Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

5.2. O‘t oldirish tizimiga bo‘lgan talablar va uning asosiy ko‘rsatkichlari 
Ichki yonuv dvigatellarining ishlash sharoitlariga ko‘ra, o‘t oldirish tizimlari quyidagi asosiy 

talablarga javob berishi lozim:

- dvigatelning hamma ish rejimlarida o‘t oldirish shami elektrodlari orasidagi tirqishini teshib o‘tish 
uchun yetarli bo‘lgan yuqori kuchlanishni avj oldirish;
- o‘t oldirish shami elektrodlari orasida hosil bo‘ladigan uchqun dvigatelni ishga tushirish jarayonida 
va boshqa barcha ish rejimlarida yonilg‘i aralashmasini ishonchli o‘t oldirish uchun yetarli energiyaga ega
bo‘lishi; 
- ishchi aralashmaning aniq belgilangan daqiqada o‘t oldirilib, dvigatelning ishlash sharoitiga mos
tushishini ta’minlanish ; 
- dvigatelning me’yorida va tejamli ishlashini ta’minlashda alohida o‘rin tutganligi sababli, o‘t
oldirish tizimi hamma qismlarining yuqori ishonchlilik darajasiga ega bo‘lishi ; 
- o‘t oldirish shami elektrodlarining yemirilish darajasi belgilangan chegarada bo‘lishi.
Yuqorida keltirilgan talablardan kelib chiqib, o‘t oldirish tizimi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
tavsiflanadi:

avj oldiradigan yuqori (ikkilamchi) kuchlanish, U

max
;



teshib o‘tish kuchlanishi, U

to


;


yuqori kuchlanish bo‘yicha zaxira koeffitsienti, K

z
; 


uchqunli razryad parametrlari; 


o‘t oldirishni ilgarilatish burchagi ; 


yuqori kuchlanishning o‘sish tezligi. 

Teshib o‘tish kuchlanishi. O‘t oldirish sham elektrodlari orasidagi tirqishni teshib o‘tadigan 

darajadagi qiymatlarga ega bo‘lgan kuchlanishga teshib o‘tish kuchlanishi - U

to


deb ataladi. U Pashen

qonuniga binoan dvigatel silindrlaridagi bosimga va sham elektrodlari orasidagi tirqish kattaligiga to‘g‘ri
proporsional va yonilg‘i aralashmasi haroratiga teskari proporsional bo‘ladi. Bundan tashqari, U
to


yonilg‘i 

aralashmasining tarkibiga sham elektrodlari materialiga, shakliga va temperaturasiga, uzatilgan yuqori

kuchlanishli impulsining davomiyligiga va uning qutb ishorasiga va nihoyat dvigatelning ishlash 
sharoitlariga ham bog‘liq. Masalan, atrof-muhit harorati past bo‘lganda dvigatelni ishga tushirishda silindr
devorlari va sham elektrodlari sovuq, so‘rilayotgan yonilg‘i aralashmasining temperaturasi past va yaxshi 
aralashmagan bo‘ladi. Natijada, siqish taktida aralashma yaxshi qizimaydi va yonilg‘i tomchilarining
5.1-rasm. Dvigatel silindrlaridagi
bosimni, o‘t oldirishni ilgarilatish
burchagiga bog‘liqligi: 


1-ertaroq o‘t oldirish; 2 - me’yorida o‘t oldirish; 

3- kechroq o‘t oldirish. 

A- o‘t oldirish daqiqasi; B - detonatsiya

.

---

---

49

bug‘lanishi sust sodir bo‘ladi. SHam elektrodlari orasidagi tirqishga tushgan bunday aralashma, U
to


qiymatini 15-20% ga oshirilishini talab qiladi. 

Yangi avtomobillar dastlabki 20 ming kilometr masofani bosib o‘tganda, sham elektrodlari
shaklining o‘zgarishi (chekkalari yumaloqlanishi) hisobiga U
to


qiymati 20-25% ga oshadi. Keyinchalik,

elektrodlar yeyilishi va ular orasidagi tirqish ortishi sababli U

to


sekin-asta oshib boradi. Shuning uchun,

avtomobil har 10-15 ming kilometr yo‘l bosib o‘tganda sham elektrodlari orasidagi tirqishni tekshirib, 
zarurat bo‘yicha rostlab turish kerak. U
to


ning eng katta qiymati (12000V) dvigatelni ishga tushirish va

aylanish chastotasini oshirish jarayonida, eng kichik qiymati ( 5000-6000V) esa dvigatel maksimal quvvat
bilan barqarorlashgan rejimda ishlaganda kuzatiladi.