2.
Dialektikanın əsas qanunları haqqında
Dialektikanm üç əsas qanunu olduğu göstərilir: 1) kəmiyyət və
keyfiyyətin qarşılıqlı şərtlənməsi qanunu; 2) əksliklərin vəhdəti
və mübarizəsi qanunu; 3) inkarı inkar qanunu.
Kəmiyyət və keyfiyyətin qarşılıqlı şərtlənməsi qanunu.
Obyekt ona görə çoxkeyfıyyətlidir ki, bir bütöv kimi yalnız
obyekt deyil, onun ayn-ayn tərəfləri, xassələri, hissələri,
mərhələləri də keyfiyyət müəyyənliyinə malikdir.' Lakin bir
halda ki, bütün bu tərəflər, xassələr və s. qarşılıqlı əlaqədədir, bir
bütövün hüdud dərəcələri, bütöv bir keyfiyyətdə çıxış edir.
Deməli, bütövün bir keyfıyyətliliyi onun tərəflərinin müxtəlif
keyfiyyətlərində təzahür edir.
Dialektika nəzəriyyəsinə görə obyekti bütün tərəflərdən tədqiq
edən, onun keyfiyyətcə müxtəlif xassələrini, tərəflərini, inkişaf
mərhələlərini üzə çıxaran idrak, predmet haqqında hərtərəfli,
bütöv biliyə doğru can atır. Belə bilik obyektin müxtəlif tərəfləri
haqqında biliklərin sintezi sayəsində əldə edilir.
Dialektik materializm təsdiq edir ki, inkişaf kəmiyyət
dəyişmələrinin tədricən yığılması və onların öz əksinə - keyfiyyət
dəyişmələrinə keçməsi yolu ilə baş verir. Keyfiyyət müəyyənliyi
əsaslı surətdə əşyaları təşkil edən müvafiq elementlərin
kəmiyyətindən asılıdır. Fəqət hər bir kəmiyyət dəyişikliyi
keyfiyyət dəyişmələrini yaratmır. Keyfiyyət və kəmiyyət
müəyyənlikləri bəzi müstəqilliyə malikdir. Bu müstəqillik
çərçivəsində kəmiyyət dəyişiklikləri keyfiyyət dəyişikliklərinə
gətirib çıxarmır. Tədricən, fasiləsiz olaraq yığılan kəmiyyət
180
dəyişmələri müəyyən həddə çatandan sonra predmetin ölçüsünü
pozur, onun sərhədlərindən kənara çıxır. Bunun nəticəsində də
bir predmet keyfiyyətcə başqa predmetə çevrilir.
Dialektika təmsilçiləri göstərirlər ki, kəmiyyət və keyfiyyət
dəyişmələrinin qarşılıqlı olaraq bir-birinə keçməsi qanunu
inkişafın mexanizmini qeyd edir, onun ayrı-ayn mərhələlərində
inkişafın necə baş verməsini göstərir.
Fasiləsiz baş verən kəmiyyət dəyişmələrindən fərqli olaraq
keyfiyyət dəyişmələri, dialektik təlimə görə, həmişə fasiləsizliyin
fasiləsi şəklində, sıçrayış formasında baş verir. Sıçrayış bir
keyfiyyətin başqasına keçməsinin momentidir; sıçrayış —
yetişmiş ziddiyyətlər və onların həll edilməsi nəticəsində baş
verir.
Dostları ilə paylaş: | 
