Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №7 (80) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №7 (80)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
166 Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına əsasən, hazırda muxtar respublika əhalisinin 49,9 faizini kişilər, 50,1 faizini isə qadınlar təşkil edir. Əhalinin 29,1 faizi şəhər, 70,9 faizi isə kənd yerlərində yaşayır. Muxtar respublikada bir kvadrat kilometrə düşən əhalinin sayı 80 nəfər olub ki, bu da 1 yanvar 1996-cı illə müqayisədə 19 nəfər çoxdur (1). Əhalinin sağlamlığına diqqət edilməsi və onun rifahının müntəzəm yüksəlişi ölüm hallarının azalması ilə nəticələnmişdir. Bu məsələdə tibbi xidmətlərin rolu da unudulmamalıdır. Əgər 1995-ci ildə ölüm göstəricisi əhalinin hər min nəfəri hesabı ilə 6 nəfər olubsa, hazırda bu göstərici 4,5 nəfər təşkil edir (1). Doğumun artımı ilə bağlı olaraq muxtar respublika əhalisi içərisində gənclərin ümumi sayı da artmışdır. 2014-cü ildə doğulan körpələrdə gözlənilən ömür uzunluğunun 1995-ci ildəki müvafiq göstəricidən 7 yaş artaraq 76 yaşa çatması səmərəli demoqrafik və sosial-iqtisadi siyasətin uğurlu nəticəsidir. 2016-cı ilin yanvar ayındakı məlumatlara əsasən, Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə əhalinin orta yaş həddi 32 yaş təşkil edir. Ən yüksək orta yaş həddi Naxçıvan şəhərində 33,6 yaş olmuşdur. Yeni doğulan körpələr üçün gözlənilən ömür uzunluğu 78,2 yaş, o cümlədən oğlanlar üçün 76,2 yaş, qızlar üçün 80,2 yaş təşkil etmişdir (1). Əhalinin 2009-cu il siyahıya alınmasının məlumatlarına əsasən, muxtar respublika əhalisinin tərkibi 99,6 faiz azərbaycanlılar, 0,4 faiz isə digər millətlər dən ibarət olmuşdur. Lakin ana dilində danışanlar əhalinin 100 faizini təşkil etmişdir. Muxtar respublikada əhalinin, xüsusilə ana və uşaqların, əmək qabiliyyətli yaşda olanların ölüm səviyyəsinin ardıcıl surətdə azaldılması yolu ilə ömür müddətinin uzadılmasına, əhalinin bütün qrupları üçün sağlam həyat tərzinin təmin edilməsinə, ana və uşaqların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə nail olunub. Məşğulluq öz mahiyyəti etibarilə əmək qabiliyyətli əhalinin daim yaşayış vasitələri ilə təmin olunmasına, insanın özünün və ailəsinin maddi-mənəvi təminatına imkan verir və cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafında iştirakına əlverişli şərait yaradır. Həmçinin, məşğulluq əmək qabiliyyətli əhalinin işsizliyinin aradan qaldırılmasının maddi əsasını təşkil edir. Çox sadə bir səbəbdən: əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluğu ilə işsizliyin arasında qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılıq mövcuddur. Belə ki, məşğulluq artdıqca işsizlik azalır, əksinə, işsizlik çoxaldıqca əmək qabiliyyətli əhalinin məşğulluq səviyyəsi aşağı düşür. Bir kateqoriya kimi məşğulluq əmək qabiliyyəti olanların, yəni əmək resurslarının işlə təmin olunması deməkdir. Keyfiyyətli və kəmiyyətli işlə təmin olunma - məşğulluq əmək qabiliyyətli adamların arzu, istək və istehlakına maddi zəmin yaradır. Məhz buna görə də məşğulluq nəinki sosial-iqtisadi, habelə siyasi bir məsələdir. Bundan əlavə, əmək qabiliyyəti olan və işləmək istəyənlərin işlə təminatı, yəni məşğulluğunun təmin edilməsi əhalinin artımı kimi təbii bir proses olaraq təbiət qanunlarının tələbi əsasında baş verir. Bu artım həm də cəmiyyətin mövcud quruluşu və ictimai istehsalın forması ilə sıx əlaqədardır, daha doğrusu, birbaşa bağlıdır. Odur ki, cəmiyyətdə hər bir problem kimi məşğulluq da tənzimlənməlidir. Məlumdur ki, əmək qabiliyyətli əhali işlə təmin edilmirsə, bu, cəmiyyət üçün mənfi haldır. Çünki işçi qüvvəsi və ya əmək ehtiyatlarının istifadəsi həm də mühüm sosial problemin həlli deməkdir. Bununla bağlı ölkəmizdə, o cümlədən Naxçıvan MR-də əhalinin məşğulluğunu daha yüksək səviyyədə təmin etmək məqsədilə bir sıra davamlı və əsaslı tədbirlər həyata keçirilir. İlk növbədə, yeni istehsal və xidmət müəssisələri yaradılır, mövcud müəssisə və xidmət müəssisələrinin istehsal və xidmət sahələri genişləndirilir, özəl sektorun inkişafına geniş meydan verilir. Bu sırada qeyri- neft sektorunun inkişafına xüsusi diqqət verilməsi də xüsusi vurğulanmalıdır. Bütün bu və digər amillər muxtar respublikada məşğulluğun təminatçısına çevrilmişdir. Nəticəsi göz qabağındadır - keçən ilin 11 ayı ərzində 2938 nəfər iş axtaran qeydə alınmış və onların 2488 nəfəri müxtəlif sahələrdə işlə təmin olunmuşdur. Bu sırada başqa mühüm fakt: işə düzələnlərin 1014 nəfəri gənc, 560 nəfəri qadınlardır. Bundan əlavə, göstərilən müddətdə 392 nəfər peşə hazırlığı kurslarına göndərilmiş və onların 300 nəfəri müxtəlif peşələrə yiyələndikdən sonra işə qəbul edilmişdir. Ümumiyyətlə, son 10 ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında 58,4 mindən çox yeni iş yeri yaradılmış, iqtisadi fəal əhalinin sayı 24,7, məşğul əhalinin sayı 30,1 faiz çoxalmış, işsizlərin sayı minimuma endirilmişdir. 167 Ölkəmizin hər yerində olduğu kimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasında da sosial-iqtisadi həyatın, mənəvi-mədəni mühitin yaxşılaşdırılmasında qadınların roluna, onların cəmiyyətdəki sosial mövqeyinə ciddi əhəmiyyət verilir. Müstəqillik dövründə qadın hərəkatı daha da genişlənmişdir. Qadınlarla bağlı dövlət siyasəti beynəlxalq norma və prinsiplər nəzərə alınaraq ümummilli lider Heydər Əliyevin tövsiyə və məsələlərinə uyğun aparılır. Muxtar respublikada bütün təbəqələrdən olan qadınların ictimai-siyasi həyata cəlb olunmasında, onların sosial fəallığının artırılmasında 1995-ci ildə yaradılmış Naxçıvan Muxtar Respublikasının Qadınlar Məclisi mühüm rol oynamışdır (4, 208 s). Qadınlar Məclisi muxtar respublika qadınlarının ictimai-siyasi həyatında daha fəal olması üçün bir sıra tədbirlər hazırlayıb həyata keçirmişdir. Qadınların sosial fəallığını, ictimai- siyasi həyatda iştirakını artırmaq üçün son vaxtlar onlar idarəetmə strukturlarına daha geniş cəlb olunurlar. Muxtar respublikada ən yüksək inzibati və təsərrüfat vəzifələrində qadınlar uğurla fəaliyyət göstərirlər. “2016-2020-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı” muxtar respublikanın əmək bazarında tələb və təklifin müəyyənləşdiril- məsini, aktiv məşğulluq tədbirlərinin həyata keçirilməsini, əmək bazarının tələbinə müvafiq olaraq iş axtaranların peşə hazırlığının təşkilini, sosial cəhətdən həssas əhali qruplarının məşğulluğu üzrə ardıcıl işlərin görülməsini, işçilərin əmək hüquqlarının təmin edilməsini, iş axtaranların təşkil olunacaq peşə kursları, ictimai işlər, habelə vakansiyalar barədə məlumatlandırılmasını nəzərdə tutur. Muxtar respublika əhalisinin 62,3 faizini 35 yaşadək olan gənc nəsil təşkil edir. Muxtar respublikada gənclərin asudə vaxtlarının səmərəli təşkili, yaradıcılıq potensialının üzə çıxarılması diqqət mərkəzində saxlanılır (5, səh 376). Muxtar respublikada əmək bazarının tənzimlənməsində və əhalinin səmərəli məşğulluğunun təmin edilməsində 2007-2010-cu illərdə məşğulluq strategiyasının həyata keçirilməsi və 2014-2015-ci illərdə əhalinin məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət proqramlarının uğurlu icrası mühüm rol oynayıb. Belə ki, 1996-cı ildən bu günə kimi muxtar respublikada 85 min 861 yeni iş yeri açılıb. Bunun da 59 min 90-ı və ya 68,8 faizi daimi iş yerləridir. Əgər 1995-ci ilin sonuna məşğulluq xidmətlərində rəsmi işsiz statusu alanların sayı 5 min 211 nəfər təşkil edirdisə, hazırda bu göstərici sıfır səviyyəsinə endirilib, əmək bazarında sabitlik təmin olunub (1). Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda, Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasındakı qəzanın ləğvində iştirak edən və 1941-1945-ci illər müharibəsində əlil olmuş 448 nəfərə avtomobil verilib, 191 əlil və şəhid ailəsi mənzil və fərdi yaşayış evləri ilə təmin olunub. Bildirilib ki, məhdud fiziki imkanlı 4 min 695 nəfər müxtəlif texniki bərpa vasitələri ilə təmin olunub, 2 min 808 nəfərə protez-ortopedik xidmət göstərilib, bu kateqoriyadan olan 2 min 205 nəfər respublikanın müxtəlif sanatoriya və pansionatlarında müalicə məqsədilə göndərişlərlə təmin ediliblər. Ahıl vətəndaşlara göstərilən sosial xidmətlərin həcmi və keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlibdir. Hazırda tək yaşayan və hərəkət qabiliyyəti məhdudlaşmış 478 ahıl vətəndaşa əhalinin sosial müdafiəsi mərkəzləri tərəfindən evlərində, 14 ahıla isə ahıllar evində sosial xidmət göstərilir (1). Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası, onların cəmiyyətə inteqrasiyası daim diqqət mərkəzindədir. Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzində defektoloji bölmə, kinekt və əmək terapiyası otaqları, Naxçıvan Uşaq Bərpa Mərkəzində multisensorlu terapiya otağı yaradılıb. Məhdud Fiziki İmkanlılar üçün Naxçıvan Regional İnformasiya Mərkəzində görmə və eşitmə məhdudiyyəti olan uşaqlar üçün brayl və daktilo əlifbasının tədrisi üzrə kurslar təşkil olunub. Onlara audio və elektron kitabxana xidməti göstərilir. Beləlilkə, cəmiyyətin özəyi hesab olunan ailələrə diqqət və qayğı onların strukturuna da əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|