin səməni südü, yaxud ferment preparatları ilə işlənərək hidroliz edilməsidir. Bu halda əsas və daha vacib proses nişastanın qıcqıran şəkərlərə qədər fermentativ hidrolizidir. Ona görə də proses şəkərləşdirmə adlanır. Bişmiş kütlənin şəkərləşdirilməsi nəticəsində yarım məhsul-spirt istehsalının şirəsi alınır.
Şəkərləşmə prosesi üsulundan asılı olmayaraq aşağıdakı əməliyyatlardan ibarət olur: - bişirilmiş kütlənin müəyyən temperatura qədər soyudulması (kütlə səməni südü ilə qarışdırıldıqdan sonra temperatur şəkərləşmə üçün lazım olan səviyyəyədək azalır); - bişirilmiş kütlənin səməni südü ilə (mikrob məhlulu ilə) qarışdırılması; - nişastanın şəkərləşdirilməsi; 420 - şirənin qıcqırmanın başlanğıc temperaturuna qədər soyudul- ması; - şirənin zavodun qıcqırtma və maya şöbələrinə vurulması. Bişmiş kütlənin bir pilləli vakuum-soyutma ilə fasiləsiz şəkərləşdirilməsi geniş yayılmış üsullardan biridir. Bişirilmiş kut- lənin vakuum altında soyudulması fermentlərin isti inaktivasiya olunmasının qarşısını alır və nəticədə nişastanın tam şəkərləşməsi mümkün olmaqla spirt çıxımı yüksəlmiş olur. Bu üsulda soyutma zamanı şirədən kondensasiya olunmayan qazlarla birgə metil spirti, furfurol uçucu turşular kimi qarışıqlar da kənar olunur. Bu isə spirtin rektifikasiyasını asanlaşdırır. Şəkərləşmənin başa çatması yodla yoxlanır. Əgər şirənin rəngi yodla dəyişmirsə deməli, şəkərləşmə normal getmişdir; qırmızı rəng-dekstrinlərin artıqlığını; göy bənövşəyi-şəkərləşməmiş nişastanın varlığını göstərir. Rəngin yodla belə dəyişməsi yalnız bişirilmiş kütlənin səməni ilə şəkərləşdirilməsindən alınan şirə üçün səciyyəvidir. Mikroskopik göbələklərin ferment preparatları ilə şəkərləşdirmə zamanı rəngi göy-bənövşəyi qala bilər və bu rəng qıcqırmada itir. Hazırda spirt zavodlarında MDB istehsalı olan aşağıdakı maye və quru ferment preparatlarından istifadə olunur: amilosubtilin QX, QZX, qlyukoavamorin QX, QZX, qlyukobatatin QX, QZX, qlyukoendomikopsin QX, amilorizin PX, qlyukoavamorin PX. Bunlardan başqa spirt zavodlarında uzaq xaricdə istehsal olunmuş qatılaşdırılmış ferment preparatlarından da geniş istifadə olunmaqdadır. Hollandiyanın «Novo-Nordisk» firması sıxlığı 1,20-0,25 qr/sm 3 olan şərbətə-bənzər preparatlar buraxır. Termamil preparatlar 120 L və BAN 240 L istiliyə davamlı -amiloza mənbəyi olub, 85-95 0 C temperaturda fəallığını saxlayır və nişastanı parçalayır. AMQ 300 L və San super 240 L preparatları qlyuko amilaza və proteazaya malikdirlər. Onların təsiri üçün optimal şərait 55-60 0 C-dir. Şəkərləşdirilmiş şirədə həll olan maddələrin miqdarı 16-18%, o cümlədən qıcqırdılan karbohidratlar 13-15% arasında olmalıdır. Şirənin turşuluğu 0,2-0,3 0 olmalıdır. Turşuluğun bir dərəcəsi 20 421 sm 3 şirənin titrləşdirilməsinə sərf olunan 1 N MaOH məhlulunun 1 sm
3 miqdarına uyğundur. Turşuluq 0,2 0 -dən aşağı olduqda məhlulda yoluxucu mikroorqanizmlər intensiv inkişaf edir. Turşuluq 0,2 0 -dən yüksək olduqda isə amilolitik fermentlər fəallığını itirir və nəticədə braqada şəkərləşməmiş dekstrinlərin miqdarı yüksəlir. Qıcqıran şirə braqa adlanır. İstehsalat şəraitində çoxaldılmış maya məhlulunun soyudulmuş şirəyə vurulan anından qıcqırma başlayır. Spirt istehsalı üçün nəzərdə tutulan şirədə 75-77% qıcqırdılan şəkərlər (bişirilmiş kütlənin səməni ilə şəkərləş- dirilməsi zamanı əsasən maltoza; mikrob mənşəli fermentlərlə şəkərləşdirilməsində əsasən qlükoza), 20%-ə yaxın dekstrinlər və 4-6% həll olmayan formada olan nişasta olur. Mono- və dişəkərlərin qıcqırması zamanı dekstrin və nişastanın sona qədər şəkərləşməsi baş verir. Qıcqırma dövründə şirəilə daxil olan həll olmayan nişastanın təqribən 60%-i şəkərləşir. Yetişmiş braqada 40% həll olmayan nişasta qalır ki, buda istehsala daxil olan nişastanın ümumi miqdarının 1,5-2,0%-i təşkil edir. Qıcqırma fasiləli, fasiləsiz-axım, axım-dövretdirmə və dövrü üsullarla aparılır. Fasiləli üsul yalnız xırda zavodlarda aparılır. Fasiləli üsulda qıcqırma 72 saat, fasiləsizdə -60-62 saat davam edir.
Şirənin qıcqırma prosesini üç dövrə bölmək olar: qıcqırmanın başlanması. Bu dövr mayaların çoxalmasının davam etməsi ilə xarakterizə olunur; əsas qıcqırma, bu halda şəkərin əsas miqdarı- nın qıcqırması baş verir; sona qədər qıcqırma-amilolitik fermentlər tərəfindən dekstrinlər və nişastanın sonadək şəkərləşdirilməsi və mayalarla sona qədər qıcqırdılması ilə əlaqədardır. Qıcqırmanın dövrü üsulu yarım fasiləsiz olub, fasiləsiz əsas qıcqırma ilə fasiləli sonadək qıcqırmanı özündə əks etdirir. Az gücə malik zavodlarda tətbiq oluna bilər. Qıcqırtma batereyasında kənar mikrofloranın inkişafının qabağını almaq üçün (hansı ki, əvvəlcə birinci aparatlarda inkişaf edir), hər 24-30 saatdan bir baş aparatlar boşaldılır və təmiz su ilə Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|