Elżbieta Struzik

BIOELEKTRONICZNA  METAFIZYKA  ŚWIATŁA  W.  SEDLAKA

95

smiczny chaos, niebyt.  Symbolika ciemności otwiera jednocześnie perspektywę, 

dzięki  której  rzeczy  można  ujmować  w  połączony  system.  Ciemność  po­

zbawiona  bogactwa  światła,  jego  kolorów  i  odcieni,  pozbawiona  zostaje  tym 

samym  warstwy  wieloznaczności.  Wyobrażenie  ciemności,  m roku  stwarza 

atmosferę  tajemnicy  i  strachu,  przywołuje  czerń jako  przeciwieństwo  natural­

nego  światła,  a  w  znaczeniu  duchowym  stanowi  symbol  wiecznej  czy  też 

pierwotnej  ciemności,  grzechu  i  szatana.  Kategoria  ciemności  i  nocy  preko- 

smicznej  stanowi  często  spotykany  element  mitów  kosmogonicznych,  obec­

nych  w  kulturach  archaicznych.  Symbolika  ciemności,  nocy  okrywa  głęboką 

tajemnicę  aktu  stworzenia,  uświadamia  jednak,  że  wszystkie  rzeczy  miały 

początek, i aspekt ten nabiera szczególnego znaczenia dla egzystencji ludzkiej7. 

Biblijna  przypowieść  o  stworzeniu  świata  zawiera  strukturalną  zgodność 

z  wcześniejszymi  ujęciami  mitycznymi,  w  których  pierwotny  byt  powołany 

zostaje  do  istnienia  w  różny  sposób:  przez  narodzenie,  w  procesie  emanacji 

bądź  w  rezultacie  czynności  lub  słowa  bóstwa.

„Światło”  należy do  symbolicznego  słownictwa  obecnego  w prawie  każdej 

religii.  Już pierwsze wersety  biblijne  Starego Testamentu przywołują kategorię 

światła,  eksponując  jej  wieloznaczną,  gdyż  symboliczną  wartość.

„Na  początku  stworzył  Bóg  niebo  i  ziemię.  A  ziemia  była  pustkowiem 

i  chaosem;  ciemność  była  nad  otchłanią,  a  Duch  Boży  unosił  się  nad 

powierzchnią  wód.  I  rzekł  Bóg:  niech  się  stanie  ś w i a t ł o ś ć !   I  stała  się 

światłość.  I  widział Bóg,  że światłość była dobra.  Oddzielił tedy  Bóg  światłość 

od ciemności.”8  Pomimo wszelkich racjonalnych dociekań dotyczących natury 

światła pozostaje ono tajemnicą Stwórcy.  Nie sposób określić natury ani istoty 

światła;  w  akcie  stwórczym  bowiem,  jako  oddzielone  od  ciemności,  zaczyna 

ono tworzyć własną historię — historię światła.  Światło staje się nieodzownym 

warunkiem  przybierania  kolejnych  postaci  przez  świat,  zostaje  postrzegane 

jako szczególne dobro, które zaakceptował Stwórca, jako wydobyty na jaw byt 

obdarzony  szczególną mocą  oświetlania  innych  bytów,  niejako  powołujący je 

do  istnienia.  Już  początkowe  wersety  wskazują  na  opozycyjność  kategorii 

światła i  ciemności,  gdyż  ciemność przybiera pewną  zmaterializowaną postać, 

światło zaś staje się przeciwieństwem ciemności  (tego, co w  głębinach), wyraża 

pierwiastek  duchowy.  Jako  niematerialne  zjawisko  stworzenia,  staje  się  szcze­

gólnie  odpowiednim  symbolem  duchowości  Boga,  dalsze  konsekwenqe  tego 

wyobrażenia doprowadzą do  określenia  Boga jako  „światłości  świata”,  „Boga 

światła  i  ciemności”,  „Ojca  światła”,  „Boga  zamieszkującego  światłość” .

7  Szczegółową  analizę  znaczenia  symboliki  Nocy  i  Ciemności  w  mitach  i  obrzędach 

kosmogonicznych  podejmuje  w  swych  pracach  M.  E l i a d e :   Mity,  sny  i  misteria.  Przełożył 

K.  K o c j a n .   Warszawa  1994,  a   także  w  Mefistofeles  i  androgvn.  Przeł.  B.  K u p i s .   Oprać. 

R.  R e s z k e .   Warszawa  1994,  oraz  we  wcześniejszych  pracach  Eliadego.

8  Biblia,  to  Jest  Pismo  Święte  Starego  i  Nowego  Testamentu.  Warszawa  [Brytyjskie  i  Za­

graniczne  Towarzystwo  Biblijne]  1975  (ks.  I,  1—4),  s.  7.

---

96

ELŻBIETA  STRUZIK

W  czwartej  Ewangelii  Janowej  pojawiająca  się  w  prologu  metafora 

epifanijna  światłości  odniesiona  zostaje  do  Jezusa  Chrystusa,  jako  Syna 

Bożego  i  Mesjasza;  światłem  jest  również  nauka  Chrystusa.

Józef  W.  Rosłoń  zauważa:  „Już  w  prologu  Słowo  wcielone  przedstawił 

Ewangelista jako światło wszystkich ludzi walczące z ciemnością (1,4 n).  Dzia­

łalność  mesjańska  Jezusa  objaśniana  bywa  przy  użyciu  terminologii  światła, 

gdyż  pójście  za  nauką  Jezusa  to  chodzenie  w  świetle,  a  uczniowie  Jezusa  to 

dzieci światłości.  Światło oznacza życie, poznanie prawdziwego Boga (17,3). Jest 

ono  przywilejem  Syna,  który  przekazuje  i  udostępnia  je  ludziom,  przeto 

nazwany  jest  »światłem  świata«.”9  „Dlatego  św.  Jan  pisze:  »Nowina,  którą 

usłyszeliście od Niego i którą Wam głosimy, jest taka:  Bóg jest światłością,  a nie 

ma  w  niej  żadnej  ciemności.«  (1J1,5)”10 1

1

  W  przekazie  apostolskim  Bóg jawi  się 

jako  tajemnica,  światło  jest  zasłoną  Bytu  Prawdziwego.  Oślepiająca  jasność 

i  świetlistość  promieniująca  od  tego  Bytu  uniemożliwiają  podjęcie  procesu 

poznawczego,  który m a  na  celu  odkrycie  prawdziwej  istoty  tego  Bytu.  Znaczy 

to,  iż  prawdziwa  natura  czy  istota  Boga  są  czymś  innym  niż  światło.  Światło, 

jako  przejaw  boskości,  teofania,  staje  się  jedynie  wyrazem  tego  Bytu.  Bóg 

zakryty przez  światło  staje  się jednocześnie źródłem  wszelkiego  światła, jawi  się 

jako opozycyjna siła, moc wobec ciemności:  „[...] a światłość świeci w ciemności, 

lecz ciemność jej nie przemogła”11. Inne wersety biblijne wskazują na toczącą się 

walkę między siłami ciemności a światłem, ciemność symbolizuje d o , światło zaś 

dobro, którego źródłem jest Bóg. W religii operującej symbolami światło zostaje 

utożsamione  z  Bytem  Najwyższym,  Absolutem,  z  tego  wypłynie  specyficzne 

traktowanie światła jako  kategorii metafizycznej.  Mistyka i metafizyka średnio­

wieczna  zaczerpną  głębię  swoich  rozważań  dotyczących  istoty  i  natury  Boga 

właśnie z owej pierwotnej symboliki światła. Język symboliczny pozwala określić 

Boga jako  źródło  światłości,  ale  sama  światłość  wydobywa  z  głębin  ciemności 

byty.  Oświetlając  je,  powołuje  niejako  do  istnienia.  Światło  zatem  stanowi 

niematerialne narzędzie Boga. Moc Boga przejawia się w akcie powoływania do 

istnienia bytów i obdarzania ich życiem, a Bóg sam jest źródłem istnienia i życia. 

Światło  i  życie,  jako  nieodłączne  kategorie  określające  moc  Boga,  łączone  na 

płaszczyźnie naturalnej odzwierciedlają aspekt metafizyczny, co znajduje odbicie 

w  Piśmie  Świętym:  „[...]  w  nim  było  życie,  a  życie  było  światłością  ludzi12.

9 

J.  W.  R o s ł o ń   OFMConv.:  Zbawienie.  W:  Egzegeza  „Ewangelii  św.  Jana".  Kluczowe 

teksty  i  tematy  teologiczne.  Red.  F.  G r y g l e w i c z .   Lublin  1992,  s.  328—329.

10  D.  F o r s t n e r :   Świat  symboliki  chrześcijańskiej.  Przekł.  i  oprać.  W.  Z a k r z e w s k a ,  

P.  P a c h c i a r e k ,   R.  T u r z y ń s k i .   Warszawa  1990,  s.  92.

11  Biblia...  Jan  5,  s.  1136.

12  Ibidem, Jan 4, s.  1136. W Ewangelii św. Jana symbolizm  światła zbiega się z symbolizmem 

żyda:  „Ja jestem światłem  świata.  K to idzie za Mną, nie będzie chodził w demności, lecz otrzyma 

światło życia” (8,12). Życie może być rozumiane jako żyde wieczne, Jezus jest tym światłem, które 

pozwala kroczyć drogą ku życiu wiecznemu. Według Janusza Czerskiego metafora „światło żyda”

---