Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İntiharın üsulları.
- İntiharın növləri.
- Təqdirə inanaraq intihar etmək
- İntiharın psixoloji növləri.
- İntiharın hədəfləri.
- İntiharın səbəbləri
İntiharın sosiologiyası 413
İnsan üçün dözülməz olan hər hansı bir yorğun, üzücü vəziyyət. (10,260) Depressiya intihara gətirib çıxaran ən mühüm davranışlardan biridir: özünü dəyərsiz hiss etmək, günah hissləri, ölüm haqqında düşünmək, intihar yaxud intihara qərar depressiyanın ən geniş yayılmış əlamətləridir: Farber və Limton (1970) bildirmişlər ki, kəskin depressiya zamanı şəxs adətən öz uzaqgörənliyini itirir, emosiyaya qapılaraq problemi həll etmək bacarığından uzaqlaşır və çıxış yolu olaraq intiharı seçir. (13,156) İntiharın üsulları. İntiharın üsulları aşağıdakı qaydada bölünmüşdür: İşgəncəverici üsullar: yüksəklikdən özünü atma, soyuq və odlu silah, düşünülmüş qəza və özünü yandırma. Boğucu üsullar: suda batma, qazlarla boğulma, kömür dəmi ilə boğulma, boğazdan asılma. Zəhərləyici üsullar: arsen duzları, yuxugətirici dərmanlar, alkoqol və kimyəvi zəhərlənmə və s. Bundan başqa qanuni tibbi diaqnozla bağlı olan bəzi şübhəli üsullar.
və bunlardan ən mühümü E. Durkheymə məxsusdur (Durkheymin klassifikasiyası). E.Durkheym sübut etmişdir ki, insan özünü ictimai həyatdan ayırsa cəmiyyətlə həmrəyliyini itirəcək, nəticədə onun zəifliyi və köməksizliyi sayəsində aid olduğu sosial qrupdan asılılığı azalacaq və o, özünə qapanacaq, şəxsi mənafeyi əsasında möhkəmləndirdiyi tək davranış qaydalarını qəbul edəcək və nəhayət insanın fərdi şəxsiyyəti ictimai şəxsiyyətin qarşısında ifrat fərdiyyətçilik, yaxud eqoizmə gətirəcək. E.Durkheym intiharı dörd qrupa bölmüşdür:
adət və
fəlsəfəsi olan özünəməxsus cəmiyyətlərə, həmçinin insanlarda müstəqillik hissi və güclü özünə güvənmə hissi olan cəmiyyətlərə aid edir. Xarici amillərin səbəb olduğu intihar: Xarici amillərin səbəb olduğu intihar daha çox ibtidai cəmiyyətlərdə olur və sosial hadisə şəklində özünü göstərir. Misal üçün, hindularda “satı” mərasimi, yaşlı kişilərin intiharı, Fici və Manqa tayfalarında xəstə insanların intiharını misal gətirmək olar. İndividual tipli intihar ümumiyyətlə, müasir dünya, texnologiya və fərdiyyətçilik meyllərinə bağlıdır. (1,220) Yusif Zeynalabdin oğlu FƏRHƏNGDUST 414
Anomik intihar: Anomik intihar bərabərsizlik, struktur dəyişikliyi, ictimai quruluş və qaydaların sürətli və əsaslı dəyişilməsi ilə yaranan gözlənilməz kəskin boşluğun nəticəsidir və bu amillər də öz növbəsində iqtisadi böhran, ənənəvi dəyərlərin məhv olması, inflyasiya, siyasi dəyişikliklər, inqilab və başqa səbəblərin nəticəsidir. Beləliklə, insanların hərəkəti həlledici və aydın üsullarla qurulmur. Bu intihar növünün müəyyən edilməsində dörd mərhələ müəyyən edilmişdir: sürətli sosial dəyişikliklər, kollektiv quruluşunda və cəmiyyətin ümumi tənzimlənməsində qaydasızlıq, sənətə, peşəyə yiyələnmək, boşanma və bunun nəticəsində obyektlə ailə arasındakı əlaqənin pozulması. (4,135-137)
tənzimlənməsinə və nəzarətinə reaksiyadır. Cəmiyyət nizam-intizam qaydalarının yaradılmasına fövqəladə kəskin dərəcədə əl atdıqda (şəxs güclü sosial təqlid və itaət altındadır və hər şey təhdid edilmiş, yoxlanılmış, təşkil olunmuş, quru və cansızdır). Belə olan təqdirdə insanlardan seçim haqqı alınır və icbari şərtlər altında olan şəxs öz məqsədlərinə çatmaq yollarını əldə edə bilmir və taleyinə son verir. (4,138) E. Durkheym sosiologiyada patologiyanın iki vəziyyətini göstərir: sosial quruluşda problem və cəmiyyətdəki kiçik qruplarda yaxud insanlarda problem. Ümumiyyətlə, demək olar ki, “individualizmdən irəli gələn intihar və xarici amillərin təsirindən irəli gələn intihar insanların güclü və zəif birliyindən yaranır”. Bu vəziyyət o halda baş verir ki, qeyri-bərabərlikdən yaranmış intihar (anomik) və təqdirə inanaraq intihara maksimum müdaxilə və nəzarətdən baş verir. (14,132) İntiharın psixoloji növləri. E. Durkheym, Juse və Voturun tədqiqatlarına əsaslanaraq psixoloji xəstəlikdən yaranmış intihar növlərini aşağıdakı kimi dörd qrupda yekunlaşdırıb:
ola bilər. Digər tərəfdən xəstə böhtan dolu təsəvvürlərdən, rüsvayçı xəyal və təsəvvürlərdən qaçmaq, yaxud yuxarıdan verilmiş hər hansı əmrdən qaçmaq üçün özünü öldürür. Hüzn və kədərdən yaranmış melanxolik intihar: ifrat depressiya və sonsuz kədər hissi vəziyyətində olan bir xəstə onu əhatə edən ətraf mühit, insanlar, bir sözlə hər şeylə əlaqəsini itirir, sağlam və doğru şəkildə bunları qiymətləndirə bilmir. İntiharın sosiologiyası 415
Vəsvəsədən yaranan intihar: intihara nə real, nə də qeyri-real səbəb yoxdur. Ola bilər ki, yalnız ölüm ideyası heç bir səbəb, sübut olmadan fövqəladə dərəcədə xəstənin fikrinə hakim kəsilib. Belə düşünmək olar ki, bu təfəkkür və sübutdan kənarda qalan instinkt tələbdir. Ani və qeyri-iradi səbəbdən yaranan intihar: intihar qeyri-iradi bir daxili təzyiqin nəticəsidir. Qəflətən hər cür müqavimət ondan alınır, nə həqiqətdə nə də xəyalında xəstə heç bir səbəb tapa bilmir. (1,202) Lumberzoya gəlincə o, intiharı dörd növə – bilavasitə, vasitəli, süni və ikili növlərə ayırır:
İkinci, vasitəli (dolayısı ilə) növdə həmin insanlar qorxu və saysız xəstəliklər səbəbindən başqasını öldürürlər.
addımı atarkən yalnız yaralanırlar. Axırıncı, ikili növ isə qətl və intihardan ibarətdir. Yaxud bir zaman və məkanda iki intihar. (2,114-115) Demək olar ki, psixi xəstəxanalarda intiharın 2 əsas növü sadə xalq arasından olan insanlar arasında yayılmışdır. Birinci odur ki, psixi xəstələrin istedadı açıqcasına orta səviyyədən yüksəkdir, ikinci odur ki, xəstəxanalardakı bütün yataq xəstələri daha güclü nəzarət altındadırlar v ə bu da ona görədir ki, intihara cəhd azalsın. (12,74)
etməyimizə baxmayaraq, intihar dərin bir sosial toqquşmadan yaranmışdır: “İntiharın hədəfi insanın məhv olmasını nəzərdə tutsa da bu həm də insanlara qarşı təcavüzdür”. (12,11) İntiharın səbəbləri: Diqqəti cəlb etmək və şöhrət qazanmaq ehtiyacı. Başqalarının tənbehinin ehtiyacı. Fərdi və ictimai həyatdakı problemlərdən qaçma. Hər şeyin dəyərsiz anlama gəlməsi inamsızlığı. (4,120) İntiharın səbəbləri 5 əsas çərçivədə araşdırıla bilər (15,230-233): İlk uşaqlıq təcrübələri: Yuxarı yaş dövrlərində baş verən bəzi intihar növlərini ailə təcrübəsi, şəxsiyyətin bəzi özəllikləri – valideynlərdən birinin itirilməsi, uzun müddət məhəbbət hisslərindən məhrum olma, ailənin böyük övladı olma, qan qohum-larından birinin itirilməsi kimi səbəblərə də bağlamaq olar. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|