Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə68/127
tarix24.04.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#40129
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   127

142 
 
 
 
Şəkil 2. Pt elektrodu üzərində selenit ionunun 
reduksiya  prosesinə  temperaturun  təsiri.  1- 
296 K; 2- 308K; 3- 318K; 4- 328K; 5- 338K; 
6-348K.  Elektrolitin  tərkibi  (mol/l):  0.05   
H
2
SeO
3
  +  0.007  C
4
H
6
O
6
,  E
v
  =  0.02  V/s, 
pH=1.7. 
 
 
 
Temperaturun selenit ionunun katodda 
reduksiya 
prosesinə 
təsiri  296-348  K 
intervalında  tədqiq  edilmişdir.  Şəkil  2-də  göstərilən  tsiklik  polyarizasiya  əyrisindən  gorünür  ki, 
temperatur artdıqca selenit ionunun reduksiya potensialı tədricən cuzi olaraq müsbət tərəfə sürüşür. 
Bu zaman cərəyanın artması demək olar ki, müşahidə olunmur.  
 
 
 
 
Şəkil 3. lgi

– 1/T asılılığı 
Lakin  tsiklik  polyarizasiya  əyrisinin  əks 
istiqamətə dəyişməsi zamanı əmələ gələn anod cərəyanın pik qiyməti temperaturun 348K-nə qədər 
artması ilə cuzi olaraq mənfi tərəfə sürüşür, həmçinin cərəyanın qiyməti artır. Bu isə temperaturun 
artması ilə anod prosesinin sürətlənməsini göstərir.  
Temperaturun  reduksiya  prosesinə  təsirinin  öyrənilməsi  zamanı  çəkilən  polyarizasiya 
əyriləri  əsasında  lgi
k
  –  1/T  asılılığı  qurulmuş  (şəkil  3),  buradan  alınan  qiymətlərə  əsasən  effektiv 
aktivləşmə enerjisi hesablanmış və həmin qiymətlər əsasında A
ef. 
– E asılılığı (şəkil 4) qurulmuşdur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 4. Effektiv aktivləşmə enerjisinin potensialdan asılılığı. 


143 
 
 
Hesablamalar  göstərir  ki,  selenit  ionunun  I  pikə  uyğun  gələn  reduksiya  prosesində 
polyarızasiya  qatılıq,  II  pikə  uyğun  gələn  reduksiya  prosesində  isə  kimyəvi  təbiətlidir.  Yəni  I 
redukiya  prosesi  katodda  yüksüzləşən  metal  kationlarının  elektrod  səthinə  yaxınlaşma  sürətindən 
asılı olaraq, II redukiya prosesi isə yavaş gedən elektrokimyəvi reaksiyaya əsaslanaraq baş verir. 
Temperaturun təsiri həmçinin selenit ionunun katodda yüksüzləşməsi nəticəsində elektrodun 
səthinə  çökən  selen  təbəqəsinin  elektrodla  adgeziyasına  da  təsir  göstərir.  Temperatur  yüksəldikcə 
çökən  təbəqələrin  elektrod  səthindən  tökülməsi  müşahidə  olunur.  Təcrübələr  göstərir  ki,  səth  ilə 
yaxşı adgeziyaya malik olan təbəqələr 296-318 K temperatur intervalında alınan təbəqələrdir.  
 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Случинская И.А. Основы материаловедения и технологии полупроводников. / Москва. 
2002. 376 с. 
2.
 
Ковалев  А.А.,  Жвавый  С.П.,  Зыков  Г.Л.  Динамика  лазерно-индуцированных  фазовых 
переходов  в  теллуриде  кадмия.  //  Физика  и  техника  полупроводников,  2005,  том  39, 
вып. 11, стр. 1345-1349. 
3.
 
Дергачева М.Б., Маева К.А.,  Гуделева  Н.Н.,  Уразов  К.А.,  Григорьева  В.П. 
Влияние освещения  на  электрохимическое  осаждение  селена  (IV)  //Изв.  НАН.  Серия 
хим. и технология. 2012. № 5. стр. 54-61. 
4.
 
Дергачева  М.Б.,  Пенькова  Н.В.,  Уразов  К.А.,  Маева  К.А.  Фотоэлектрохимические 
реакции  теллура  и  селена  при  синтезе  тонких плёнок CdTe  и CdSe  //  Международная 
научная  конференция,  посвященная  110-летию  известного  ученого,  педагога, 
отличника  образования,  академика  АН  КазССР  Бектурова  Абикена  Бектуровича. 
Вестник  КАЗНУ  им  аль-Фараби,  Серия  химическая,  Алматы.-  №  3(63).  –  2011г.  –  С. 
101-104. 
5.
 
Дергачева  М.Б.,  Пенькова  Н.В.,  Уразов  К.А.,  Маева  К.А.  Электрохимические  и 
фотоэлектрохимические  реакции  теллура  и  селена  при  восстановлении  на 
стеклоуглеродном  электроде.  VII  Международная  научно-практическая  конференция 
“Актуальные достижения европейской науки”. – Болгария, 17-25 июня 2011 г. – С. 6-21. 
6.
 
Дергачева  М.Б.,  Леонтьева  К.А.,  Гуделева  Н.Н.,  Хусурова  Г.М.,  Уразов  К.А. 
Применение метода хроноамперометрии для определения механизма нуклеациии роста 
поликристаллических  пленок  Sе  на  стеклоуглеродном  электроде  //  Известия 
Национальной академии наук Республики Казахстан. Серия химии и технологии. 2015. 
т.1. № 409. p. 76-84. 
7.
 
Жихарев  Ю.Н.,  Еланцев  Д.И.,  Кузнецова  М.А.  Изучение  электрохимического 
поведения  селена  на  серебряном  электроде  в  водной  среде  (сообщение  I)  //  Вестник 
Тюменского государственного университета. 2003. № 2. стр. 226-230. 
8.
 
Баешов  А.Б.,  Серазитдинова  Г.Ш.,  Баешова  С.А.  Катодное  восстановление 
элементарного  селена  в  сернокислых  растворах.  //  Известия  Национальной  академии 
наук Республики Казахстан. Серия химии. 2006. № 1. p. 24-26. 
9.
 
Алиев  А.Ш.,  Мамедов  М.Н.,  Гюльахмедова  З.Ф.  Электроосаждение  селена  из 
селенистокислых электролитов // Азерб. Хим. Жур., 2007, № 1, с. 72-77. 
10.
 
 Majidzade V.A. The study of influence of various factors on process of electrodeposition of 
selenium  thin films  and on quality of deposits  obtained from  alkaline electrolyte /  European 
Conference  on  Innovations  in  Technical  and  Natural  Sciences.,  10th  International  scientific 
conference 02nd February 2016., p. 164-165 
 
 
 


144 
 
ABSTRACT 
V. Majidzade  
 P. Quliyev  
Y. Babayev  
 A. Aliyev  
 
KINETICS AND MECHANISM OF ELECTROCHEMICAL REDUCTION OF SELENITE 
ION 
With  the  development  of  semiconductor  technology,  the  interest  in  obtaining  thin 
photosensitive  semiconductor  films  used  in  electronic  devices  and  solar  energy  has  increased. 
Selenide – antimony thin film solar cell, which has a huge potential, are also used in thermoelectric 
cooling devices. For obtaining this material electrochemically the tartrate electrolyte was selected. 
For  electrodeposition  of  semiconductor  antimony  -  selenide  material,  first  of  all  the  recovery  of 
these components are studied separately. In this work the electrochemical reduction of selenite ion 
in  tartrate  electrolyte  was  investigated.  According  plotted  polarization  curves  the  temperature 
dependence  of  current  density  was  constructed  and  the  efficient  activation  energy  of  the  process 
was calculated. 
 
РЕЗЮМЕ
 
В.Меджидзаде  
П. Кулиев  
Я. Бабаев  
А. Алиев  
 
КИНЕТИКА И МЕХАНИЗМ ЭЛЕКТРОХИМИЧЕСКОГО ВОССТАНОВЛЕНИЯ 
СЕЛЕНИТ ИОНА 
С  развитием  полупроводниковой  техники  возрос  интерес  к  получению  тонких 
фоточувствительных полупроводниковых пленок применяемых в электронных приборах и в 
солнечной энергетике. Селенид-сурьмы – тонкопленочный солнечный элемент, обладающий 
огромным потенциалом, также применяются в термоэлектрических устройствах охлаждения. 
Для  получения  этого  материала  электрохимическим  способом  был  выбран  виннокислый 
электролит. Для электроосаждения полупроводникового материала селенид-сурьмы первым 
делом  изучается  восстановление  этих  компонентов  по  отдельности.  В  работе  исследовано 
электрохимическое    восстановление  селенит  иона  в  виннокислом  электролите.  По  данным 
снятых    поляризационных  кривых  была  построена  зависимость  плотности  тока  от 
температуры и вычислена эффективная энергия активация процесса. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  30  noyabr  2016-cı  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 03) 
Məqaləni çapa təqdim etdi: Kimya elmləri doktoru, professor T. Əliyev
 
 
 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   127




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə