Елементляр кимйасы

2. II QRUPUN ƏSAS YARIMQRUP ELEMENTLƏRİ
(II A qrupu)


2.1. II qrupun əsas yarımqrup elementlərinin ümumi
xarakteristikası

II qrupun əsas yarımqrupuna berillium Be, maqnezium Mg, kalsium Ca, stronsium Sr, barium Ba və radium Ra daxildir. Bu elementlərdən Ca, Sr, Ba, Ra elementləri qələvi-torpaq metalları adlanır, belə ki, onların oksidləri («torpaqları») su ilə qələvi əmələ gətirir. Bu elementlərin xarici energetik səviyyəsində iki s-elektron (ns²) vardır. Bu elementlər s-elementləridir. Onlar xarici elektronlarını verərək, birləşmələrində +2 oksidləşmə dərəcəsi göstərirlər:

np np¹

n s² + E ns¹ ↑

Me.. ⇅ Me= Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra Me*.. ↑

Qrafiki elektron formulundan göründüyü kimi, xarici energetik səviyyədə tək elektronlar olmadığından, bu metallar normal halda kimyəvi rabitə əmələ gətirmir. Həyəcanlanmış vəziyyətdə isə iki valentlik göstərirlər.
Qələvi torpaq metalların hamısı qələvi metallardan sonra ən aktiv metallardır.
Yarımqrupda elementlərin sıra nömrəsi artdıqca, onların ionlaşma enerjisi azalır, atom radiusu artır, elektronların verilməsi asanlaşır, yəni metallıq xassəsi artır. Bu yarımqrup elementləri havada oksidləşərək RO tipli oksidlər əmələ gətirir ki, onlara da R(OH)₂ tərkibli əsaslar uyğun gəlir. Əsasların əsas xassələri və suda həll olmaları Be-Ra sırasında artır.
BeO və Be(OH)₂ amfoter xassə göstərir.
Be-yarımqrupunun bütün elementləri hidrogenlə ümumi formulu RH₂ tərkibli hidridlər əmələ gətirir.
II A qrup elementlərinin bəzi xassələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. (Cədvəl 2)

II A qrup elementlərinin bəzi xassələri

Cədvəl 2.

Xassələri	Be	Mg	Ca	Sr	Ba	Ra
Valent elektronları	2s^2	3s^2	4s^2	5s^2	6s^2	7s^2
Atom kütləsi	9,012	24,305	40,08	87,62	137,33	226,025
Atom radiusu, nm	0,113	0,160	0,197	0,215	0,221	0,235
İon radiusu (M^2+), nm	0,034	0,074	0,104	0,120	0,138	0,144
İonlaşma enerjisi İ2, ev	18,21	15,03	11,87	10,86	9,95	10,10
Sıxlığı, q/sm^3	1,85	1,74	1,54	2,63	3,76	6,00
Ərimə temperaturu, ^0C	1285	651	850	770	710	960
Qaynama temperaturu, ^0C	2474	1107	1492	1380	1637	1340

2.2. Berillium Be

Berilliumun kimyəvi işarəsi Be, sıra nömrəsi 4, nisbi atom kütləsi 9-dur. .

Kəşfi. Berillium fransız kimyaçısı N.Vokelen tərəfindən 1798-ci ildə beril mineralını analiz edərkən oksid şəklində kəşf edilmiş, 1828-ci ildə isə onu alman kimyaçısı F.Vober və fransız kimyaçısı A.Byussi bir-birindən asılı olmayaraq, berillium-xloridi kaliumla reduksiya etməklə sərbəst halda almışlar. Bəzi ədəbiyyatda berilliumu onun duzlarının şirin dadlı olmasına görə qlisinium (şirəli) adlandırırlar.
Təbiətdə tapılması. Berillium təbiətdə az yayılmış elementlərdəndir. O, yer qabığının çəki ilə 610^4 %-ni təşkil edir. Təbiətdə yalnız birləşmələr şəklində yayılmışdır. Təbiətdə onun 40-a qədər mineralı məlumdur. Ən mühüm mineralları: beril – Be₃Al₂(SiO₃)₆, fe­na­kit – Be₂ SiO₄, xrizoberil Be[Al₂O₄] və helvin (MnFe)₈ (Be SiO₄)₆S₂ Beril mineralının tərkibinə daxil olan oksidlərdən asılı olaraq, onların bir neçə növü vardır.
Zümrüd – (tərkibində 0,3% Cr₂O₃ vardır) – yaşıl rənglidir. Akvamarin –yaşılımtıl-mavi rəngli (Fe qarışığı), xrizoberil (BeAl₂)O₄ və onun şəkildəyişməsi olan aleksandrit–yaşıl növü hələ çox qədim vaxtlardan qiymətli daş-qaş kimi istifadə edilmişdir.