Elifba Design full cdr

---

108
Kainat saysız-hesabsız ulduzlar
vә planetlәrlә doludur.
Onlar bizdәn o qәdәr uzaqdırlar
ki, gözümüzә yalnız gecәlәr, xırda
ulduzlar şәklindә görünürlәr. 
Bizim planetin adı Yerdir.
Planetimizә әn yaxın vә әn böyük
ulduz Günәşdir.
Yerә yaxın olan o biri planetlәr
bunlardır: 
Mars
– onu «qırmızı pla net» dә
adlandırırlar;
Merkuri
– Günәşә әn yaxın
planetdir;
Venera
– sәhәrlәr sәmada ilk
görünәn bu ulduzu «dan ulduzu» da
adlandırırlar;
PLANETLƏR
Yer kürrəsi

---

109
Ay
– Yerin әtrafına fırlanan tәbii
peykdir.
Kosmosa uçan insanları «kosmo -
navt» adlandırırlar. Kosmosa uçan ilk
insan – rusiyalı Yuri Qaqa rindir. 
Kosmonavt ların  xüsusi  geyimi
olur. Bu geyim «skafandr» adlan -
dırılır. 
Kosmosdan baxanda, bizim pla -
netimiz mavi topa bәnzәyir.
1. Tәbii vә süni peykin fәrqi nәdir?
2. Adları aşağıda göstәrilәnlәrdәn hansı planet deyil?
A) Mars           b) Ay       C) Venera
3. Nә üçün Veneranı «dan ulduzu» adlandırırlar?
Ay
Yuri Qaqarin
Skafandr
Dәftәrinә köçür
Yer – planetlәrin әn gözәlidir. O biri planet -
lәrdәn fәrqli olaraq, Yer yaşıl meşәlәr, dәniz lәr,
çaylar vә okeanlar, dağlar vә çәmәnlәrlә dolu dur.
Biz – insanlar isә onun bir parçasıyıq. 

---

110
TƏBİƏT
Yer üzәrindә hәr bir şey canlıdır: ağaclar,
otlar, çiçәklәr, kollar, heyvanlar, balıqlar,
quşlar... Canlıları incitmәk olmaz.
Keçmiş zamanlarda insanlar tәbiәti qo-
rumaq barәdә düşünmürdülәr. Tәbiәtin
verdiyi nemәtlәrdәn istifadә edir, maşınlar,
zavodlar yaradır, havanı, torpağı, suyu
zәhәr lә yirdilәr.  Meşәlәr  qırılır,  heyvanlar
dәrilәrinә, qiymәtli xәzlәrinә görә öldürü -
lür dülәr.

---

111
Son ra dan  in san lar  tә -
 bi ә  tin  dә yә ri ni,  in san  sağ -
lam lı ğı na  xey ri ni  an la dı -
lar  vә  onu  qo ru  ma  ğa  baş -
la dı lar. 
Biz  dә  tә bi ә tin  can lı  ol -
du  ğu nu,  onu  hәr  za man
qo ru  ma lı,  qey di nә  qal ma lı
ol du  ğu mu zu  an la yı rıq.  Hәr
mәk tәb li  öz  mәk tә bi nin
hә yә tin dә,  ya şa dı ğı  evin
qar şı sın da  bir  ağac  әkәr -
sә,  onun  qay ğı sı na  qa lar -
sa,  Yer  üzü  ya şıl la şar,
gözәl lә şәr.  Ha va,  tor paq,
çay lar,  dә niz lәr  tә miz lә -
nәr,  du ru lar.  İn san lar  da
sağ lam vә gümrah olarlar. 
1. Keçmişdә insanların tәbiәtә münasibәti necә idi?
2. İndi insanın tәbiәtә münasibәti necәdir?
3. Havanın, әtraf mühitin tәmizlәnmәsi üçün nә etmәliyik?
4. Bitki alәmi necә adlandırılır?
5. Heyvanat alәmi necә adlandırılır?
7. Aşağıda verilmiş sözlәrdәn hansı hecalara düzgün bölünmәyib?
a) tәb-iәt  
b) in-san-lar 
c) güm-rah
Bitki alәmi 
«flora»
, heyvanat alәmi 
«fauna»
adlandırılır.
YADINDA SAXLA
Dәftәrinә köçür
Hәr mәktәbli öz mәktәbinin hәyәtindә, yaşadığı
evin qarşısında bir ağac әkәrsә, onun qayğısına
qalarsa, Yer üzü yaşıllaşar, gözәllәşәr.

---

112
BU DÜNYAYA GƏLMİŞİK
Tәbiәt insan üçün yaradılıb. İnsan da onu qorumalıdır.
1. Biz dünyaya nә üçün gәlmişik?
2. «günәşin saçaqları» dedikdә nә nәzәrdә tutulur?
3. «duymaq» sözünü әvәz edәn sözü tap.
4. «yamac» sözünün mәnasını izah et.
5. Bulağı daha necә adlandırırlar?
6. Şeirlәri әzbәrlә, әn çox bәyәndiyin bәndi dәftәrinә köçür.
Bu dünyaya gәlmişik,
Bu gözәlliyi duyaq.
Dәnizlәri, çayları,
Meşәlәri qoruyaq.
Qızıl-qızıl saçaqlar
Dağı-daşı qucaqlar.
Saçaqları uzandı,
Torpaq tamam qızındı.
Şәfәqlәr şehi uddu,
Yarpaqları qurutdu.
Bu meşә yaşıl meşә,
Yamacdan aşır meşә.
Yurdumun dağlarına 
Yaman yaraşır meşә. 
Öz gözümlә görmüşәm,
Dağda iki çeşmә var.
Biri buz kimi soyuq,
Biri od kimi qaynar.
Biri, içmәk istәsәn,
Dodağını yandırar.
O biri – әl uzatsan,
Barmağını dondurar.

---

113
1. Günün hansı vaxtı şehә rast gәlinir?
2. «Günәş şüalarını saçdı vә bütün şehi uddu» sәtrini necә anladın?
3. «çağ» sözünü hansı sözlәrlә әvәz etmәk olar?
a) vaxt                         b) zaman                        c) an
ŞEH
Sübh tezdәn çiçәklәrә, otlara, ağaclara şeh düşdü. Quşlar şehdәn içdilәr vә
şәn-şәn oxumağa başladılar:
Günәş dә şeh içmәk istәdi. O, şüalarını saçdı vә bütün şehi uddu.
Dәftәrinә köçür
Nәyә gәrәk dumansız, bulaqsız, meşәsiz dağ?
Dağların gözәlliyi çaylar, şәlalәlәrdir.
Nә iridir?!.
Elә bil lap 
mirvaridir...
Nurlu parlaq...
Şehә bir bax,

---

114
Dәftәrinә köçür
Ağaclar, çiçәklәr, hә a heyvanlar da tәk
qalarsa, mәhv olar. 
Dostluq, birlik, mehribanlıq sağlamlığın
rәhnidir.
ODUNÇUNUN SƏHVİ 
Bir gün bir odun çu me -
 şә dәn  ke çәn dә  ya ra şıq lı  bir
ağac gördü. Ayaq sax la yıb
ağa ca  xey li  bax dı.  Ağac  ca -
van, qa 
mәt 
li vә gözәl idi.
Әt ra fı  isә  әy ri,  ya ra şıq sız
ağac  lar la  do lu  idi.  Odun çu
düşündü ki, bu әy ri, çir kin
ağac lar, yә qin ki, gözәl ağa -
cı boy at 
ma 
ğa qoy 
mur vә
on la rı  bal ta  ilә  kә sib  qır dı.   
Gözәl ağac açıq lıq da tәk
qal dı. Günәş onu yan dır dı,
do 
lu döydü, külәk qol-
 bu   da ğı nı  әyib  sın dır dı.   
Bir gün odun çu nun yo lu
ye nә  hә min  me şә yә  düşdü.  Am ma  bu  dә fә  o,  gözәl  ağa cın  ye rin dә  qup qu ru
qu ru muş gövdә gördü vә öz sәh vi ni an la dı.  
1. Nә üçün yaraşıqlı ağac әtrafındakı әyri, yaraşıqsız ağaclar kәsilәndәn
sonra qurudu?
2. Hekayәnin mәnasını necә anladın?
3. Aşağıdakı sözlәrdәn peşә adları düzәlt vә cümlәdә işlәt.
Odun...
Dәmir...
Pinә...
Yazı...
4. «rәhnidir» sözünün mәnasını izah et.

---