Elmи мяъмуяси

 

 i.e.n. Elşad MAHMUDOV 

32 

Hz. Peygamber’in gazve ve seriyyelerinde çok sayıda düşman esir olarak 

ele geçirilmiştir. Sonraki dönemlerde birçok konuda olduğu gibi İslâm’da 

esirlere uygulanacak muameleler ve uygulamalarda bu dönem örnek 

alınmıştır. Hz. Peygamber savaşta esir edilen düşmana kötü muamele 

yapılmasını askerlerine yasaklamış ve esirlere eziyet edilmesini menetmiştir. 

Her zaman ashabına esirler konusunda hayır tavsiye eden Hz. Peygamber 

onlara iyi ve yumuşak davranılmasını emretmiştir.

27

 Savaş sonrasında 

üzerlerinde elbise bulunmayan esirlere elbise giydirilmiş,

28

 karınlarının 

doydurulması için gereken gıda temin edilmiştir.

29

  Şayet esirler savaş 

meydanından başka bir yere götürülmüşlerse öncelikle elleri, onları 

incitmeyecek  şekilde bağlanmış, üzerlerine muhafız tayin edilmiş, 

müslümanlar bazen esirlere eziyet olmasın diye onları hayvanlara bindirerek 

kendileri yaya olarak yürümüşlerdir. Hz. Peygamber esirlere bakmak için 

onları genelde ashabı arasında paylaştırmış, müslümanlar ise esirlere özenle 

muamele etmeye gayret göstermişlerdir. Müslümanlar bazen evlerinde 

bulunan en iyi yiyecekleri esirlere vererek kendileri daha az ve sıradan 

yiyecekle yetinmiş, muhtaç oldukları halde esirleri kendi nefislerine tercih 

etmişlerdir.

30

 Ehl-i kitapla yapılan bazı savaşlar sonucunda ele geçirilen 

esirler Hz. Peygamber’in emriyle kendi ibadetlerini özgürce yerine getirmiş, 

ölüme mahkum edilen esirlere süt ve su içirilmiş, onlara eziyet olmasın diye 

üzerlerinde güneşin sıcaklığıyla kılıcın sıcaklığının birleştirilmemesine özen 

gösterilmiştir.

31

 

Esirlerin öldürülmesi genellikle onların savaş suçu işledikleri zaman 

vuku bulmuştur.

32

 Sadece bir kere, Kürz b. Câbir el-Fihrî Seriyyesi 

                                                 

27

 İbn Hişâm, II, 217; Vâkıdî, I, 119; Taberî, II, 460-461; İbn Seyyidünnâs, I, 318-319; İbn 

Kesîr, V, 191. 

28

 İbn Hişâm, IV, 106; Vâkıdî, III, 942-944; İbn Sa‘d, II, 141; İbn Seyyidünnâs, II, 249-250; 

Dimyâtî, s. 242; Diyârbekrî, II, 112. 

29

 Vâkıdî, II, 512-513; Şâmî, V, 22; Diyârbekrî, I, 497; Halebî, II, 667. 

30

 İbn Hişâm, II, 217; Vâkıdî, I, 119; Taberî, II, 460-461; İbn Seyyidünnâs, I, 318-319; İbn 

Kesîr, V, 191. 

31

 Vâkıdî, II, 512-514; Şâmî, V, 22; Diyârbekrî, I, 497; Halebî, II, 667. 

32

 Vâkıdî, I, 106-107, 82, 114; Beyhakî, III, 94, 117; a. mlf., es-Sünenü’l-Kübrâ, I-X, 

Dâiratü’l-Ma‘ârif, Haydarabad 1925, IX, 64-65; Halebî, II, 441-442; Mübârekfûrî, er-

Rahîku’l-Mahtûm, Râbitetü’l-‘Âlemi’l-İslâmî, Cidde 1985, s. 254: Ayrıca bk: İbn Hişâm, 

III, 189, Vâkıdî, II, 517-518; İbn Sa‘d, II, 71; Taberî, II, 588; Beyhakî, IV, 23; İbn Hibbân, 

s. 266; Şâmî, V, 25; Halebî, II, 667. 

---

Hz.Muhammed’in savaşlarından (Gazve ve Seriyyelerinden) elde edilen 

bazı askerî, diplomatik ve hukukî sonuçlar 

33 

sonucunda Mâide sûresinin 33. âyeti

33

 esas alınarak müslümanlara ihânet 

eden ‘Ureyne kabilesine mensup bir grup saldırgan-mürtetlere haklı 

gerekçelere dayanılarak kısas uygulanmış ve onlar yaptıklarına karşılıklı 

olarak cezalandırılıp öldürülmüşlerdir.

34

 Hz. Peygamber’in esirlere yönelik 

uygulamaları muharip erkek esirlerin öldürülmelerinin devlet başkanının 

uygun görmesi şartına bağlandığı hükmünü de beraberinde getirmiştir.

35

 

Bundan başka Hz. Peygamber döneminde genel olarak esirlere benzeri bir 

ceza verilmemiş, ölüme mahkum edilmiş esirler herhangi bir işkenceye tâbi 

tutulmadan infaz edilmiş,

36

 ölüme mahkum edilmeyen esirler ise bazen 

karşılıksız olarak affedilerek âzad edilmiş

37

 veya fidye ile salıverilmiş,

38

 

bazen mübâdele yoluyla bırakılmış,

39

 bazen köleleştirilmiş, hibe edilmiş, 

hizmetçi yapılmış, bazen ise satılmışlardır.

40

 Hz. Peygamber gerek ganimetin 

paylaşılması gerek esirlerin satışı  sırasında annelerle çocuklarının 

birbirinden ayrı düşürülmesini yasaklamış, ayrıca öksüzlerin sadece 

                                                 

33

 “Allah ve Resûlüne karşı savaşanların ve yeryüzünde (hak) düzeni bozmaya çalışanların 

cezası ancak ya öldürülmeleri, ya asılmaları, yahut el ve ayaklarının çaprazlama kesilmesi, 

yahut da bulundukları yerden sürülmeleridir. Bu onların dünyadaki rüsvaylığıdır. Onlar 

için ahirette de büyük azap vardır.” (el-Mâide 5/33). 

34

 İbn Hişâm, IV, 217; Vâkıdî, II, 570; Buhârî, Megâzî 36; İbn Sa‘d, II, 90; Belâzürî, I, 485; 

Beyhakî, IV, 86; İbn Hibbân, s. 274; Dimyâtî, s. 216; İbn Kesîr, VI, 244, 245; 356-357; İbn 

Seyyidünnâs, II, 119-120; Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve Vefâyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm, el-

Megâzî, (thk: Ömer Abdüsselâm Tedmurî), Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1990, s. 357; 

Şâmî, VI, 184-185. 

35

 Ahmet Özel, İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, TDV Yayınları, Ankara 1996, s. 

81-82. 

36

 İbn Hişâm, III, 189-190; Vâkıdî, I, 106-107, 82, 114; II, 514, 517; İbn Sa‘d, II, 71; Taberî, 

II, 588, 589, 593; Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve, III, 94, 117; a. mlf., es-Sünenü’l-Kübrâ, IX, 

64-65; İbn Hazm, s. 155; İbn Abdülber, s. 206; Dimyâtî, s. 204; Diyârbekrî, I, 497; Halebî, 

II, 441-442. 

37

 İbn Hişâm, II, 221, 228, 229; III, 231-232; Vâkıdî, I, 111, 129, 139, 142, 411; İbn Sa‘d, II, 

17; IV, 42; Belâzürî, I, 320-323; Taberî, II, 610; İbn Hazm, s. 163; Şâmî, IV, 105, 110, 490; 

Halebî, II, 451, 462; Ahmet Özel, “Esir”, DİA, İstanbul 1995, XI, 383. 

38

 İbn Hişâm, II, 185-186; Vâkıdî, I, 17, 18; 107-110; İbn Şebbe, II, 476-477; Müslim, Cihâd 

ve’s-Siyer 58; Taberî, II, 475-477; Beyhakî, III, 19, 21, 137-138; Şâmî, IV, 93; VI, 32, 93; 

Halebî, III, 144; Salim Öğüt, “Fidye”, DİA, İstanbul 1996, XIII, 55. 

39

 İbn Sa‘d, II, 111-112; Müslim, Cihâd ve’s-Siyer 14; Beyhakî, IV, 291; Taberî, II, 643-644; 

İbnü’l-Esîr, II, 209; Şâmî, VI, 159; Ahmet Özel, İslâm Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, 

s. 35-36; Mehmet Erkal, “Ganimet”, DİA, İstanbul 1996, XIII, 352. 

40

 İbn Hişâm, III, 192; Vâkıdî, II, 523-524; Taberî, II, 592; Beyhakî, IV, 24; Zehebî, s. 318; 

İbn Seyyidünnâs, II, 103; İbn Kesîr, VI, 96; Şâmî, V, 29; Halebî, II, 674-675. 

---