Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İntihardan öncəki davranışın mühüm meyarları.
Yusif Zeynalabdin oğlu FƏRHƏNGDUST 410
Müasir şəhər həyatı, şəhərdəki çoxcəmiyyətli yaşayış tərzi, insanların qeyri-sabit münasibət səviyyəsi, qəriblik, təklik hissləri, ailə üzvlərinin sayının azalması, ailə sevgisinin tükənməsi, maddi sıxıntılar, ümidsizlik, çalışmaqla imkanların uyğunsuzluğu, evdən qaçmalar və yad cəmiyyətlərə sığınma, yeni şəhər həyatındakı təzadlı yaşam, həyatda qarşıda duran problemlərlə mübarizə zəifliyi, eşq məhrumiyyətləri və digər bu kimi narahatlıqlar meydana gəlir və insan bütün bunların qarşısında çıxış yolları axtarır, tapa bilmir və çox hallarda intihara əl atır. İntiharın tərifinə gəlincə, intihar mühüm sosial-fərdi tələbat olub əsasən içki, narkotik aludəçiləri və xəstələr arasında geniş yayılmışdır. İntihar etməyi qərara alan şəxs özündə belə bir inam yaradır ki, həyatda öz istək və məqsədlərinə çatmamışdır, öz həyatı bərbad olmuşdur və buna görə də ölümü hər şeydən üstün tutur. (5,107) İntihar hadisəsi, Dehxodanın lüğətinə görə, belə verilmişdir: “Özünü öldürmək vasitəsilə intihar etmək”. (6,327). E.Durkheym (1858-1917) öz məşhur əsərində intiharı sosial hadisə adlandırmış və belə tərif etmişdir: “İntihar hər bir ölümün, vasitəli və ya bilavasitə, mənfi və ya müsbət niyyətdən nəticə almış halıdır ki, burada şəxs öz əməlinin nəticəsinin qurbanına çevrilir”. (1,6). Aşil Dilmas da intiharı aşağıdakı kimi izah edir: “İntihar insanın özünü qurban vermək üçün yararlandığı bir əməldir. O halda ki, ölümlə həyat arasındakı seçim onun özündə olur, onda əxlaqi baxımdan bu əməli etməyə məcbur deyil”. (2,74) Psixoloq Mincer intihar edən şəxsin ölümə meylini belə izah edir: “İnsanın təbii və yaşam dolu enerjisinin tükənməsinə səbəb olan və son nəticədə daxili narahatlıqları yaradan sosial və cinsi məhdudiyyətlər və nəhayət daxili təzyiq nəticəsi intihara yol açır”. (7,178) Jon Baçler özünün “İntihar” kitabında intiharla bağlı yazır ki, “İnsan dözülməz həyatla üzbəüz qalmaqdan qaçır və intihar etməyə çalışır”. Başqa sözlə o, intiharı həyatın çətin və dözülməz anlarında çıxış yolu kimi görür. (8,79) Yekun olaraq demək olar ki, intihar açıq şəkildə insan iradəsindən doğan bir hərəkətdir ki, bunun vasitəsilə şəxs öz həyatına son qoyur. “Suicide” sözünün mənasına gəlincə, Defonten intiharla bağlı olaraq bu sözü ilk dəfə işlətmişdir. Reyman Aron bu fikirdədir ki, insan həyatına son qoymaq üçün gülləni gicgahına boşaldırsa bu müsbət niyyətdir, yanan evi tərk etməyən
İntiharın sosiologiyası 411
şəxsin hərəkətini isə o, mənfi niyyət kimi qiymətləndirir. Aristotel kimi filosof fədakarlıq məqsədilə törədilən intiharı intihar hesab etmir. Aristotel intiharı insanın özü ilə bağlı həyatın a son qoyması üçün törədilən bir iş hesab edir və göstərir ki, “bu fədakarlıq məqsədilə olmur, yəni insan qurban olmaq üçün intihara əl atmır”. Eskirol bu fikirdədir ki, “intiharda bütün dəlilik əlamətləri özünü göstərir”. O, bu fikrə istinad edir ki, “intihar qeyri iradi bir işdir və bu iş qanuni təhqiqatla aparılmamalıdır”. Amerika Milli Tibbi Psixologiya İnstitutunun fikri isə belədir ki, “intihar insanın özü ilə bağlı olub, öz həyatına son qoymaq üçün özünü büruzə verən təşəbbüsdür. Ola bilsin ki, bu təşəbbüs həyatının sonuna qədər qala bilər. (9, 3-6) İntihardan öncəki davranışlar. Adətən intihar etməyi qərara almış insanlarda əksər hallarda ümumi xüsusiyyətlərə malik davranışlar özünü göstərir. Əksər hallarda cəmiyyətdəki iqtisadi böhranın təsiri altında depressiyaya məruz qalaraq baş verir. Xroniki iztirab, depressiya, intihar hədəsi və s. bu davranışı şərtləndirən mühüm əlamətlərdir və bunlar intihara səbəb olur. Bu insanlar daha çox düşünürlər ki, böyük və dözülməz çətinliklər qarşısında qalıblar və burada yalnız bir yol var, o da ölümdür. İntihar davranışları sosial-tibbi və ailədən doğan amillər nəticəsində də baş verir. Gənclərdə intihar hallarının artmasına səbəb ola biləcək sosial dəyişikliklər aşağıdakılardan ibarətdir: uşaqlıqdan depressiyanı artıran səbəblər, ailədə mənəvi-psixi sabitliyin pozulması, silaha əl atmanın asan olması. (10, 27-30) Avropada gənclər arasında intihar hadisələri dünya müharibələri zamanı daha geniş yayılmışdır. Bunun səbəbləri kollektiv işsizlik halları da ola bilərdi. İntihar halları hətta ali təhsilli insanlar, dini etiqadı az olan şəxslər arasında baş verir, gənclərdə əxlaqi böhranlar, boşanmanın izləri uşaqlarda özünü göstərir. (11,21-23) İntihar səbəbləri daha çox kişilərdə dul qalma, tək qalmaq yaxud boşanmaq, cəmiyyətdə mərkəzləşmə, iqtisadi böhranlar, böyük şəhərlərdə yaşama, uşaqlıq dövründə ailədə baş vermiş ziddiyyətlər, psixoloji gərginliklər və bədən xəstəlikləri kimi amillərdən yaranır. (12,196) İntiharın yayılmasına təsir edən amilləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Cinsə görə, kişilər bütün dövrlərində qadınlarla müqayisədə üç dəfə çox intihara müvəffəq olmuşlar. Halbuki qadınlar kişilərlə müqayisədə üç dəfə çox intihara əl atırlar.
Yusif Zeynalabdin oğlu FƏRHƏNGDUST 412
Yaşa görə, intihar halları və daha çox intihara cəhd fikirləri və hərəkətləri depressiyaya uğramış yeniyetmələr arasında müşahidə olunur. (İntihar yeniyetmələrin ölümündə üçüncü əsas amildir)
katoliklər arasında azdır. Müsəlmanlar arasında başqa dinlərlə müqayisədə daha azdır.
arasında iki dəfə çoxdur. Öz həyat yoldaşı ilə yaşayan şəxslərlə müqayisədə dul qalmış şəxslər arasında 4-10 dəfə çoxdur.
ağdərililər arasında baş verir. İqlim şəraiti, Alp dağlarının ətəklərində, hətta İranın şimalında, xüsusilə Qorqanda əsən “fun” kimi sərin küləklərin təsiri insanlarda təşviş və qorxuya səbəb olur, intihar təhlükələri q uru hava şəraitində, yaz vaxtı havada təzyiq artanda da çox olur. Psixi və fiziki sağlamlıq, şəxs istər psixoloji, istərsə də fiziki cəhətdən səhhəti ilə problemlər yaşadıqda. Həyat şəraiti, böyük şəhərlərdə yaşamaq intihar təhlükəsini daha da artırır. (2,85-87) İntihardan öncəki davranışın mühüm meyarları. Özünə qapanma, depressiya və melanxoliya (kədər) kimi iki mənada başa düşülür. İnsanın səmimi münasibətlərində bədbin olması. Ailədə baş vermiş intihar. İnsanın keçmişdə intihara cəhdi. Cəmiyyətdən uzaqlaşma. Alkoqolizm və narkomaniya. Davamlı yoxsulluq və məhrumiyyətlər. Evdə və yaxud ictimai mühitdə aqressiv davranışlar. İntihar haqqında birbaşa yaxud dolayı söhbət. Davranışda qeyri-adi qərarsızlıq, səbirsizlik və ya kədərli vəziyyətdən xoş, şad-xürrəm vəziyyətə keçid kimi gözlənilməz dəyişikliklər. Psixoloji xəstəliklər. (Ruhi xəstəliklər) Həyat yoldaşını, valideynlərini, övladlarını, yaxınlarını, səmimi dostunu itirmək. Psixi xəstəxanalarda yataq rejimində olmaq. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|