Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)

37 
 
Schizaphis  qraminum  Rond,  Rhopolosiphum  maydis  Fitch...  (Arhis  avenae  Kolt),  Trygonotylus 
Ruficonic  Geoffr.,  Forficula  auricularia  L.,  Tettigonia  caudata  Charp.  Perhaps  to  minimize  crop 
losses annually conducting agro-technical system and chemical activities in crops. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Гюнель Сеидзаде 
 
 
Изучение сортообразцов растения кукурузы в условиях Нахчыванской 
Автономной Республики 
 
В  статье  приведены  результаты  анализа  сравнительного  изучение  некоторых 
признаков  урожайности  кукурузы  в  двух  разных  условиях  выращивания  (варианты). 
Контроль  без  азотного  удобрения  на  фоне  P
90
  K
90
  и  опытный  фон  с  добавлением  N
90
. 
Показано превосходство условий выращивания по интенсивной технологии по сравнению с 
контрольным  вариантом.  Проведены  данные  элементов  урожайности  и  зеленой  массы. 
Определены  основные  болезни    кукурузы  в  условиях  автономной  республики.  Изучены 
степень  зараженности  пыльным  головням  и  недобор  урожая.  Обработаны  меры  борьбы 
против  болезни.  А  так  же  изучалась  зараженность  вредителями  5  сортов  (Закатала-68, 
Закатала-514,  Закаталы-улучшенный,  Лопающаяся  кукуруза,  Местная  лопающаяся)  и  12 
гибридов  кукурузы  в  условиях  Нахчыванской  Автономной  Республики.  Исследования 
показали, что  на растениях кукурузы распространены многочисленные вредители, которые 
наносят  большой  вред  от  начала  прорастания  семян  и  до  уборки  урожая,  при  этом 
снижается  урожайность  и  качество  семян.    Из  этих  вредителей  опасными  являются 
следующие виды:  Chlorida obsoleta F., Aqroitis segetum Schiff.,  Schizaphis qraminum Rond., 
Rhopolosiphum  maydis  Fitch.  (Arhis  avenae  Kolt),  Trygonotylus  Ruficonic  Geoffr.,  Forficula 
auricularia  L.,  Tettigonia  caudata  Charp.  Возможно,  свести  до  минимума  потери  урожая 
проводя ежегодно систему агротехнических и химических мероприятий в посевах.  
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
Məqaləni çapa təqdim etdi: Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  
M. Piriyev 
 

---

38 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 7 (80) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 7 (80) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 7 (80) 
 
 
ƏZİZƏ HÜSEYNOVA  
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
UOT: 581,9 
 
 NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI  ƏRAZİSİNDƏ 
        YAYILMIŞ KOÇİ KƏKLİKOTUNDA - THYMUS KOTSCHYANUS BOISS. EFİR 
YAĞININ TƏDQİQİ 
  
Açar sözlər: fəsilə, cins, növ, kəklikotu, tərkib, efir yağı, yay otlağı, formasiya, assosiasiya 
Key  words:  family,  genus,  species,  thyme,  part  of  essential  natural  oils,  summer  pastures, 
formation, raipon. 
Ключевые слова: семейство, род, вид, тимьян, состав ефирных масел, летние пастбища, 
формация, ассосиация. 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  ərazisi  düzən  və  dağlıq  relyefə  malik  olmaqla,  zəngin 
florası və bitki örtüyü ilə fərqlənir. Hazırda muxtar respublikanın florasının 176 fəsilə, 908 cins və 
3021  növlə  təmsil  olunduğu  göstərilir.  Bu  miqdar  Qafqaz  florasının    43,16  %  -  ni,  Azərbaycan 
florasının isə 60,42% - ni təşkil edir (13). Naxçıvan MR florasına daxil olan müxtəlif həyat formalı 
bitkilərin 65 % - ni faydalı bitkilər (yem, dərman, efir yağlı, aşı maddəli, bəzək, kitrəli və s.) təşkil 
edir.  Faydalı  bitkilərdən  efir  yağlı  və  dərman  bitkiləri  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  iki  faydalı 
bitki qrupları tərkiblərindəki bioloji fəal maddələrin, tətbiq sahələrinin oxşarlığına görə yaxındırlar. 
Məsələn,  efiryağlı  bitkilər  həm  də  dərman  bitkiləridir.  Muxtar  respublikanın  bir  sıra  efiryağlı 
bitkiləri  ərazinin  aşağı  zonalarında  600-1000  metrdən  başlayaraq,  tədricən  yüksəkdağ  subalp,  alp 
çəmənlərinə,  çəmən  bozqıplarına  və  subnival  qurşağın  aşağı  sərhədlərinə  daxil  olurlar.  Çoxsaylı 
efiryağlı  bitkilər  arasında  Kəklikotu-Thymus  L.  cinsinin  növləri  daha  geniş  yayılmışdır  (3). 
Naxçıvan  MR  florasında  7  kəklikotu  növü  vardır.  Onlardan  bir  növ-  Mehri  kəklikotu-  Thymus 
migricus Klok. et Shost. nadir və itmək təhlükəli bitki kimi “Qırmızı kitab”a daxil edilmişdir (7, 8).  
Dalamazkimilər  -  Lamiaceae  Lindl.  fəsiləsinə  mənsub  olan  kəklikotu  bitkiləri  qruplar  halında  və 
kütləvi  inkişaf  edərək  böyük  sahələri  əhatə  edən  kəklikotuluq  formasiyası-Thymeta  və 
assosiasiyalar  -  Thymetum  əmələ  gətirirlər.  Onlar  taxıllarla,  paxlalı  bitkilər  və  müxtəlifotlarla 
qarışıq fitosenozlar yaradaraq dominant, subdominant və edifikator roluna malik olurlar (1, 2). Belə 
bitki  birliklərində  kəklikotular  bol  təmsil  olunsalar  da  ancaq  ikinci  və  üçüncü  yaruslarda  yerləşə 
bilirlər.  Bu  da  fitosenozda  iştirak  edən  taxıllar,  cillər,  müxtəlif  otlar  və  paxlalı  bitkilərdən  boyca 
alçaq olmaları  ilə əlaqədardır. Kəklikotu  üstün olan fitosenozların  layihə  örtülməsi  75-92 % olur. 
Otluqda 35-40 bitki iştirak edir. Nisbətən tez-tez rast gəlinən 15-20 növdür (Cədvəl 1).                                             
                                                                                                                                       Cədvəl 1.  
Koçi kəklikotunun üstün olduğu taxıllı - paxlalı - müxtəlifotlu 
 fitosenozun növ tərkibi və quruluşu  
Bitkilərin adı 
Bolluq 
Hündürlük, 
sm 
Fenofaza 
Yarus 
Thymus  kotschianus  Boiss. 
4 
25-50 
Çiçək 
II 
Poa  bulbosa L.  
4 
120-150 
Çiçək 
I 
Poa meyeri Trin. 
2-3 
50-65 
Çiçək 
II 
Chrysaspis spadicea (L.) Greene 
3 
10-40 
Çiçək 
III 
Аlopecurus textiles Boiss. 
2 
34-42 
Meyvə 
III 

---