Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sitat götürülüb: A./t.JİHTMan. Göstorilən əsor, s.270. 237
- Nisida Kitaro
- Tanabe Xadzhne
- Uexara Senroku
- Taiçi Sakayamn
- Новая постиндустриальная волна на Западе, с.356. 239
vasitəsilə insan Mütləq Ruhun (Brahmanm) təcrübəsini mənimsəyir. Bu təcrübə tək şəxsiyyət ilə Mütləq Şəxsiyyətin vəhdətini qurur. Son nəticədə yalnız bir Allah var, bütün başqa allahlar Onun simvolik təsvirləridir. Radxakrişnan öz qarşısına «əsl dünya dini»nin əsası ola biləcək fəlsəfə yaratmaq vəzifəsini qoyurdu. O, yazırdı: «Əbədi din... gerçəklikdən uzaqlaşmağa çalışan irrasional, qeyri-elmi və yaxud assosial bir şey deyil. Onu qəbul etmək bir çox ümidsiz, çətin problemləri həll edir və vicdanlı adamlara sülh gətirir. Bu, müxtəlif yollarla gəldiyim şəxsi fəlsəfəmdir; bu fəlsəfə mənə ən çətin sınaqlarda, xəstəlik və sağlamlıq zamanı, qələbə və məğlubiyyət dövründə kömək edir».*” «Əbədi fəlsəfə» deyəndə filosof hər hansı konkret dini təlimi deyil, hansısa mücərrəd, universal, əbədi dini nəzərdə tuturdu. Bütün bəşəriyyətin bir ailədə birləşməsini Radxakrişnan əbədi dinin ən əsas funksiyası hesab edirdi. Radxakrişnan özünün inteqral təcrübə fəlsəfəsini 1929-cu ildə London və Mançestrdə oxuduğu mühazirələrdə izah etmişdir. O, deyirdi ki, müasir fəlsəfi sistemlərin çoxu idrakın yalnız iki mənbəyini qəbul edirlər: hissi qavrayış və məntiq. Lakin Radxakrişnan təsdiq edirdi ki, idrakın başqa yolu da var - intuisiya. Onun fikrincə intuisiya idrakın əsas qaynağıdır, çünki intuitiv aktda insan ağılı bir bütöv kimi fəaliyyət göstərir. Hissi qavrayış və məntiq ağılın xüsusi funksiyalarıdır. Radxaläişnanın sosial fəlsəfəsinin əsasında belə fikir dayanır ki, bütün insanlar eyni İlahi təbiətə malik olduğu üçün eyni dərəcədə qiymətlidir, eyni hüquqa malikdirlər. İnsan şəxsiyyəti Yerdə Ruhun ən yüksək, ən konkret ifadəsidir və bu şəxsiyyətə və yaxud onun ləyaqətinə ziyan gətirən nə varsa hamısı əxlaqca iyrəncdir. Özünü reallaşdırmağa nə yardım edirsə hamısı nemətdir.
5. XX əsrdə Yapon fəlsəfəsi Yaponiyada ənənəvi dünyagörüşü nə qədər güclü olsa da bu ölkə də Qərbin çox ciddi mədəni ekspansiyasına məruz qalmışdır. Qloballaşma da öz işini görür. Postindustrial və in- formasion cəmiyyət quran Yaponiya elm və texnika sahəsində dünyanın aparıcı ölkələrindən biridir. Belə təkamül yolu özünü fəlsəfədə də göstərir.
təcrübəsini Qərb tipli fəlsəfi sistemə çevirməyə cəhd edirdi. Bu yolla o, orijinal yapon fəlsəfəsinin əsasını yaratmağa çalışırdı. İngilis empirizmi və Uilyam Ceymsin psixoloji istiqamətli fəlsəfəsinin təsiri altında Nisida «təmiz təcrübə» nəzəriyyəsini yaratdı. O, az-çox əhəmiyyətli əkslikləri, məsələn, subyekt və obyekt, bədən və ruh, zaman və məkan arasındakı ziddiyyətləri istisna edirdi. «Təmiz təcrübə» faktların, onlar necədirsə elə də dərk edilməsi təcrübəsidir. Özünün «təmiz təcrübə» anlayışını daha da dərinləşdirən Nisida yeni bir anlayış irəli sürür: dzikaku - «özünü oyatma». Bu anlayış ona intuisiya ilə ağıl arasında qırılmaz bağ olduğunu izah etmək imkanı verdi. Tanabe Xadzhne (1885-1962) Nisida Kitaro və Nisitani Keyzi ilə birlikdə Kioto fəlsəfə məktəbinin banisi hesab edilir. Tanabe öz həmfikirləri ilə birlikdə yapon mədəni ənənələrinin əsaslarını izah etmək üçün Qərbin intellektual fəlsəfi metodologiyasından istifadə edirdi. Onun fikrincə fəlsəfəni dini təcrübə əsasında dəyişmək mümkündür. Fəlsəfə böyük əxlaqi və sosial məsuliyyət daşıyır.
bütün xalqlann öz mənlik şüurunu necə inkişaf etdirməsindən asılı olaraq qlobal tarixi şüura əsaslanır. İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə yapon xalqı milli şüuru yenidən formalaşdırmaq vəzifəsi ilə qarşılaşanda Uexara qeyd edirdi ki, bu qaydalar müasir qlobal tarixi situasiya kontekstində nəzərdən keçirilməlidir. Beləliklə, yaponlar öz milli mənlik şüurunu dünya birliyinin əksəriyyətinin istək və arzularını nəzərə alaraq bərpa etməlidir.
Nisitani Keyzi (1900-1990) göstərirdi ki, nihilizm XX əsrin mərkəzi fəlsəfi problemidir. Müasir elm həmin nihilizmi qidalandıran əsas faktorlardan biridir, belə ki, elm insan şüurundakı fundamental parçalanma ilə əlaqədə olan yanlış epistemologi- yaya (qnoseologiyaya) əsaslanır. Yalnız Boşluq (şunyata) haqqında təlim insan şüurundakı parçalanmanı müalicə edir və nihilizmi aradan qaldırmaq üçün açar rolunu oynayır. Boşluq haqqında təlim ziddiyyətlərin toplaşdığı sahədir. Tarixi üstələyən bu təlim burada dərin kök salıb və məhz burada təzahür edir. Boşluq haqqında təlim Qərb fəlsəfəsinin əsas kateqoriyalarına, 0 cümlədən Allah, «Mən», zaman-məkan haqqında anlayışlara meydan oxuyur. Qərbin fəlsəfi ənənələri ilə bilavasitə tanışlıq Nisitaniyə öz təlimini Qərb fəlsəfəsi ilə dialoq kontekstinə daxil etmək imkanı verdi. Yaponiyada və Qərbdə yaxşı tanınan sosioloq və filosof Taiçi
fikirləri olduqca müasir səslənir. Onun kitabı belə adlanır: «Biliyin yaratdığı dəyər və yaxud gələcəyin tarixi». Sa- kaya sübut etməyə çalışır ki, azad rəqabətə əsaslanan bazar iqtisadiyyatı şəraitində bir tərəf udur, o biri tərəf amansız məğlubiyyətə düçar olsa da, nəticədə bütün cəmiyyət qazanır. Sakaya hesab edir ki, biliyi düzgün dəyərləndirmək, onu çoxaltmaq cəmiyyət qarşısında duran ən vacib vəzifədir. «Biliyin dəyər yaratması prosesdir və burada əmək və istehsal vasitələri qırılmaz surətdə bağlıdır; insanın özü isə əsas istehsal vasitəsi olur».^”® Sakaya sübut edir ki, müasir elmi nailiyyətlər və texnologiya dünyanın təkcə mənzərəsini deyil, həm də sosial-iqtisadi münasibətlərin mahiyyətini dəyişir. O, deyir: «Müasir kompüter- kommunikasiya texnologiyasının cəmiyyətə təsiri öz xarakterinə görə nə vaxtsa ona daxili yanacaq mühərriki, elektrik və yaxud kimya sənayesinin göstərdiyi təsirdən kəskin surətdə fərqlənir. Keçmişdə ixtiralar o vaxt maddi nemətlərin kəmiyyətcə artırılmasına üstünlük verilməsi cəhdinə cavab verirdi. Bu gün
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|