Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Postekonomik cəmiyyət»
- - Новая постишогстриальная волна на Западе. Антологая. М., «Academia», 1999, s.lOO. ’ «Virtual» ingiliscə faktiki, real, səmərəli, xəyali və s. mənalarda işlədilir.
- “kibernetik iqtisadiyyat”
masiya şəbəkəsinin formalaşmasına aid edilir. Bütün bunlar doğrudan da təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsi yolunda çoxəsrlik prosesin ən yeni mərhələsi olan qloballaşmaya xas olan cəhətdir. İqtisadi sistem cəmiyyətin nisbətən xüsusiləşmiş yarım sistemidir və 0 bu və ya digər dərəcədə cəmiyyət üzvlərinin tələbatını ödəyir, bu mənada onların yaşayışını təmin edir. İqtisadi sistem yalnız özünün daxili məntiqi ilə (Marksda olduğu kimi) deyil, həm də milli, etik, dini, ideoloji amillər ilə (M.Veber) müəyyənləşir. Bu iki görüş bir-birini tamamlayır. Hələ vaxtilə A.Smit tərəfindən irəli sürülən - hər bir fərdin özünün şəxsi marağını təmin etməyə can atması fikri - həqiqətən də bazar iqtisadiyyatının normal fəaliyyəti üçün çox mühüm olmuşdur. Çünki, bazar iqtisadiyyatı şəxsi marağı ictimai rifaha doğru yönəldən rəqabətin əsasıdır. İqtisadi sistemin işti- rakçılan humanistliyə yox, özlərinin şəxsi marağına müraciət edirlər. Məhz bu yolla cəmiyyət üzvlərinin subyektiv azadlığı iqtisadi cəhətdən təmin edilir. Lakin belə sistemdə təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan hər bir iştirakçı üçün məcburi olan formal qaydaların rolu da böyükdür. Burada söhbət ilk növbədə heç bir güzəşt və qayda ilə məhdudlaşdırılmayan azad rəqabətdən, kontraktın məcburiliyindən və mülkiyyət hüququnun etibarlılığından gedir. Məlumdur ki, M.Veber (1864-1920) kapitalizmin əxlaqi əsasının vacibliyini qeyd edirdi, yəni öz kapitalını çoxaltmaq sadəcə olaraq praktiki müdriklik deyil, həm də insanın mənəvi-əxlaqi borcudur. İqtisadi fəaliyyətin müvəffəqiyyəti əsas məqsəddir. Əgər kapitalizmə qədərki dövrdə «xarici əxlaq» hökmran idisə, kapitalizmdə vəzifə, borc intizamı daxili amilə çevrilir. Qərb kapitalist ideologiyasının vacib cəhətlərindən biri, özünü yalnız iqtisadiyyatda deyil, həm də fəlsəfədə, ədəbiyyatda, incəsənətdə göstərən fərdiyyətçilikdir. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövrü bizim ölkədə də həmvətənlərimizin mentalitetində fərdiyyətçilik xüsusiyyətinin güclənməsi ilə səciyyələnir. 423 Başqa bir fikir də geniş yayılmışdır. Bir çox alimlər hesab edirlər ki, postindustrial cəmiyyətin tələblərinə Qərb fər- diyyətçiliyindən daha çox kollektivçilik cavab verir. Bu fikrin tərəfdarları Şərqi Asiyanın inkişaf etmiş bir sıra ölkələrinin (Yaponiya, Cənubi Koreya, Tayvan və s.) təcrübəsinə müraciət edirlər. Çünki bu təcrübə fərdiyyətçi olmayan kapitalizmin mümkünlüyünü sübut edir. Ənənəvi sənaye kapitalizminin inkişaf etmiş ölkələrdə artıq öz dövrünü keçdiyi və postindustrial mərhələdə olduğu fikri demək olar ki, hamı tərəfindən qəbul edilibdir. Kapitalizmin indiki inkişaf mərhələsi haqqında olduqca çox yazılır, müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Onlardan bir neçəsini misal gətirək. Piter Drakerin «Postekonomik cəmiyyət» kitabı (1993) ənənəvi kapitalizmi aradan qaldırma konsepsiyasına həsr edilib. Burada baş verən irəliləyişin əsas əlamətləri - industrial təsərrüfatdan bilik və informasiyaya əsaslanan iqtisadi sistemə keçid, kapitalist xüsusi mülkiyyətinin və Marksın dediyi özgələşmənin aradan götürülməsi, müasir insanın yeni dəyərlər sisteminin formalaşması və qlobal iqtisadiyyat və qlobal cəmiyyətin xeyrinə milli dövlət ideyasından imtina etməkdir. P.Draker «postekonomik cəmiyyət» və «postkapitalist cəmiyyət» anlayışlannı eyniləşdirir. O, yazır: «Ümumi bilikdən xüsusi biliklər kompleksinə keçid, biliyi yeni cəmiyyət yaratmaq qabiliyyəti olan qüvvəyə çevirir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, belə cəmiyyət xüsusi fənlər şəklində təşkil edilmiş biliyə əsaslanmalıdır, müxtəlif sahələrdə xüsusi biliyə malik olan insanlar bu cəmiyyətin üzvü olmalıdır. Onun gücü və səmərəliliyi məhz bundadiD).^ Müasir informasion texnologiyadan istifadə edən iqtisadiyyatı bəzi alimlər virtuaP iqtisadiyyat adlandırırlar. İqtisadi və siyasi həyatda informasion texnologiya köklü dəyişikliyə səbəb oldu. Amerika alimi R.Rozenkrans yazır: «Virtual dövlət elə ölkədə olur ki, onun iqtisadiyyatı istehsalın mobil fak- torlanndan asılıdır... Virtual dövlət onunla fərqlənir ki, öz is-
tehsalını kənara çıxanr və başqa ölkələrdə yerləşdirin>.'* * Sənaye kapitalizmi dövründəkindən fərqli olaraq virtual dövlət kənd təsərrüfatı istehsalından sənayeyə qədər bütün iqtisadi funksiyalan, həmçinin bölgü funksiyasını birləşdirmir. Bu dövlət yüksək texnoloji istehsaldan daha çox dizayn, marketinq və maliyyə məsələləri üzrə ixtisaslaşır. «Virtual millətlər» öz əllərində yeni informasiya texnologiyasını saxlayırlar ki, bu da onlann XXI əsrdə daha da irəli getmələrinə səbəb olacaq, çünki onların iqtisadi potensialına ciddi məhdudiyyət yoxdur. Məsələn, bu gün ABŞ-da ümumi milli məhsulun (ÜMM) 70 faizini xidmət sahəsi verir, həm də bunun 63 faizi yüksək keyfiyyət kateqoriyasıdır. Müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərmək üçün virtual dövlətdə ən yeni informasion və başqa texnologiyanı mənimsəmiş yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin olması zəruridir. Ona görə də Yaponiya, Cənubi Koreya, Tayvan və başqa Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, təhsil sistemi getdikcə daha çox həlledici və zəruri əhəmiyyət kəsb edir.® Qərbdə «virtual iqtisadiyyat»a çox yaxın olan “kibernetik
texnologiyadan istifadə edən iqtisadiyyat belə adlandırılır. Müasir iqtisadiyyatı ümumiyyətlə telerabitə və ən yeni informasion kompüter texnologiyasında baş verən tərəqqidən kənarda təsəvvür etmək mümkün deyil. «Rabitə və informasiya sistemində baş verən irəliləyiş ilə əlaqədar yeni iqtisadi və mali)^ə texnologiyası meydana gəlib. Müasir xarici maliyyə təşkilatları kompüter şəbəkələri ilə rəngarəng xidmət növləri təklif edir. Onlar pul, investisiya, ticarət, marketinq, reklam və başqa iqtisadi kateqoriyaların elektron analoqlan ilə əməliyyat aparan və formalaşmaqda olan kibemetik iqtisadiyyatın əsasını təşkil edir. İnternet və başqa kommersiya informasiya şəbəkəsi əsasında formalaşan qlobal şəbəkə məkanı maliyyə xidmətini və bank əməliyyatını (investisiya, hesablamanın haqqını ödəmək, firmalar arasında haqq-hesab və s.) transformasiya edir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|