Elm və SƏNƏt məCLİSİ 11-20
Yüklə 8,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
76 Lakin bu anlaşmalar uzunömürlü olmurdu, çox zaman da hunlar tərəfindən pozulub daha ağır xərac istəməklə yenilənir- di. Bu Bleda və Attilanın birgə hakimiyyəti dövründə də, Atti- lanın təkhakimiyyətliliyi zamanı da, 447-448-ci illərdə Balkan- ları işğal edəndə də belə oldu. Bizansın bu ən ağır zamanında Attila gözlənilmədən Bizans elçılərini böyük hörmət və nəza- kətlə qəbul edib dava mövzusu olan Bizans ərazisindən gözünü çəkərək barışığa razı oldu; o, hücumun istiqamətini dəyişmək fikrinə düşmüşdü. 69 Hunlar fəth dövründə Romalılarla müttəfiq olub sülh içində yaşayırdılar, döyüşkən köçəri xalqların hunlara boyun əyməsi Romanı da əslində böyük basqınlardan xilas edirdi. Lakin hunlar gücləndikcə onların iddiaları da artır, Romanın ən təhlükəli rəqibinə çevrilirdilər. Hunlar qotlarla savaş dövründə Perslərlə, Qara dənizin şimal-qərbində savaşarkən Bizansla, Mərkəzi və Qərbi Avropadakı fəthlər dövründə Roma ilə sülh içində olmağa çalışırdılar. Sonra isə növbə ilə bu sülh müqavi- lələri pozulurdu. Roma-hun dostluğunda Flavius Aetius böyük rol oynadı. Gəncliyində hunlara əsir düşmüş, onlar arasında Atilla daxil olmaqla özünə dost qazanmışdı. Bu tanışlıq ona bö- yük üstünlük vermişdi, həlledici döyüşlərdə hunlardan böyük yardım ala bilirdi. Saray çəkişmələrindən qaçmağa məcbur olanda da hunların, Ruanın yanına qaçmışdı və sonralar 433-cü ildə onların köməyi ilə hərbi qüdrətini, birinciliyini bərpa edə bilmişdi. Attilanın zamanında (445-453) Böyük Hun imperator- luğu Volqa və Reyn arasında şərqi və mərkəzi Avropanın bö- yük hissəsini içinə almış, Roma imperiyasının ən təhlükəli rə- qibinə çevrilmişdi. Attilanın ordusuna hunlarla yanaşı uqor, german, kelt və mümkündür ki, slavyan tayfaları daxil idi. At- tila Roma ilə savaş üçün bəhanə axtarırdı (əslində hunların istə- yi də əsaslı idi...). 70 Nestoriusa görə 440-cı illərin axırına yaxın 69 Yenə orada, səh. 60 –Peter Vaczy 70 Yenə orada, səh. 110 77 hunlar “ağa, Romalılar isə qul idilər”. 71 İtaliyaya gələrkən (449- dan əvvəl) sonuncu Qərbi Roma imperatoru Romulus Augustu- lusun atası Orestes Attilanın yanına gəldi və onun katibi oldu. 72 Bir çox tarixçilərə, o cümlədən Jordanesə görə ancaq bir Hun savaşı olub – Attilanın böyük imperatorluğunun nümayişi olan 447-ci ilin böyük savaşı (Konstantinopolun qapısını döyən sa- vaş – H.İ.) 73 İmperator 3-cü Valentinianus ilə bacısı Honorianın yola getmədiyini duyan Attila Honoriaya elçi göndərdi və arxasınca onun İmperator qardaşına qarşı çıxmaq üçün Attiladan kömək istədiyi haqqında xəbər yaydı (449-cu il) və daha sonra nişanlısı Honoria üçün onun ata mirasından pay, yəni imperiyanın yarısı- nı istədi (450-ci il). Otto J. Maenchen-Helfen Honoria əhvalatını ciddi hesab etmir, onu Bizans sarayının dedi-qodusu kimi qiy- mətləndirir. 74 Attila, yəqin ki, Romalıların əsas müttəfiqi olan qərbi qotları məğlub etməyi planlaşdırdı (bu halda özünü İmpe- ratorun dostu kimi göstərmək kimi ehtiyat tədbirləri də görür- dü). 75 71 Yenə orada,səh. 94 72 Otto J. Maenchen-Helfen. The World of The Huns. University of California Press, 1973. səh. 106 73 Yenə orada, səh. 115 74 Yenə orada, səh. 130 75 Hunlar ve Tanrının Kırbacı Attila. Hazırlayan Gyula Nemeth.YKY, İstanbul, 1996. səh. 87, 88 –Peter Vaczy 78 Qalliyaya zəfər yürüşünün sonunda Attilanın ordusu ilə Aetiusun birləşmiş Roma-qərbi qot ordusu üz-üzə gəldi (Aetius iki dəfə hunların içində yaşamış, Attilanın uşaqlıq dostu olmuş- du). Hər iki ordu daha çox qotlar və digər german tayfalarından təşkil olunmuşdu. 451-ci ildə Katalaun çölündə qanlı savaş ol- du, hər iki tərəf ağır itki verdi, Attilanın mühasirəyə düşdüyü güman edilir. Lakin Aetius ehtiyat ucundan və ya digər bir səbəb üzündən hücuma keçmədi və Attila ordusunu çəkib getdi; əslin- də savaşda qalib-məğlub müəyyən edilmədi. O biri il, 452-də Attila İtaliyanın şimalını fəth edib Romaya yaxınlaşdı. Aetiusun savaşı uduzacağı aydın idi, sanki çıxış yolu qalmamışdı. Papa Leonun başçılıq etdiyi heyət Attiladan aman istədi. Attila çox böyük hədiyyə-qızıl aldı, şəhərə girmədi və öz evinə qayıtdı. Səbəblər içində hun ordusunda yoluxucu xəstəliyin baş qaldır- ması, Bizansın hun torpaqlarına girməsi xəbərinin yayılması, eləcə də şamanların Romanın fəthini yaxşı görmədikləri də göstərilir. Attilanın Perslər üzərinə yürüş etmək planı da var- dı. 76 Jordanesə görə Attila qısa boylu, köksü əzələli və geniş, başı böyük, gözləri kiçik, kosasaqqal (dən düşmüş seyrək saq- qallı), basıq (yastı) burunlu, rəngi solğundur. Bunlar onun “etnik kökünün damğasını daşıyır”. O, savaşlardan xoşlanan, amma insan olaraq çox ağıllı, güvəndiyi insanlara qarşı son dərəcədə əli açıqdır. Attila “dəhşət saçmağa, xalqların ürəyini qorxu ilə doldurmağa gəlmişdi dünyaya”. 77 İmperator Theodosius, Attilanın katibinə hunlarla ittifaq bağlamağa kömək edərsə, onu varlı bir qızla evləndirəcəyini vəd etmiş, lakin sonra həmin qızı başqasına vermişdi. Katibin- dən bunu eşidən Attila sarayındakı Bizanslı heyətlə imperatora xəbər göndərmişdi (Priskos): “imperator verdiyi vədə əməl et- məlidir, imperatora yalan söyləmək yaraşmaz”. 78 Attila həyat- 76 Otto J. Maenchen-Helfen. The World of The Huns. University of California Press, 1973. səh. 53 77 Hunlar ve Tanrının Kırbacı Attila. Hazırlayan Gyula Nemeth.YKY, İstanbul, 1996. səh. 42,43 və 78, 79–Peter Vaczy; səh. 104–Sandor Eckardt 78 Yenə orada, səh. 80–Peter Vaczy Yüklə 8,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|