Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №3 (77) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №3 (77)

 

84 

 

Алгебра : Учебник. В- 2хт. Т.1 – М.:  гелиос АРВ, 2003. – 336 с 

3.

 

Куликов Л.Я., Москаленко А.И., Фомин А.А 

Сборник задач по алгебре и теории чисел, Учеб. пособие для студентов физ – мат, 

спец. пед. ин-тов, М:Просвещение , 1993,288 с 

4.

 

Сборник задач по алгебре, учеб. пособие / Под ред.  

      А.И.Кострикина – М.: Факториал, 1995, 454 с 

5.

 

Шнеперман Л.Б. Сборник задач по алгебре и теории чисел. [ Учеб.  

пособие для физ.- мат. факультетов пед. ин.тов ], Минск, 

 Выш. школа,  1982, 223 с 

6.

 

Стойлова Л.П. 

Математика, Учеб, пособие для студ.высш.пед. учеб.заведений. 

М.: Издательский центр, Академия , 2005,424 с 

 

7. Виленкин Н.Я., и др. Математика, М: Просвещение, 1977, 352 с 

 

XÜLASƏ 

R.Ə.Həsənov  

Konqruensiya və faktor-cəbr anlayışlarının mənimsənilməsi haqqında 

Təqdim  olunan  iş  ali  pedaqoji  məktəblərdə,  cəbr  kursunun  təlimində  mücərrəd  (ümumi) 

cəbrin  fundamental  anlayışları  olan  konqruensiya  və  factor-cəbrin  mənimsənilməsi  metodikasının 

tədqiqinə  həsr  olunmuşdur.  Uyğun  mövzunun  tədrisində  yaranan  çətinliklər  göstərilmiş,  bununla 

bağlı olaraq bir sıra mülahizələr irəli sürülmüşdür. Factor-cəbrin xüsusi hallarından  bəzilərinə aid 

ümumi  şəkildə  nümunələr  araşdırılmışdır.  Xüsusi  halların  araşdırılmasının  faktor-cəbr  və 

konqruensiya  anlayışları  ilə  bağlı  olan  elementlərin  dərindən  effektiv  təsiri  misallarla 

əsaslandırılmışdır. 

ABSTRACT 

 

 

 

 

 

R.A.Hasanov 

 

On the understanding of factor-algebra and congruention.                    

     The  introduced  theme  is  dedicated  to  the  fundamental  basis  of  the  course  on  algebra  (general) 

congruention and factor algebra in high pedagogical schools for the applying of the methods. The 

difficulties  are  shown  in  the  teaching  of  the  correspondent  theme,  for  this  some  ideas  have  been 

pursued. Some samples of the especial cases of factor-algebra are investigated. Investigation of the 

special cases relocting them with the factor-algebra and congruention elements based with effective 

influence of the sums in acquiring it. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NDU-nun Elmi Şurasının 25 may 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə 

olunmuşdur (protokol № 10) 

         Məqaləni  çapa  təqdim  etdi:  Fizika  üzrə  fəlsəfə  doktoru,  dosent 

Q.Həziyev 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

85 

 

NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 3 (77) 

 

NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 3 (77) 

 

НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 3 (77) 

 

 

MƏMMƏD RƏCƏBOV 

Naxçıvan Dövlət Universiteti 

UOT: 510 

 

YENİ İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARININ TƏTBİQİ  İLƏ CƏBR VƏ ANALİZ 

KURSLARININ TƏLİMİ PROSESİNDƏ FƏNLƏRARASI ƏLAQƏLƏRİN HƏYATA 

KEÇİRİLMƏSİNİN ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ 

 

Açar sözlər: riyazi analiz və cəbrin tədrisi, informasiya texnologiyaları, kompüter, müəllim 

hazırlığı, məqsəd və vəzifələr, metodika, fənlərarası əlaqə 

Key  words:  inter-subjects  communication  teaching  algebra  and  mathematical  analysis, 

information  technology,  computer,  teacher  training,  goals  and  objectives,  methodology,

 

contact 

with

 

interdisciplinary

 

Клочевые слова: преподавание математический анализ и алгевры, информационные 

технологии,  компыютер,подготовка  учителей,  цели  и  задачи,  методика,  свазь  между 

предметами 

 

Ali pedaqoji məktəblərdə yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə cəbr və riyazi analiz 

kursunun  tədrisinin  elmi-nəzəri  əsaslarının  yaradılması,  praktik  məsələlərin  həllində  keyfiyyətli 

nailiyyətlərin əldə olunmasında rol oynayır. 

Riyazi  analiz  və  cəbr  kurslarının  tədrisində  kompüterlərdən  istifadə,  proqramların  və  yeni 

dərsliklərin variantlığı, bu kursların tədrisinə yanaşmaların müxtəlifliyini meydana çıxarır ki, bu da 

özünü fənlərarası əlaqələrdə əks etdirir. Bir çox hallarda riyazi analiz və cəbr kurslarının tədrisində 

əldə olunmuş biliklər fizika, kimya, coğrafiya, texniki fənlər və s. kursların öyrənilməsində tətbiq 

edilir.  Yəni  fizika,  kimya  və  s.  kurslardakı  nəzəriyyələrin  tədrisində  müvafiq  riyazi  aparatın, 

modelin qurulması həmin nəzəriyyələrin nəzəri və praktiki istiqamətlərdə tədrisində bir baza kimi 

özünü  əks  etdirir.  Ehtimal  nəzəriyyəsi  və  statistikanın  elementlərinin  kompüterlərlə  tədrisində 

qurulmuş  aparata  birləşmələrin  (kombinatorikanın)  daxil  olunması  mahiyyətcə  yeni  modelin 

yaranmasına səbəb olur.  

Bu  problemlər  həm  də  fizikada  statistik  nəzəriyyələrin  qurulması,  biologiyada  genlərin 

öyrənilməsi və s. kimi kursların öyrənilməsində geniş imkanlar yaradır.  

Riyazi analiz və cəbr kurslarının tədrisində fənlərarası əlaqələrin tətbiqində riyazi məntiq və 

riyazi  danışıq  dilinin  real  dillə  müqayisəsində  onun  təlimi  prinsipcə  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir. 

Tədris prosesində tam dəqiq, qüsursuz və nöqsansız riyazi danışıq dili təfəkkürün inkişafına və dilin 

yüksək səviyyədə mənimsənilməsinə təsir edir. Həm də təbiət və humanitar elmləri arasında danışıq 

dili riyaziyyatın fənlərarası əlaqələrdə tətbiqində keyfiyyətli bilik əldə olunmasında rol oynayır. 

Kompüterlərin tətbiqi ilə riyazi analiz və ali cəbr kurslarının fənlərarası əlaqələrdə tətbiqi ilə 

bağlı yeni elektron dərsliklərinin vəsaitlərinin yaranması bir problem kimi qarşıda durur. Dərsliyin 

funksiyası digər elektron kitablardan fərqli olaraq özünün interaktivliyində, tələbələrin bilik, bacarıq 

və  vərdişlərə  yiyələnməklərində  özünü  göstərməlidir.  Bu  halda  həm  də  riyazi  analiz  və  ali  cəbr 

kurslarından əldə olunan elmi biliklərin fənlərarası əlaqələrdə diferensiyası və inteqrasiyası prosesi 

öz müsbət həllini göstərir. 

Yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə riyazi analiz və ali cəbr kurslarının tədrisi və 

fənlərarası əlaqələrində tətbiqində kompüterlərdən istifadə təlimin məqsəd, məzmunu, metod, vasitə 

və formalarına baxılmasını tələb edir, bu göstəricilər isə yeni metodik sistemin qurulmasını qarşıya 

qoyur.  Bu  isə  böyük  problemlərin  yaranmasına  səbəb  olur.  Lakin  müasir  tələblərə  uyğun  maddi-

---

 

86 

 

texniki  baza  yaradıldıqda  müasir  təlim  metodlarının  inteqrasiyası  nəticəsində  müəllimin  qarşısına 

çıxan  bütün  çətinliklər  aradan  qalxır,  bu  proses  isə  riyaziyyat  kursunun  bir  çox  istiqamətlərində 

şagirdlərin  kompüterlərlə  işləmə  vərdişlərini  möhkəmləndirir  və  daha  da  həvəsləndirir.  Bu 

göstərilənlər  müasir  tələblərə  uyğun  olduqda,  təlimin  səmərəliliyi  özünü  yüksək  səviyyədə  əks 

etdirir. 

 Digər  tərəfdən  bu  proses  şagirdlərin  təfəkkürünün  formalaşmasına,  dünyagörüşünün 

artmasına, onlarda fərdi keyfiyyətlərin meydana gəlməsinə, intellektin inkişafına səbəb olur ki, bu 

da əldə olunan biliklərin həm də başqa təbiət və humanitar elmlərdə özünü əks etdirir. 

Gələcək müəllimlərin riyazi, pedoqoji ve pisxoloji hazırlığının  yüksək  səviyədə  olması həm 

riyaziyyatın ve həm də riyaziyyatın fənlərarası əlaqələrində böyük rol oynayır  

Elm və texnikanın sürətlə inkişafı həm də riyaziyyat və fizika elmləri ilə bağlıdır. Riyaziyyat 

və  fizikanın  bir  çox  bölmələrini  bilmədən  onların  bir  çox  nəzəriyyələrindəki  məsələlərin  həlli 

kompüterdə mümkün deyil. Digər tərəfdən riyazi analiz və cəbr kursların kompüterlərlə tədrisinin 

fənlərarası əlaqələrdə tətbiqi gələcək ilkin müəllimlərin keyfiyyətli bilik qazanmalarında rol oynayır 

və  belə  bir  prosesin  modelinin  düzgün  qurulması  həm  də  tələbələrin  peşə  hazırlığında,  onların 

gələcəkdə riyazi  inkişafında müstəsna rol oynayır. 

Son  zamanlarda  istər  ümumi  təhsil  məktəb  riyaziyyatı  istərsədə  ali  pedaqoji  məktəblərdə 

tədris olunan riyazi nəzəriyyələr coğrafiya, iqtisadiyyat, dilçilik, biologiya, psixologiya və s. elm-

lərə sirayət etmişdir, başqa sözlə həm təbiət elmlərinə həm də humanitar elmlərə sirayət etmişdir. 

Buna görə də elm və texnikanın sürətlə inkişafı nəticəsində yeni elm sahələrinin yaranması müxtəlif 

fənlərlə əlaqələri daha da möhkəmləndirir və qarşıya çıxan formalizmin aradan qaldırılmasında rol 

oynayır. 

Riyazi analiz və cəbr kurslarında fənlərarası əlaqədən istifadə digər dəqiq fundamental təbiət 

və  humanitar  elmlərdə  biliklərin  dərinləşməsinə  səbəb  olur  və  analogiyadan  istifadə  etmək, 

təkrarçılığı aradan qaldırmaq yüksək səviyyədə keyfiyyətli bilik əldə etmək  və s. kimi üstünlükləri 

meydana çıxarır. Fənlərarası  əlaqənin  nəzəri və praktiki  istiqamətlərdə öyrənilməsi digər elmlərin 

öyrənilməsində  keyfiyyətli  bilik  əldə  olunmasına  gətirib  çıxarır.  Və  bu  əlaqələrin  tamlığın  da  öz 

təsirini göstərir.   

Yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə riyazi analiz və ali cəbr kurslarının tədrisinin 

metodiki  vəsaitlərinin  hazırlanması  böyük  rol  oynayır.  Birdəyişənli  funksiyaların  diferensial 

hesabının  tədrisi  metodikası,  çoxdəyişənli  funksiyaların  diferensial  hesabının  tədrisinin  metodiki 

məsələləri, adi diferensial tənliklərin seçimi, sıralar nəzəriyyəsi, çoxdəyişənli funksiyaların inteqral 

hesabı,  kompleksdəyişənli  funksiyalar  nəzəriyyəsinin  elementləri  və  operasiya  hesabı,  ehtimal 

nəzəriyyəsi  və  riyazi  statistikanın  elementlərinin  yeni  informasiya  texnologiyalarının  tətbiqi  ilə 

tədrisi  metodikası  hazırlanmalıdır.  Bu  halda  əldə  olunan  nailiyyətlər  gələcək  müəllimlərin  sənətə 

marağını daha da gücləndirir və öz peşəsində müsbət təsirini göstərir. 

 

ƏDƏBİYYAT 

 

 1.Алешии Н.В., Ю.Н,  Новое направление подготовки спе-циналистов в  университете-С-

Петербург, Сборник научных трудов Изд-во СПБГМТУ 1991 г, С.35-41 

 2.Л.Б.Бреслав, А.И.Гинзвург, Н.В  Алешин, Расчет цены подготовки специалиста, 

 3.Материалы междунарадной конфереции, Экономика и управление высшей школой, г. 

Красногорск 1992 г, С.74-75 

4.Müdafiə Mahmudov, Riyaziyyatın tədrisi metodikası, Bakı, ADPU mətbəəsi, 2006, 273 səh 

 

ABSTRACT 

M.Rajabov 

Algebra training courses and analysis of new information technologies in the application of 

key trends interdisciplinary relations 

The article with the introduction of new information technologies in teaching interdisciplinary 

---

 

87 

 

courses in algebra and mathematical analysis considered the issue of the relationship.Algebra 

interdisciplinary courses with the use of mathematical analysis and other detailed knowledge of the 

fundamental sciences of nature and the deepening humanitarian causes and to use the analogy, 

repetition, and to gain knowledge to overcome the high level of quality unveils advantages.With the 

introduction of new information technologies in teaching and interdisciplinary courses in 

mathematical analysis and higher algebra relations training in the application of the use of 

computers, content, methods, tools and forms to be reconsidered. On the other hand, this process is 

the formation of students' thinking, the growth outlook, the formation of their individual qualities, 

leads to the development of intelligence, the nature of knowledge, and the other reflects the sciences 

and humanities. 

 

                   РЕЗЮМЕ 

M.Раджабов 

Алгебра курсы и анализ новых информационных технологий в применении 

ключевых тенденций междисциплинарные отношений 

В  статье  с  введением  новых  информационных  технологий  в  преподавание  курсов 

алгебры  и  математического  анализа  междисциплинарных  рассмотрел  вопрос  о 

взаимосвязи.Математический  анализ  и  алгебра  междисциплинарные  курсы  с  применением 

силы  и  гуманитарных  наук  и  другими  знаниями  о  точном  характере  основных  причин 

углубления  аналогии  использовать  для  устранения  дубликатов  преимуществ,  таких  как 

высокий уровень знаний в области качества приводит. С введением новых информационных 

технологий  в  обучении  и  междисциплинарных  курсов  математического  анализа  и  высшей 

алгебры  отношений  подготовки  в  области  применения  с  использованием  компьютеров, 

содержание, методы, инструменты и формы, чтобы быть пересмотрены. С другой стороны, 

этот  процесс  является  формирование  мышления  учащихся,  перспективы  роста, 

формирование их личностных качеств, приводит к развитию интеллекта, характера знаний, а 

другой отражает и гуманитарные науки. 

 

 

NDU-nun Elmi Şurasının 25 may 2016-cı il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə 

olunmuşdur (protokol № 10) 

         Məqaləni  çapa  təqdim  etdi:  Fizika  üzrə  fəlsəfə  doktoru,  dosent 

Q.Həziyev 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

88 

 

MÜNDƏRİCAT 

 

RİYAZİYYAT 

 

1.

 

Ягуб Мамедов.

 

Весовые неравенства для максимальных функций  

порожденных оператором Данкля на R

..................................................................................3

 

2.

 

Mirhəsən Tahirov.

 

Spektral xəttlərdə  inteqral asimmetriya -intensivlik asılılığı............8 

 

FİZİKA 

 

3.

 

Мубариз  Нуриев.

 

Кинетика  кристаллизации  аморфных  пленок  Cuin(ga)s

2

(se

2

,te

2

), 

конденсированных в условиях  воздействия  внешнего электрического поля..........11 

4.

 

Əli Babayev, Türkan Məmmədova. Cu

2

Se və AgCuSe-də polimorf çevrilmələrin 

quruluş aspektləri...............................................................................................................16 

5.

 

Xanəli Həsənov, Leyla Cəfərli. Güclü maqnit sahəsində qıraq yüklü dislokasiyalı 

yarımkeçiricilərdə deşiklərin tutulması.............................................................................20 

6.

 

Ruslan Məmmədov. Parker modelinə görə günəş küləyinin sürətinin  

hesablanması........................................................................................23  

7.

 

Ülvü Vəliyev.

 

Günəşin  temperaturu…………………………………………………….26 

8.

 

Qulu Həziyev. Günəş-yer  əlaqələri  haqqında………………………………………….30 

9.

 

Аловсат Дадашов.

 

Карликовая планета эрида и долгопериодические кометы.......35 

10.

 

Azad Məmmədli. Günəş sisteminin iri koyper cisimləri haqqında……………………..38 

11.

 

Nurəli Yusifbəyli, Sevinc Novruzova. Azərbaycan Respublikasında geotermal  

enerjidən istifadə imkanları………………………………………………………..…….43 

 

TEXNİKİ ELMLƏR 

 

12.

 

Asəf Əliyev. Avtomobilin aktiv təhlükəsizliyini yüksəldən müasir tormoz sistemləri….48 

13. Mədinə Allahverdiyeva.

 

Naxçıvan Muxtar Respublikasında İKT-nin inkişafı………..54 

14. Sevinc Paşayeva.

 

Direktiv sənəd axtarışı sisteminin verilənlər  

bazasının yaradılması…………………………………………………..………….59  

 

METODİKA 

 

15. Məh əmməd Hacıyev.  Sonsuz kiçilənlər və ardıcıllıq anlayışının tədrisi   

xüsusiyyətləri………………………………………………………………………68  

16.

 

İbrahim Rüstəmov, Gülxanım Orucova.

 

Kəmiyyətlərin ölçülməsi və  

hesablanmasına aid məsələlərin həlli vasitəsilə təlimin həyatla əlaqələndirilməsi  

və təfəkkürün inkişaf etdirilməsi………………………………….……………………..76 

17. Ровшан Гасанов.

 

Об усвоении понятии конгруэнции и фактор алгебр...................79 

18.

 

Məmməd Rəcəbov. Yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi  ilə cəbr və  

analiz kurslarının təlimi prosesində fənlərarası əlaqələrin həyata keçirilməsinin  

əsas istiqamətləri……………………………………………………………………...….85 

 

 

 

---

 

89