Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
dövlətin sosial siyasətinin apanlmasmm maliyyə vəsaitləri ilə təmin olunması, məqsədli pul vəsaiti fondlannııj yaradılması və istifadəsi üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi. Dövlət maliyyəsinin bölgü funksiyası yeni yaranmış dəyərin bölgüsü və yenidən bölgüsü vasitəsilə ümumdövlət tə> ləbatlannm təmin edilməsi, iqtisadiyyatın ictimai bölümünün maliyyələşdirilməsi mənbələrinin formalaşdıniması, vahid büdcə sistemi dairəsində büdcələr və büdcədənkərar fondlann balanslaşdınimasında təzahür edir. Dövlət maliyyəsinin iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi və stimullaşdırılması funksiyası dövlət gəlirlərinin iqtisadiyyatın prioritet sahələrinin inkişafının maliyyələşdirilməsi və investisiya qoyuluşlannm həyata keçirilməsində təzahür edir. Bildiyimiz kimi, cəmiyyətin inkişafı bilavasitə həyata keçirilən sosial siyasətlə bağlıdır. Dövlət maliyyəsinin qeyri istehsal sahələrinin və dövlətin sosial siyasətinin apanlmasmm maliyyə vəsaitləri ilə təmin olunması fiınksiyası vasitəsilə infrastruktur sahələrin inkişafı və sosial-mədəni tədbirlərin maliyyələşdirilməsi həyata keçirilir. Məqsədli pul vəsaiti fondlanmn yaradılması və istifadəsi üzərində nəzarət fiınksiyası aşağıdakı əsas istiqamətlər üzrə həyata keçirilir: ♦ Vəsaitlərin vaxtında və düzgün olaraq mərkəzləşdirilmiş fondlara köçürülməsi üzərində nəzarət; ♦ İstelsal və sosial inkişaf tələbatlannı nəzərə almaqla mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondlanmn həcmi üzərində nəzarət; ♦ Maliyyə vəsaitlərindən məqsədəuyğun və səmərəli istifadə edilməsi üzərində nəzarət. 66 7.3. Dövlət gəlirləri və xərcləri Dövlət maliyyəsinin fəaliyyəti zamanı bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə yaranan proseslər aşağıdakılardır: - Maliyyə resurslannm dövlət strukturlannm sərəncamına səfərbərliyə alınması (dövlət gəlirləri); - Toplanan vəsaitlərin dövlətin müxtəlif tələbatlarının ödənilməsi üçün istifadə edilməsi (dövlət xərcləri). Dövlət gəlirləri- maliyyə resurslarının dövlətin və dövlət müəssisələrinin sərəncamında toplanılması ilə əlaqədar olan maliyyə münasibətlərində ifadə olunur. Dövlət gəlirləri mərkəzləşdirilmiş və qeyri mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə bölünür. Mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə büdcə gəlirləri, xarici iqtisadi əlaqələrdən daxil olan gəlirlər və s. daxildir. Qeyri mərkəzləşdirilmiş gəlirlərə isə müəssisə və təşkilatların gəlirləri daxildir. Büdcə gəlirlərindən ümumdövlət ehtiyacları, müəssisə və təşkilatların gəlirlərindən isə özlərinin daxili ehtiyacları üçün istifadə olunur. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət gəlirlərin səfərbərliyə alınmasının əsas metodlan vergilər, istiqrazlar və pul emissiyasıdır. Müxtəlif tarixi dövrlərdə bu metodlar arasında nisbətlər eyni olmur və bir sıra amillərlə müəyyən edilir: maliyyə siyasətinin məzmunu, təsərrüfat kon- yukturası, konkret sosial-iqtisadi vəziyyət və sosial ziddiyyətlərin gərginlik dərəcəsi və s. Dövlət xərcləri - dövlətin mərkəzləşdirilmiş və qeyri- mərkəzləşdirilmiş gəlirlərinin istifadəsi ilə şərtlənən maliyyə münasibətləridir. Dövlət xərcləri bilavasitə məhsuldar xarakter daşımaqla iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi, xalqın maddi və mənəvi təlabatınm ödənilməsinə xidmət edir. Dövlət xərcləri büdcə sistemi və büdcədənkənar fondlar vasitəsilə həyata keçirilən birbaşa xərclərdən və dövlət müəssisə və təşkilatlarının xərclərindən ibarətdir. Hər iki istiqamətdə həyata keçirilən xərclər istehsalın genişləndirilməsi, digər dövlət tələbatlarının ödənilməsi məqsədi daşıyır. 68 VIII FƏSIL , DÖVLƏT BÜDCƏSİ 8.1. Dövlət büdcəsinin mahiyyəti İqtisadi kateqoriya kimi büdcə - ictimai təkrar istehsalın tələbatlanmn inkişafi mərhələsində ümumdövlət pul vəsaiti fondlannın yaradılması zamanı ictimai məhsulun dəyərinin (milli gəlirin) bir hissəsinin yenidən bölgüsü ilə əlaqədar olaraq dövlət və təkrar istehsalın digər subyektləri arasmda yaranan pul münasibətləri sistemini xarakterizə edir. Büdcə-cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafını təmin etmək və dövlətin fonksiyalanm yerinə yetirmək məqsədilə mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondlannın yaradılması, bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə bağlı əsas maliyyə planıdır. Maddi məzmununa görə büdcə-dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondlannın yaradılması və istifadəsi formasıdır. Sosial- iqtisadi mahiyyətinə görə büdcə-milli gəlirin yenidən bölgüsü alətidir. Makroiqtisadi tənzimləmədə büdcənin praktiki reallaşdırılması özünü sosial zəmanətlərin təmin edilməsinə imkan verən milli gəlirin müvafiq nisbətlərinin formalaşdıniması, ictimai əmtəə və xidmətlərə olan tələbatlann ödənilməsi, büdcə vəsaitlərinin sahələrarası və ərazilərarası yenidən bölgüsünün məqsədli təsirində birüzə verir. Büdcə mexanizmi dövlətin büdcə siyasətinin həyata keçirilməsinin mühüm vasitəsi kimi çıxış etməklə dövlətin sərəncamına daxil olan vəsaitlərin səmərəli manevr etməsini tənzimləyir. Büdcə sisteminin əsasını dövlət büdcəsi təşkil edir. Dövlət büdcəsi-maliyyə sisteminin apancı həlqəsi və əsas maliyyə kateqoriyasıdır. Dövlət büdcəsi dövlətin əsas maliyyə planıdır. Dövlət ilə müəssisələr, təşkilatlar və əhali arasında yaranan münasibətlər büdcə münasibətləri adlamr. Dövlət büdcəsinin məqsədi-ölkənin iqtisadi, sosial və digər strateji proqramlanmn və problemlərinin həlli, dövlətin funksi- yalannın həyata keçirilməsi üçün qanunvericiliklə maliyyə vəsaitinin toplanması və istifadəsini təmin etməkdir. 69 Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|