Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
120 Müxtəlif tədqiqatçıların fikrincə qloballaşma sərhədsizliyə gətirib çıxarır. Sərhədsizlik anlayışı getdikcə genişlənən böyük bir prosesin yeni dünya düzəni şəklində daha da dərinləşməsidir. Qloballaşma siyasətinin təsirində öz həyat tərzini qorumaq istəyən insanlar başa düşməlidirlər ki, onlar zaman-zaman bu prosesdə hansı prinsiplərin əhatəsindədirlərsə, elə həmin dəyərlərin həm də mənəvi, ictimai baxımdan köləsinə çevrilirlər. Sistemli xarakter daşıyan və obyektiv proses olan qloballaşmanı bəzi tədqiqatçılar ümumdünya iqtisadi, siyasi və mədəni inteqrasiya prosesi kimi qiymətləndirirlər. Qloballaşma milli dövlətlərin səlahiyyətlərini, strukturunu, suverenliyini və legitimliyini zəiflədir. Siyasi, iqtisadi və sosial baxımdan digərlərindən təcrid olunmamış milli dövlətin təkcə səlahiyyət sahəsi məhdudlaşmamış, eyni zamanda forması da dəyişmişdir. XX əsrin ikinci yarısından sonra beynəlxalq təşkilatların sayında fövqəladə bir artım müşahidə olunmuş, bunun nəticəsində isə dövlətin beynəlxalq mahiyyəti formalaşmışdır. Qərbdəki əksər milli dövlətlərin belə təşkilatlarla sıx şəkildə təmas qurması ilə yerli və qlobal siyasət qurma mexanizmləri arasındakı fərqlər azalmışdır. Bunun nəticəsində demokratik vasitələrlə üzv dövlətlərin suverenliyini beynəlxalq hüquqa uyğun bir şəkildə uzlaşdıra bilən Avropa Birliyi kimi güc sistemləri meydana gəlmişdir. Qloballaşma bəşəriyyətin tarixi inkişaf qanunauyğunluqları əsasında formalaşmış yeni mərhələdir. O, yeni informasiya kommunikasiya texnologiyaları əsasında ayrı-ayrı xalqların vahid iqtisadi, ictimai-siyasi və mədəni əlaqələr sisteminə cəlb olunması prosesidir Qloballaşma dövlətlərin sabit inkişafının, bütövlüyünün və idarəetmə sistemlərinin stabilliyinin təmin olunmasına, iqtisadi münasibətlərdə ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılmasına, xalqların rifah halının yüksəldilməsinə kömək etməlidir. ( 1. 6 ). Müstəqilliklərini əldə etmək və milli özünəməxsusluqlarını qorumaq üçün yüz illərlə mübarizə aparan, itkilər verən xalqlar qloballaşma prosesinin təsiri ilə öz tarixi nailiyyətlərini itirmiş olurlar. Başqa bir yanaşmada isə qloballaşma və regionallaşma prosesləri milli dövlətlərin miqyasına tabe olan meyllər və istiqamətlər olaraq göstərilir. Şübhəsiz ki, hər iki proses arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur və bu əlaqələr hər iki prosesə, daha çox regionallaşma prosesinə təsir göstərir. Buna görə də qloballaşma əsrinin neoliberal regionallaşmasının sosial və milli dövlətdən imtina vasitəsi olması və dövlətin bu iki xüsusiyyətini itirməsi müstəmləkəçilik prosesinin inkişafını, maliyyə kapitalının şəksiz hegemonluğunu stimullaşdırır. Müxtəlif dövlətlər arasında ətraf mühit, insan hüquqları və qlobal iqtisadi problemlər kimi məsələlər ətrafında əməkdaşlıq beynəlxalq rejimlərin və beynəlxalq tənzimləyici sistemlərin yaranmasına şərait yaratmışdır. Bu da onu göstərir ki, belə sahələrdə beynəlxalq əməkdaşlıq olmadan milli dövlət vətəndaşlarının tələb və ehtiyaclarını ödəyə bilmir. Müasir dövrdə həm də, dövlət səlahiyyətlərinin mərkəzdən regionlara ötürülməsi, milli dövlət daxilində mərkəzi hakimiyyəti yerli orqanların xeyrinə azaltması, dövlətin özünün səlahiyyət, vəzifə və resurslarının bir qismindən imtina etməsi prosesi gedir. Mərkəzi hakimiyyətin əlində olan planlaşdırma, qərarvermə, qaydalar yaratma və onları yönəltmək kimi idarəçilik funksiyaları bölgə təşkilatlarına, bələdiyyələrə, könüllü təşkilatlara və özəl şirkətlərə verilir. Yeni yerli orqanlara səlahiyyətlər verilməsi siyasəti əslində səlahiyyətlərin buradan da bazar qüvvələrinə ötürülməsi məqsədi daşıyır. Qloballaşma və regionallaşma üst-üstə düşən proses kimi milli dövlət anlayışını və onun beynəlxalq münasibətlərdə iştirak formasını dəyişə bilmək xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Bunun müqabilində regionallaşma prosesi isə qloballaşmanın birtərəfli və mərkəzçi xarakterinə əks olaraq, yerli, tarixi, mədəni və maddi xüsusiyyətlərin qorunması və inkişaf etdirilməsi imkanlarına malikdir. Regionlar öz mövqelərini iqtisadi sahədə milli dövlətdən müstəqil şəkildə müəyyənləşdirirlər. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı da regionların beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsinə əlverişli şərait yaradır və onların daxili və xarici əlaqələr qurmaq qabiliyyətini artırır. Qloballaşmanın mərkəzində insan maraqları olduğundan onun ayrı - ayrı dövrlərdəki inkişaf meylləri də həmin maraqların reallaşdırılmasından asılı olmuşdur (4.s.3). 121 Dünyada ölkələrin rəqabətədavamlılığı artıq ciddi bir faktora çevrilib. Qloballaşma istiqaməti götürən müasir dünyada hər bir ölkənin dayanıqlı və davamlı inkişafı üçün cəmiyyətin bütün sahələrində beynəlxalq rəqabət prinsiplərinə çevik surətdə yiyələnmək tələb olunur. İnformasiya cəmiyyətinin və rəqabətədavamlı yüksək texnologiyalı milli iqtisadiyyatın yaradılması bir sıra ölkələrin dövlət siyasətinin əsas istiqamətinə çevrilib. Bu ölkələrdə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları sahəsi inkişafın ən önəmli amili kimi çıxış edir. Bu sahə dövlətlərin siyasi, iqtisadi və sosial fəaliyyətinə aktiv təsir edərək iqtisadiyyatın və ictimai münasibətlərin qloballaşmasını şərtləndirir. İnformasiya cəmiyyətinin təhsil sisteminin necə qu- rulması, təhsilin modernləşdirilməsi üçün hansı texnologiyalardan istifadə edilməsi hazırda ən aktual məsələlərdən biridir. Cəmiyyətin qtisadi inkişafının əsasını texnika və texnologiya, texnologiyanın əsasını elm təşkil edir, elm isə öz növbəsində təhsil vasitəsi ilə inkişaf etdirilir. Ona görə də iqtisadiyyatın inkişafı üçün mühüm şətlərdən biri təhsilin inkişafı hesab olunur. Təhsil cəmiyyətin və dövlətin inkişafında mühüm rol oynayan, strateji əhəmiyyəti ilə fərqlənən fəaliyyət sahəsidir. Təhsilə münasibət millətin gələcək taleyinə münasibətdir. İctimai həyatın bütün sahələrində bacarıqlı mü- təxəssislər yetişdirmək təhsilin əsas funksiyasıdır Təhsil elmi biliklərin mənimsənilməsi prosesidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, elmi fəaliyyət yaradıcı bir işdir və yeni elmi biliklər əldə olunmasına istiqamətlənmişdir. Lakin, yaxşı təşkil olunmuş təhsil prosesi yaradıcı təfəkkürü də inkişaf etdirir. Elmin məqsədi insanın intellektual dünyasını zənginləşdirmək, onu daha bilikli etmək və bu biliyin qüvvəyə çevrilməsi üçün ona kömək etməkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi biliyin maddi qüvvəyə çevrilməsi istehsal prosesində keyfiyyət dəyişikliyi yaradır. Müasir dünya ölkələri, o cümlədən bütün inkişaf etmiş ölkələr təhsili strateji üstün sahə elan edir və ölkələrinin gələcək inkişafının təhsil sisteminin səviyyəsindən asılı olduğunu etiraf edir. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə edəndən sonra təhsil sistemində bir çox islahatlar aparmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, təhsil, insanın həyat və əmək sahəsində sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və davranışları əldə etməsidir. Sivilizasiyanın əsas fenomenlərindən biri sayılan təhsil insanın sosial varlıq olaraq tarix səhnəsinə çıxdığı və ilk təcrübəsini ötürməyə ehtiyac hiss etməyə başladığı vaxtdan etibarən başlıca amilə çevrilmişdir. Təhsil sahəsində qloballaşma ilk növbədə bir ‐biriləri ilə sıx əlaqələri olan millətlərin ölkələr arasında sərbəst hərəkət etmək və müstəqil şəkildə iş yeri tapmaq, xalqların, millətlərin qarşılıqlı anlaşmasını və fəaliyyət göstərməsini, təmin etmək imkanına malik olan fərdlər yetişdirilməsində özünü göstərir. Bu qəbil insanlardan həmçinin fərqli şəraitdə yaşamaları, fəaliyyət göstərmələri və mədəniyyətlərarası dialoqun fəal iştirakçıları olmaları da gözlənilir. Başqa sözlə desək, informasiya əsrində təhsilin başlıca qayəsi milli kimliyini itirməmək şərti ilə müxtəlif mədəniyyətlərin hakim olduğu coğrafiyalarda mövcud şəraitə uyğunlaşmağı və uğur qazanmağı bacaran dünya vətəndaşları yetişdirməkdir. Belə olan halda, qloballaşma şəraitində yalnız öz ölkəsində oxumaq məcburiy- yətində qalmayan hər bir vətəndaş təhsil alacağı ölkəni və tədris ocağını sərbəst şəkildə seçmək hüququ əldə edir. Qloballaşma və milli təhsil müstəvisində universitet mahiyyət və qarşısında duran vəzifələr baxımından yeni məzmun kəsb edir. Beynəlxalq təhsilin universitetlərdə təmərküzləşməsi prosesinə paralel olaraq yerlərdə də müasir tələblərə cavab verən ali təhsil müəssisələri şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsi təmayülü hiss olunmağa başladı. Hər bir dövlətin gələcək inkişafı onun təhsil sistemindən mütənasib şəkildə asılı olub daimi diqqət tələb edir. Belə ki, bu gün məktəblərimizdə təhsil alan şagird və tələbələr sabah müxtəlif sahələrin aparıcı mütəxəssislərinə və rəhbərlərinə çevriləcəklər. Bu gün bu şagird və tələbələrə verilən bilik, bacarıq və davranışların real səviyyəsi, bir neçə onillikdən sonra ölkəmizin ümumi səviyyəsinin göstəricisi olacaqdır. Avropada təhsilin “beynəlmiləlləşməsi” prosesi gedir. Bu əsasən Avropa ölkələrinin inteqrasiyası ilə əlaqədar olub, təbii xarakter daşıyır. Avropa Şurasının əsas məqsədi humanitar sahədə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə yardım etməkdir. Təhsil sahəsində beynəlxalq konvensiyaların hazırlanması, konfransların, seminarların, ekspertlərin yığıncaqlarının təşkili, təhsil Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|