Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Hermenevtika»
- Hans
- Ənənəvi hermenevükaya
- Ənənəvi hermenevtika
- Hadamer
isə öl yerini müəyyən edə bilməmək, sərhəd xətlərdə dolaşma ilə izah edilir. Mətnlərin bu vaxta qədər mövcud olan başqa mətnlər arasında yaranması fikri dekonstruksiyanm əsas müddəasıdır. Mətnlər və mənalar daim bir-birinə qarışdığına görə mətnlər üzərində nəzarət mümkün deyil. Dekonstruksiya bir mətni başqasının içərisində axtarmaq, bir mətni başqasının daxilində əritmək, bir mətni başqasında quraşdırmaq istiqamətində fəaliyyət göstərir.
allahların elçisi və onların iradəsinin şərhçisi, yozucusu hesab edilən Hermesin adından götürülübdür. Bu sözü Platon işlətmiş, lakin fəlsəfi dilə Aristotel daxil etmişdi. Bu söz bütün Avropa dillərində mətnlərin (tekstlərin) mənasını aydınlaşdırmaq məqsədi daşıyan sənət və idrak nəzəriyyəsi anlamında işlədilir. Hermenevtika öz inkişafında bir çox mərhələlərdən keçmişdir. İlk mərhələ hələ qədim yunan mifologiyasında «allahların dili»ni sadə insanlara başa salan ara adamlarının xidməti ilə səciyyələnir. Yazı meydana çıxandan sonrakı mərhələdə isə hermenevti- kanın qarşısında danışıq nitqini tərcümə etmək vəzifəsindən fərqli olan yeni vəzifə - yazılı mənbələrin izah edilməsi tələbatı yaranır. Orta əsrlərdə isə Bibliya və başqa müqəddəs kitabların yazılı şərhi ön plana çəkilir. Filoloji hermenevtikanın inkişafı intibah dövründə antik yunan-latın mətnlərinin izah edilməsi ilə əlaqədardır. Alman alimi Vilhelm Humboldt (1767-1835) anlama problemini dilin funksiyasının əsası kimi irəli sürdü, dili «insanın daxili varlığının orqanı» və düşünən subyektlər arasında vasitə kimi nəzərdən keçirdi. Konkret hermenevtikanın inkişafı ümumi
nəzəri problemlərin tədqiq edilməsi ilə müşayiət edilir ki, bu da daha çox fəlsəfi statusa malik olan ümumi anlama nəzəriyyəsinin formalaşmasının başlanğıcı və ilkin şərti oldu. Almaniyalı ilahiyyatçı filosof Fridrix Şleyermaher (1768-1834) öz qarşısına universal 203 fəlsəfə yaratmaq vəzifəsi qoydu. Onun fikrincə fəlsəfi herme- nevtika bu funksiyanı yerinə yetirə bilər. XIX
alman filosofu Vilhelm Dilteyin (1833-1911) əsərlərində yeni kantçılığın müəyyən təsiri altında «həyat fəlsəfəsi» ilə birləşir. XX
özünün «Varlıq və zaman» (1927) adlanan əsərində hermenev- tikaya yeni məna verdi: hermenevtika ontoloji xarakter daşımalıdır və şüurun bütün fenomenlərinə yeni izah verməlidir. XX əsrdə hermenevtikanın ən görkəmli nümayəndəsi Hans Georq Hadamer (1900-2002) hesab olunur. Onun fikrincə hermenevtika üçün başlanğıc problemi yoxdur, «çünki son əvvəli, əwəl isə sonu müəyyənləşdirin).Bu onu göstərir ki, Hadamer hermenevtik dairə ideyasının tərəfdandır. «...Anlama prosesi daim bütövdən hissəyə və yenidən bütövə keçir. Vəzifə konsentrik dairələr vasitəsilə başa düşülmüş mənanın bütövlüyünü genişləndirməkdİD).'“*'* «Kim mətni başa düşmək istəyirsə, daim mənanın layihəsini cızır. Mətndə hər hansı bir məna görünən kimi, 0 bütövlükdə mətnin ümumi mənasını təsvir edir. Lakin bu birinci məna öz növbəsində məhz ona görə aydınlaşu* ki, biz lap əvvəldən mətni oxuyarkən onda hər hansı müəyyən məna tapmağı gözləyirik»*"*^ Məlumdur ki, dairədə başlanğıc yoxdur. Hadamer «lap əvvəldən» deyəndə anlama prosesinin vaxt mənasında başlanğıc vəziyyətini nəzərdə tutur. Hadamerin hermenevtikası bir sıra mühüm məsələlərdə ənənəvi hermenevtikadan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bir neçə misal göstərək. Ənənəvi hermenevükaya görə (F.Şle- yermaher, V.Diltey və b.) bu təlim başa düşmək sənətinin nəzəriyyəsidir; Hadamerin fikrincə isə, hermenevtika nəzəriyyə deyil, fəlsəfədir. Ənənəvi hermenevtika: müəllifi, onun özündən daha yaxşı başa düşmək olar. Hadamer: faktın həqiqiliyini, mətni başa düşmək daha vacibdir, mətnin mənası müəllifin Г.Г.Гадамср. Истина и метод. Основы философской герменевтики. М. «Прогресс», 1988, с.546. Yenə orada, s.345. Yenə orada, s.3l8. 204 anlamını üstələyir. Ənənəvi hennenevtika: məsələnin herme- nevtik qoyuluşu şərh edənin subyektivliyini, mənanın isə obyektivliyini tələb edir. Hadamer: subyektivlik və obyektivliyi bir-birinə qarşı qoymaq yolverilməzdir, çünki əks halda bütövlük pozulur. Ənənəvi hermenevtika: hermenevtika mənanı anlayır və şərh edir. Hadamer: hermenevtika mənanı başa düşür, şərh edir və tətbiq edir. Beləliklə, müasir hermenevtika öz fəlsəfəsinin ümumiliyi iddiasındadır, mətn və nitqi demək olar ki, fəlsəfənin əsas predme- tinə çevirir. İzahetmə fılosofluq etməyin əsası hesab olunur.
bilik ən yüksək mədəni dəyər hesab edilir. Elmi-texniki tərəqqi nəinki problemlər və ziddiyyətlər doğurur, o eyni zamanda yeni elm sahələri və yeni texnikanın köməkliyi ilə nəhayət insan həyatının çətin problemlərini və ziddiyyətlərini həll etmək ümidi də yaradır. Bir sözlə, elmi-texniki zəkaya pərəstiş təbliğ edilir. Fəlsəfədə stsientizmin yaranmasını Kant fəlsəfəsinin parçalanması və yeni kantçılığın müxtəlif məktəblərinin meydana gəlməsi timsalında izləmək olar. Məsələn, G.Kogen (1842- 1918), P.Natorp (1854-1924), E.Kassirer (1874-1945) kimi böyük təmsilçiləri olan Marburq məktəbində Kant fəlsəfəsinin antipsixoloji fikirləri özünün sonrakı inkişafını tapır. Burada elm kimi çıxış etmək qabiliyyəti olan və müvafiq meyara cavab verən fəlsəfə təfəkkürün rasional-nəzəri forması kimi izah edilir. Bu məktəbin nümayəndələri üçün elm insan mədəniyyətinin ali formasıdır və ağılın birbaşa ifadəsidir, ağıl isə elmdə özünə əsl sığınacaq yeri tapır. Ağıl elm ilə eyniləşdirilir, ağıl
mütləqləşdirilir, təfəkkür obyekti müəyyənləşdirən yeganə meyar elan edilir (Kogen). Nəticədə elmi fikrin inkişaf məntiqi gerçəkliyin inkişaf məntiqinə keçirilir, dəqiq elmi qurmaq fəlsəfə qurmağın nümunəsinə çevrilir.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|