262
2.
Животный мир Азербайджана. Том III. Позвоночные. Баку: Элм, 2000, 45-178 с.
3.
Azərbaycan Respublikası. Milli Atlas. Bakı, 2014, 444 с.
4.
Микаилов Т.К. Паразиты рыб водоемов Азербайджана (систематика, динамика и
происхождение). Баку: Элм, 1975, 299 с.
5.
Ибрагимов Ш.Р. Паразиты и болезни рыб Каспийского моря (эколого-географический
анализ, эпизоотологическая и эпидемиологическая оценка). Баку: Элм, 2012, 396 с.
6.
Быховская-Павловская И.Е. Паразиты рыб. Руководство по изучению. Л.: Наука, 1985,
122 с.
7.
Гаевская А.В. Определитель паразитов позвоночных животных Черного и Азовского
морей. Киев: Наукова думка, 1975, 551 с.
8.
Шигин А.А. Трематоды фауны СССР. Род Diplostomum. Метацеркарии. М.: Наука, 1986,
253 с.
9.
Быховская-Павловская И.Е., Кулакова А.П. Класс трематоды – Trematoda Rudolphi, 1808 /
Определитель паразитов пресноводных рыб фауны СССР. Т.3. Паразитические
многоклеточные (Вторая часть), Л.: Наука, 1987, с.77-198.
10.
Смогоржевская А.А. Гельминты водоплавающих и болотных птиц фауны Украины. –
Киев: Наукова думка, 1976, 416 с.
11.
Судариков В.Е., Шигин А.А., Курочкин Ю.А. Метацеркарии трематод – паразиты рыб
пресноводных гидробионтов Центральной России. М.: Наука, 2002, 298 с.
12.
Жохов А.Е. О цикле развития и биологии трематод Рhyllodistomum elongatum (Fasciolata,
Gorgoderidae) Паразитология, 1987, т. 21, № 2, с. 134-139.
13.
Головина Н.А., Стрелков Ю.А., Воронин В.Н. Ихтиопатология. М.,Мир, 2003, 448 с.
14.
Yamashita J. Clinostomum complanatum, a trematode parasite new to man // Annot. Zool.
Japan, 1938, vol. 17(3-4), p. 563-566.
15.
Ibrahimov Sh.R., Najafov J.A., Shekaraliyeva Y.V. Medical zoology. Baku, Muallim, 2010, 124
p.
16.
Судариков В.Е., Васильев И. Семейство Diplostomatidae Poirier, 1886. Трематоды птиц
причерноморских и прикаспийских районов, М., 1983, с. 43-62.
ABSTRACT
Yegana Shakeraliyeva
Ecological-faunal analyses of fish trematodes of Lower Araz
In 2009-2014, 91 semi-migratory commercial fish, which have entered in the Small
Qizilagach bay of the Caspian Sea to spawn was examined by the method of complete
parasitological autopsy, 17 species of trematodes were found. 13 species of found trematodes infect
fish actively in the stage of cercaria, and 4 species infect fish by eating benthic invertebrates. With
the exception of one species, which is using brackish water mollusks as a first intermediate hosts,
all found species are typical freshwater forms. The relations between biology of hosts and their
infestation by certain species of trematodes were found. Among the found trematodes 10 species are
dangerous to fish and two species for human.
РЕЗЮМЕ
Егана Шакералиева
Эколого-фаунистический анализ трематод Нижнего Араза
In 2006-2010. 258 fish of 20 species that have been caught from the Lower Araz were
examined by method of complete autopsy helminthological, 16 species of trematodes 1 order, 6
families and 11 genera were found. Definitive hosts of 5 trematode species are fishes, for 11 species
of trematodes fishes are second intermediate hosts. 9 trematode species are pathogens of fish, 1
species is dangerous if it enters the human digestive tract, 11 species of cercariae in the water can
penetrate into the human skin and cause dermatitis.
NDU-nun Elmi Şurasının 27 aprel 2017-ci il tarixli qərarı ilə
çapa tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 08)
.
Məqaləni çapa təqdim etdi: Baytarlıq üzrə elmlər doktoru,
professor E. Məmmədov
263
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 3 (84)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 3 (84)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 3 (84)
İSMAYIL MƏMMƏDOV
AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutu
i_memmedov68@mail.ru
UOT 619:576.89
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ŞƏRAİTİNDƏ QOYUNLARIN SARCOCYSTİS-
LƏ YOLUXMASININ HEYVANLARIN YAŞINDAN ASILILIQ DİNAMİKASI
Açar sözlər: Naxçıvan sarkosporidioz, qoyun, invaziya, müayinə, yaş dinamikası, növ, ekstensivlik
Key words: Nakhchivan, sarcosporidioses, sheep, infection, age dynamics, species, extensiveness
Ключевые слова: Нахчыван, саркоспоридиоз, овец, инвазия, исследование, возрастная
динамика, вид, экстенсивность
Müasir dövrdə elmin və texnologiyanın inkişafına baxmayaraq invazion xəstəliklər bütün
dünyada geniş yayılıb və təsərrüfatlara zərər verməkdə davam edir. Kənd təsərrüfatı heyvanları və
quşları üzərində protozoozların ləğv edilməsi istiqamətində çoxsaylı tədqiqat işlərinin aparılmasına
baxmayaraq onların iqtisadiyyata vurduğu zərərin qarşısını tam almaq mümkün olmamışdır [6,7, 12].
Kənd təsərrüfatı heyvanlarının sarkosistozu xroniki və ya iti gedişli zooantrozoonoz invazion
xəstəlik olub, ibtidailərin Sarcocystis cinsinin növləri tərəfindən törədilir. İnsanlarda, bir çox
məməlilərdə, quşlarda və reptililərdə xəstəliyin əsas xarakterik əlaməti eninəzolaqlı əzələlərdə və
digər toxumalarda sistaların əmələ gəlməsi ilə səciyyələnir. Buna görə də bu istiqamətdə
tədqiqatların aparılması, onlara qarşı profilaktik-mübarizə tədbirlərinin aparılması aktualdır və
müasir dövrün tələblərinə cavab verir [5,6,10].
Azərbaycan Respublikasında, həmçinin onun ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar
Respublikasında qoyunlarda parazitlik edən sarkosporidilər morfoloji xüsusiyyətlərinə görə iki
növə aid edilir. Bunlardan biri makrosista əmələ gətirən və aralıq sahibi pişiklər olan Sarcocystis
gigantea (S.ovifelis), digəri isə mikrosista əmələ gətirən və əsas sahibi itlər olan Sarcocystis tenella
(S.ovicanis)-dır [1, 2, 3, 4, 9].
Material və metodika
Tədqiqat üçün materiallar 2013-2016-cı illərdə Naxçıvan MR-in demək olar ki, bütün rayon-
larından və Naxçıvan şəhər kəsim məntəqəsində kəsilən müxtəlif yaşda olan qoyunlardan
götürülmüşdür.
Naxçıvan MR-də qoyunların Sarcocystis gigantea və S.tenella ilə eyni zamanda yolux-
masının ekstensivliyini müəyyən etmək üçün müxtəlif rayonlarda 267 baş heyvandan götürülmüş
materiallar üzərində tədqiqatlar aparılmışdır.
Kəsilən qoyunların ürəyi, qaraciyəri, dili, yem borusu, skelet əzələləri və diafraqmasının
sarkosporidilərin makro və mikrosistaları ilə yoluxması vizual və mikroskopik üsulla yoxlanmışdır.
Toxumaların daxilində makrosistaların olduğunu aşkar etmək üçün onlar skalpel vasitəsilə şırımlara
ayrılmış və müayinə edilmişdir.
Qoyunlardan götürülən toxuma nümunələrində mikrosistaların olduğunu müəyyən etmək
üçün kompressor metodundan istifadə edilmişdir. Mikroskopik tədqiqat zamanı hər kəsikdə
sarkosistaların sayı nəzərə alınmış, invaziyanın intensivliyi bir kəsikdə olan sarkosistaları saymaqla
qiymətləndirilmişdir. İnvaziya şərti olaraq belə qruplaşdırılmışdır: yüksək (bir kəsikdə 10-12
sarkosista olduqda), orta (bir kəsikdə 8-10 sarkosista olduqda), zəif (bir kəsikdə 1-8-ə qədər
sarkosista olduqda).
İnvaziyanın ekstensivliyi isə bütün yoxlanılmış heyvanlar arasında xəstə heyvanların sayına
görə, intensivliyi isə mikrosistalar üçün 1 kəsikdə olan sistaların sayına, makrosistalar üçün isə 3
sm
2
toxuma kəsiyində tapılan sistaların sayına görə hesablanmışdır [8].
Dostları ilə paylaş: |