Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №3 (77) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №3 (77)

 

26 

 

 

 

 

NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 3 (77) 

 

NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 3 (77) 

 

НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 3 (77) 

 

 

                                                                                                              ÜLVÜ VƏLİYEV 

                                                                                                   AMEA Naxçıvan Bölməsi 

                                                                                                      E-mail: [e-mail] 

UOT:539.12 

GÜNƏŞİN  TEMPERATURU 

 

Açar sözlər: Günəş enerjisi, Vin temperaturu, effektiv temperatur, Günəş ləkələri 

Key words: energy of the sun, the temperature of wines, the effective temperature, sun spots 

Ключевые  слова:  энергия  Солнца,  температура  Вина,  эффективная 

температура, солнечные пятна 

 

Günəşin  səthini  və  atmosferinin  yuxarı  qatlarını  xususi  teleskoplarla  müşahidə  edə  bildiyimiz 

halda, daxili qatları müşahidə edə bilmirik. Daxili qatlardan şüalanma biləvasitə xaricə çıxa bilmir. 

Günəşin enerji mənbəyi onun nüvəsində hidrogenin heliuma çevrilməsi ilə nəticələnən istilik-nüvə 

reaksiyalarıdır. Müasir mülahizələrə görə istilik-nüvə reaksiyaları Günəşdən başqa əksər ulduzların 

da  enerji  mənbəyidir.  Lakin  temperaturdan  asılı  olaraq  bu  reaksiyaların  növləri  müxtəlif  ulduzlar 

üçün müxtəlifdir.  

Günəşin  temperaturu  dedikdə  onun  müxtəlif  qatlarındakı  temperatur  nəzərdə  tutulur.  Günəşin 

mərkəzindən  atmosferinə  doğru  temperatur  ~  510

6

  K-dən  10

6 

  K-ə  qədər  azalır.  Bu  azalma 

fotosferdə  çox  böyük  sıçrayışla  baş  verərək    ~  6000  K  olur.  Fotosferdən  sonra  ~  10000  km 

məsafədə temperatur  10

6 

 K-ə  çatır (şəkil 1). Bu hadisənin fiziki mahiyyəti hələlik tamamilə aşkar 

edilməmişdir.  

 

Şəkil 1. Günəşdə temperaturun dəyişmə əyrisi 

 

Günəşin mərkəzindəki temperaturunu tapmaq ücün  

                                                                 







R

m

A

G

T



                                                  (1.1) 

 münasibətindən  istifadə  olunur  [1].    Burada    M  =  1.9910

33

  q,    R



=  6.9910

33

  sm  və  μ  =  0.6 

olduğunu  bilərək    Günəşin  mərkəzi  temperaturunun    T  ≈  14  10

6

  K  olduğunu  asanlıqla  təyin  edə 

bilərik. 

    Günəşin effektiv temperaturunu tapaq. Stefan-Bolsman qanununa görə  

                                                         

4

T

E





                                                   (1.2) 

---

 

27 

 

 burada    E  –  bütün  spektr  boyu  şualanan  enerji  seli,  σ  –  Stefan  sabiti  (

3

2

4

5

15

2

h

c

k







)  ,  k  – 

Bolsman sabiti, h – Plank sabiti, c – işıq sürətidir. Günəşin bütün spektrində şüalandırdığı enerji seli 

2

7

10

33

.

6

m

Bt

E







 və 

4

2

8

10

67

.

5

k

m

Bt











  olduğundan [1], 

4



E

T





= 5785 K  olar. Beləliklə 

Günəşin effektiv temperaturu 5785 K-dir. Bu temperatur Günəş fotosferinə uyğun temperaturdur. 

     Effektiv temperatura anoloji olaraq parlaqlıq  temperaturu və rəng temperaturu anlayışları da 

Göy cisminin parlaqlıq və ya şüalanma temperaturu elə mütləq qara cismin temperaturudur ki, onun 

hər kvadrat santimetrinin müəyyən dalğa uzunluğuna şüalandırdığı enerji seli həmin cismin 1sm

2

-

nın bu dalğa uzunluğunda şualandırdığı enerji selinə bərabərdir. Göy cisminin rəng  temperaturu isə 

elə mütləq qara cismin temperaturudur ki, onun spektrində müəyyən dalğa uzunluqları intervalında 

enerjinin nisbi paylanması həmin cismində olduğu kimidir. 

Bunlardan  başqa  Günəşin  Vin  qanunundan  tapılan  temperaturu  və  Plank  (şüalanma) 

temperaturları  da  vardır.  Günəşin  müxtəlif  metodlarla  hesablanmış  temperaturlarının  qiyməti 

Cədvəl 1-də verilmişdir.  

Cədvəldən  göründüyü  kimi  bu  temperaturlar  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  bir-birindən  fərqlənir. 

Bu  fərqin  ciddi  fiziki  mənası  vardır.  Başqa  sözlə  bu  fərq  ən  azı  aşağıdakı  nəticələri  söyləməyə 

imkan verir:  

1.

 

Günəşin  şüalanması  mütləq  qara  cismin  şüalanmasından  fərqlidir.  Əks  halda  müxtəlif 

üsullarla tapılan temperaturlar eyni olardı. 

2.  Günəşin  müxtəlif  qatlarının  temperaturu  müxtəlifdir.  Günəş  çox  isti  qazlardan  ibarət 

olduğundan onun qeyri şəffaflığı dalğa uzunluğundan asılıdır. Şəffaflığın dalğa uzunluğundan asılı 

olması  o  deməkdir  ki  ultra  bənövşəyi  dalğalardan  görünən  dalğalara  doğru  şüalanma    daha  dərin 

fotosfer  qatından  çıxır.  Radiodalğalar  oblastında  isə  şüalanma  ancaq  fotesferdən  üstdəki  atmosfer 

qatlarından çıxa bilər. Dalğa uzunluğu böyüdükcə bu şüalar daha üst atmosfer qatlarından çıxır.  

                                                                                                                           Cədvəl 1 

Metod 

Nəticə 

(K) 

Temperaturun 

(temperaturu xarakterizə 

edən parametrin) adı 

Maksium  şüalanmaya  uyğun 

dalğa  uzunluğuna  görə.  (Vin 

qanuna əsasən) 

λ = 4700 Å 

λ = 4300 Å 

 

 

 

6150 

6750 

 

 

Vin temperaturu 

Tam  şüalanma  selinə  görə 

(Stefan Bolsman qanuna əsasən) 

 

5785 

 

Effektiv temperaturu 

 Monoxramatik 

şüalanma 

intensivliyinə görə 

λ = 1000 Å 

λ = 2500 Å 

λ = 5500 Å 

λ = 1 m 

 

 

4500 

5000 

6400 

10

6

 

 

 

 

Plank  temperaturu 

Enerjinin  nisbi  paylanmasına 

görə. 

λ = 4700-5400 Å 

λ=4300-4700 Å 

 

 

6500 

8000 

 

 

Rəng temperaturu 

 

 

 

---