Ekspertizasi dərsliK
Yüklə 3,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BEŞİNCİ FƏSİL ETİL SPİRTİNİN EKSPERTİZASI
- 5.1.2. E til spirti çeşidlə rinin t əsnifatı v ə
411 BEŞİNCİ FƏSİL ETİL SPİRTİNİN EKSPERTİZASI 5 .1. İstehsal texnologiyası 5.1.1. Qısa i stehsal tarixi Etil spirti (etanol) C 2 H
OH rəngsiz, şəffaf, xarakterik iyli və sıxlığı 0,79067 olan mayedir. Normal təzyiqdə qaynama temperaturu 78,35 0 C, donma temperaturu- -117 0 C-dir. Kimyəvi təmiz etil spirti neytral reaksiyalıdır. Rektifikasiya olunmuş spirt isə az miqdar karbon turşularına malik olduğundan reaksiyası zəif turşdur. Etil spirti çox hiqroskopikdir, suyu havadan, bitki və heyvan toxumalarından udur və nəticədə onlar parçalanır. Təmiz şəkildə spirtin alınması destillə prosesi ilə mümkün olmuşdur. Qədim əlyazmalarını öyrənən alimlər belə güman edirlər ki, mayenin kimyəvi destillə ideyası bizim eradan əvvəl birinci minillikdə meydana gəlmişdir. Destilləni ilk dəfə Qədim Yunanıstanda böyük alim Aristotel (bizim eradan əvvəl 384-320-ci illər) təsvir etmiş, bu kəşfin texno- logiyasına orta əsrlərin az məşhur olmayan başqa bir alimi Əbu Əli İbn Sina (Avisenna) (980-1037-ci illər) müraciət etmişdir. Qaynatma texnikasının təkmilləşdirilməsi ilə o dövrün bir çox əlkimyaçıları məşğul olmuşlar. İsgəndəriyyədən Zosim de Panopolis və xəlifə Harun Əl-Rəşid sarayının (Misir) əlkimyaçısı Cabir (766-809-cü illər) əlkimyaçıların daha tanınmışları idilər. Onlar o dövrdə destillə aparatının işini ətraflı təsvir etmişlər. Onlar belə hesab edirdilər ki, destillə yolu ilə şərabın canını ayırırlar. Ona görədə destillə məhsulu «şərabın canlı ruhu» (latınca-spiritus vini) adlandırılırdı. 1334-cü ildə həkim-əlkimyaçı Arnode Villnev (Monpelye şəhəri, Fransa) üzüm şərabından ilk dəfə şərab spirti aldı və onu müalicə vasitəsi kimi təbliğ etdi. 1360-cı ildə bir sıra İtaliya və
412 Fransa monastrları artıq aqua vital («həyat suyu») adı ilə şərab spirti istehsal edirdilər. 1386-cı ildə Genuyalı tacirlər spirti nümayiş etdirmək üçün Moskvaya gətirdilər. Spirt insan, heyvan, həmçinin mikroorqanizmlər üçün zəhər- lidir. Spirt buxarlarıda həmçinin zəhərlidir. Havada buxarın icazə verilən miqdarı 1000 mq/sm 3 təşkil edir. Spirt partlama təhlükəsi xüsusiyyətinə malikdir. Buxarın havada partlama təhlükəsi olan son qatılığı 2,8-13,7%-dir. Etil spirti yeyinti məhsulllarından tündlüyü 88 h.% olan xam-spirt və 96-96,5 h.% rektifikasiya olunmuş spirt şəklində emal olunur. Dən, kartof və melassadan emal olunan etil spirti əsasən likor, araq, şərab istehsalında və tibbdə tətbiq olunur. Bu spirtin əsas istehlakçıları - likor-araq (ümumi miqdarın 60-62%-i) və şərab- çılıq (30-35%) sənayesidir. Spirtin xeyli miqdarı tibb preparatları, dərmanlar, dezinfeksiyaedici vasitələr hazırlamaq üçün; az miqdarı isə konserv və vitamin sənayesində istifadə olunur.
Spirtin çeşidi böyük olmayıb, onun istehsalı üçün istifadə olunan xammala və təmizlik dərəcəsinə (rektifikasiya) görə müəyyən olunur. Etil spirtinin çeşidinin təsnifatı sxematik verilir (şəkil 5.1). Spirtin keyfiyyətinin formalaşmasına xammal və istehsal texnologiyası, xüsusilə də rektifikasiya təsir edir. Yeyinti spirti yalnız yeyinti məhsullarından istehsal olunur. Spirt almaq üçün daha geniş yayılmış və iqtisadi baxımdan sərfəlisi kartofdur. Kartof nişastası asanlıqla parçalanır, yapışqan- lanır (kleysterləşir) və şəkərləşir. Bundan əlavə, kartof dənlilərdən yüksək məhsuldarlığı ilə fərqlənir. Vahid əkin sahəsindən dənlilərə nisbətən kartof 2-3 dəfə çox spirt almağa imkan verir.
413
Sxem 5.1. Etil spirtinin çeşidlə rinin t əsnifatı
Kartofdan əlavə spirt istehsalı üçün dənlilərdən - buğda, çovdar, vələmir, arpa, qarğıdalı, həmçinin şəkər çuğunduru, şəkər patkası yaxud melassadan istifadə olunur. 414 Xeyli az şəkildə meyvə-giləmeyvə, üzüm materialı, yer armu- du (topinambur) və digər karbohidratlarla zəngin xammaldan istifadə olunur. Texniki spirt oduncaqdan, yaxud turşu hidrolizinə uğradılan neft məhsullarından alınır. Texniki spirt yüksək miqdar zərərli qarışıqlara malik olduğundan, yeyinti məqsədilə onun istifadəsi qadağandır. Melassadan etil spirti istehsalı aşağıdakı texnoloji mərhələləri əhatə edir: melassanın hazırlanması, təmiz maya məhlullarının hazırlanması, istehsalat mayalarının hazırlanması, melassa şirəsi- nin qıcqırdılması, braqanın destilləsi və spirtin rektifikasiyası. Zavodlarda melassanın kompleks emalı tətbiq olunur. Melassadan spirt, maye, yaxud bərk karbon qazı (quru buz) alınır. Bundan əlavə yetişmiş braqadan birbaşa separasiya ilə mayalar ayrılır və çörək bişirmədə istifadə olunur. Melassa braqasından qliserin, betain və qlyütamin turşuları alınır. Ondan həmçinin yem mayalarını yetişdirmək üçün qida mühiti kimi və yem vitamini B 12 alırlar. Şəkər çuğunduru melassası şəkər çuğunduru istehsalının qalığı olub etil spirti, çörək mayaları, qliserin, süd və limon turşusu istehsalı üçün əsas və aseton-butil istehsalında əlavə xammaldır. Melassa tünd-qəhvəyi, qatı özülü maye olub, nisbi sıxlığı 1,35-1,40-dır və sentrifuqa yolu ilə şəkər kristalları ayrıldıqda utfel adlandırılan sonuncu məhsuldan alınır. Melassada quru maddələrin miqdarı 75-80% olur. Melassanın quru maddələrinin əsas tərkib hissəsini saxaroza təşkil edir. Onun miqdarı melassanın kütləsinin 46-52%-i təşkil edir. Onda nisbətən az miqdarda invert şəkər (0,5-2,0%) və rafinoza (0,5-3,0%) vardır. Saxaroza və invert şəkər mayalarla asanlıqla və tamamilə qıcqırdıldığı halda rafinozanın yalnız 1/3 hissəsi qıcqırdılır. Melassanın quru maddəsində 2%-ə yaxın azot olur ki, onun da demək olar ki, 1/3 hissəsi betaindən ibarətdir, azotun qalan miqdarı isə amin turşuların payına düşür. Mayalar betainin yalnız 5%-i mənimsəyir. Mənimsənilən azotun miqdarı adətən 0,4-0,5%, Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|