Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
informasiya-kompüter inqilabı ictimai həyatın bütün sahələrini - maddi istehsal və əmək, siyasət və təhsil sahəsini əhatə edir. Beləliklə, cəmiyyət həyatının yeni sferası - «texnosfera» meydana gəlir. Onu yaratmaqla insan təbiəti sıxışdırır, nəticədə Yerin biosferasına antropogen təsir fəlakət gətirir, təbii ehtiyatların yenidən bərpa olunması prosesi kəsilir. Son vaxtlar «hipermodemizm» və yaxud «texnos» termini meydana gəlib. Hiper (fovqəl, həddən artıq) modemizmə - postmodernizm də deyilir. Texnikanın fəaliyyət vasitəsindən substansiyaya (əsas başlanğıca) çevrilməsi ilə yeni, elə bil ki, mədəniyyətin yerinə keçən bir dünya - Texnos yaranır. Bu nəzəriyyənin tərəfdarları göstərirlər ki, Texnos başqa sahələr (məsələn, texnosfera) ilə yanaşı sadə sfera deyil, məhz hər sahəyə nüfiız edən bir şeydir. Tarix terminlərində cəmiyyət vektor boyu hərəkət kimi ifadə edilir: ənənəvi - industrial-pos- tindustrial (texnotron) cəmiyyətlər. Bu cəmi)^ət axırda ölür və «Sistemə» çevrilir. Mədəniyyət terminlərində cəmiyyət - realizmdən modemizmə və post (hiper) modemizmə keçiddir; axırda mədəniyyət ölür və texnologiyaya çevrilir. Bu nəzəriyyə təsdiq edir ki, təkamül bütövlükdə min illərlə vəhşilik və barbarlıqdan, sonra isə əsrlərlə mədəniyyət və sivilizasiyadan keçir; indi isə biz informasiya və texnika dövrünə daxil olumq. Hipermodemizmin tərəfdarları sübut etməyə çalışırlar ki, əgər təbiət - naturalizm, mədəniyyət - modemizmdirsə, Texnos - hipermodemizmdir. Təbiət artıq keçmiş, baş vermiş Var- lıqdırsa, mədəniyyət indiki dövrdə baş verən proses - Yaran- madırsa, Texnos - gələcəkdir, layihədir, yaradıcılıqdır.
Elmi Texniki İnqilab (ETİ) - sadəcə olaraq elmdə inqilab və texnikada inqilab deyil. Bu tərkib hissələri qarşılıqlı əlaqədə olan iki tərəfli vahid inqilabdır. Burada elmi nailiyyətlər tezliklə texnikada maddiləşir, ən yeni texnika isə elmin sonrakı inkişafı üçün ilkin şərtlər yaradır. 435 Müxtəlif nəzəri sistemlərdə elmi-texniki tərəqqi (ETT) müxtəlif cür adlandınlır. Marksist terminologiyasında onu «elmi-texniki» inqilab, A.Tofflerin sivilizasiya tipologiyasında «sosiotexniki» inqilab, daha çox «informasiya-kompüten> və ya «informasiya-ekoloji» inqilab adlandırılır. Bu inqilabın özəyini elektron-kompüter və biotexnoloji texnologiyanın yaradılması və
genişləndirilməsi təşkil
edir. İnformasiya-kompüter inqilabı dərin sosial dəyişikliklər üçün zəmin hazırlayır. Müasir elmi-texniki inqilab avtomatika, elektronika, hesablama texnikası, mikroelektronika, cihazqayırma, aerokosmik sənaye,
kütləvi kompüterləşmə, nüvə energetikasının və s. coşğun inkişafı ilə əlaqədədir. ETİ, beləliklə, istehsalın fizika, riyaziyyat, kimya, biologiya və s. kimi elmlərin nailiyyətləri ilə sıx əlaqəsi ilə şərtlənir. Əgər keçmişdə əl əməyindən maşınlı istehsala keçid insan əzələsi qüvvəsinin maşınla əvəz olunması, fiziki əməyin yüngülləşməsi ilə nəticələnən yeni eranın başlanmasına gətirdisə, indi yeni tipli maşınların köməkliyi ilə mürəkkəb və əziyyətli hesablama və bir sıra başqa zehni funksiyaları həyata keçirmək, əqli əməyi yüngülləşdirmək və onun məhsuldarlığını artırmaq olar. Elektron-hesablayıcı qurğular istehsalı avtomatlaşdırmaq və idarə etmək imkanı yaradır. Fəlsəfənin vəzifəsi ən yeni texnika ilə insanın zehni fəaliyyəti arasındakı qarşılıqlı münasibəti, o cümlədən «süni intellekt» problemini dərk etməkdir. Elm bilavasitə məhsuldar qüvvə rolunu həqiqətən yerinə yetirmək üçün istehsalın inkişafım qabaqlamalıdır. ETİ indi həm elmi, həm texnika və texnologiyam, həmçinin də əməyin və istehsalın idarə edilməsi sistemini əhatə edir. ETİ yalnız elm və texnikaya deyil, ictimai həyatın bütün tərəflərinə toxunan sosial prosesdir. ETİ işçinin şəxsiyyətinin inkişafı, onun peşə, zehni, əxlaqi və estetik keyfiyyətlərinin artması üçün şərait yaradır. Çünki müasir cəmiyyət ETİ-nin nailiyyətlərini humanist məqsədlərlə birləşdirmək işində maraqlıdır.
Qərb nəzəriyyəçiləri təsdiq edirlər ki, ETİ ilə əlaqədə olan texnoloji dəyişikliklər cəmiyyətin elə yeniləşməsinə gətirir ki, sosial inqilabın zəruriliyi və imkanı heçə enir, çünki həyata keçirilən elmi-texniki inqilab hər hansı sosial inqilabdan daha çox radikal nəticələrə gətirib çıxarır. Elm və texnikanın qüvvətli inkişafı və onlann ictimai həyatın bütün tərəflərinə, o cümlədən siyasi qrupların hazırlanması və qəbulu sahəsinə təsirinin qüvvətlənməsi, texnokratizm nəzəriyyəsinə görə sosial konfliktlərin və çaxnaşmaların aradan qaldırılması üçün ən yaxşı yoldur. Texnokratlar postindustrial, informasion və başqa inqilablardan danışarkən güman edirlər ki, elmi-texniki tərəqqi sosial nailiyyətlərə və dəyişikliklərə gətirir. «AntitexnokratlaD> isə hesab edirlər ki, həmin elmi-texniki tərəqqi məhdudlaşdırılmasa və nəzarət edilməsə, zəruri olaraq sosial fəlakətə gətirib çıxanr. Müasir elmi-texniki tərəqqi (ETT) ağlagəlməz dərəcədə qısa müddətdə baş vermişdir. İndiki dövrdə dünya hələ görünməmiş texnoloji çevriliş astanasında dayanıbdır. Bu prosesin sosial nəticələrini hərtərəfli təsəvvür etmək çox çətindir. ETT- nin yeni mərhələsi hər şeydən əvvəl, yuxanda deyildiyi kimi, mikroelektronikanın, informatikanın və biotexnikanm sürətlə inkişafı sayəsində baş verən yeni keyfiyyət dəyişiklikləri ilə, istehsalın mexanikləşməsi və avtomatlaşması sahəsində yeni nailiyyətlər ilə əlaqədardır. Texnoloji yeniliklər cəmiyyətin sosial strukturuna böyük təsir göstərir. Mahiyyətcə elə yeni sivilizasion mühit yaranır ki, burada prinsip etibarilə tamamilə başqa əmək, idarəetmə, istirahət sferası meydana gəlir. Avropanın müasir ictimai
fikrində «texnokratik determinizmə» əsaslanan konsepsiyalar geniş yayılıbdır. Bu cərəyanın tərəfdarları ETT-ni ictimai inkişafın aparıcı amilinə çevirirlər. «Texnokratik determinizm» iki əsas müddəaya söykənir: 1) cəmiyyətin texniki bazası insanın həyat fəaliyyətinin bütün formaları arasında əlaqəni təmin edən təməldir və bunun nə- 437 Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|