Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

Müəssisələrin maliyyəsinin funksiyaları 
BÖLÜŞDÜRÜCU FUNKSİYA - 
BU FUNKSİYA VASİTƏSİLƏ 
GƏLİRİN VƏ YIĞIMIN 
BÖLÜŞDÜRÜLMƏSİ BAŞ 
VERİR VƏ DÖVLƏTİN 
MƏNAFEYİ TƏMİN EDİLİR 
NƏZARƏT FUNKSİYASI - 
MƏHSUL İSTEHSALI VƏ 
SATIŞI XƏRCLƏRİNİN 
UÇOTUNA VƏ GƏLİRLƏRİN 
VƏ PUL FONDLARININ 
FORMALAŞMASINA 
NƏZARƏT 
45 

---

 

---

6.4. Müəssisələrin maliyyəsinin təşkili prinsipləri 
Müəssisələrin 
maliyyəsinin 
təşkili 
prinsipləri 
aşağıdakılardır: 
Təsərrüfat  müstəqilliyi  prinsipi.  Bu  prinsip  sahələrdə 
olduğu  kimi  maliyyə  sferasında  də  müəyyən  təsərrüfat 
subyektinin  hansı  mülkiyyət  formasında  olmasından  asılı 
olmayaraq,  bütün  hallarda  öz  məsrəflərinin,  maliyyələşdirmə 
mənbələrinin, 
pul 
vəsaitlərinin 
səmərəli 
qoyuluş 
istiqamətlərinin  şəxsi  təşəbbüsü  ilə  müəyyənləşdirməsinə 
əsaslanır. 
Özünümaliyyələşdirmə 
prinsipi. 
Reallaşdırılması 
sahibkarlıq  fəaliyyətinin  əsas  şərtlərindən  biri  olmaqla, 
təsərrüfat subyektinin rəqabət qabiliyyətli olmasını təmin edir. 
Bu  prinsip  müəssisə  və  təşkilatlann  istehsal  etdikləri  və 
reallaşdırdıqları  məhsul  və  xidmətlərin  bütün  xərclərinin  öz 
vəsaiti  hesabına  ödənilməsini,  investisiya  üçün  xüsusi  pul 
vəsaitlərindən,  bank  və  kommersiya  kreditlərindən  istifadə 
ediliməsini nəzərdə tutur. 
Maddi  maraq  prinsipi  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  əsası 
olmaqla  bərabər  təsərrüfat  subyektlərinin  müəyyən  mənfəətlə 
işləməsini nəzərdə tutur. 
Maddi  məsuliyyət  prinsipi  özünü,  maliyyə-təsərrüfat 
fəaliyyətinin  müsbət  nəticələnməsi  üçün  bütün  işçilərin 
müəyyən  məsuliyyət  sisteminə  tabe  olması  zərurəti  şəklində 
təzahür etdirir. Bu prinsipin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun 
reallaşmasının maliyyə metodlan müxtəlif təsərrüfat subyektləri 
üçün biri digərindən fərqlənir. 
Maliyyə ehtiyatlan ilə təmin olunma prinsipi. Bu prinsip 
bazar iqtisadiyyatı şəraitində sahibkarlıq fəaliyyətini çox zaman 
müşayət  etən  risklə  əlaqədar  olaraq  müəyyən  maliyyə 
ehtiyatlannın  və  başqa  oxşar  fondların  yaradılması  zərurətini 
göstərir. 
47 

---

6.5. Müəssisələrin iqtisadi xarakteristikasının əsasları 
Mülkiyyət forması 
iqtisadi azadlıq 
dərəcəsi 
Fəaliyyət 
forması 
Təsərrüfatçılıq 
forması 
Xüsusi 
Tam iqtisadi azadlıq 
Sahibkarlıq 
Kommersiya 
hesablaşması 
Dövlət və bələdiyyə 
Məhdud iqtisadi 
azadlıq 
Dövlət sahibkarlığı 
Təsərrüfat hesablı, 
büdcə forması 
48 

---

6.6. Müəssisələrin maliyyə planının quruluşu 
Maliyyə planı - kapitalın hərəkət istiqamətini əks etdirən 
sənəddir.  Maliyyə  planında  investisiya  layihəsinin  tətbiq 
ediləcəyi mühitin xüsusiyyətləri və şəraiti öz əksini tapmalıdır. 
№ 
GÖSTƏRİCİLƏR 
Maliyyə 
göstəricilərinin 
hesablanması 
qaydaları 
I 
DAXİLOLMALAR 
1+2+3+4 
1
  İstehsal fəaliyyətinin nəticələrinin 
reallaşmasından daxilolmalar 
 
2 
Maliyyələşmə mənbələrindən 
daxilolmalar 
 
3. 
Başqa müəssisələrin fəaliyyətində 
iştirakdan daxilolmalar 
 
4 
Digər daxilolmalar (cərimələrin tətbiqi 
və s.) 
 
11 
TƏDİYYƏLƏR 
1+2+3+4+5+6+ 
7+8 
1 
Məqsədli kapital qoyuluşu (əsas və 
dövriyyə fondlarının alınması 
 
2  Sabit xərclər 
 
3  Dəyişən xərclər 
 
4  Əlavə dəyər vergisi 
 
5  Digər vergilər (əmlak, torpaq və s.) 
 
6  Kredit üçün faiz 
 
7 
MƏNFƏƏTDƏN VERGİ 
(I(l+3+4)-lI 
(1+2+3+4+5+6)) 
X 
22% 
8  Kreditin qaytarılması 
 
III 
XALİS PUL GƏLİRİ 
l - l l  
I V  
AMORTİZASİYA 
 
V 
CƏMİ PUL AXINI 
III + IV 
49 

---

6.7. Biznes plan 
Biznes-plan  -  müəyyən  bir  sosial  iqtisadi  mühitdə 
fəaliyyət  göstərən  müəssisənin  texniki  -  iqtisadi  və  təşkilati 
fəaliyyətinin  öyrənilməsi  və  təhlili  nəticəsində  hazırlanan,  hər 
hansı  bir  fəaliyyətə  başlamazdan  əvvəl  həmin  işin  nə  dərəcədə 
səmərəli  olduğunu  müəyyənləşdirmək  üçün  tərtib  edilən  və 
müəssisənin  inkişaf  layihəsinin  həyata  keçirilmə  proqramını 
özündə birləşdirən sənəddir. 
Qarşıya-qoyulmuş  məqsəddən  asılı  olmayaraq  biznes 
planlar aşağıdakı bölmələrdən ibarət olur: 
-
 
biznes-plan  haqqında  qısa  xülasə.  Burada  həyata 
keçiriləcək  biznesin  əsas  məqsədi,  istehsalın  təşkili  və  idarə 
edilməsi prinsipləri, maliyyələşmə mənbələri və s.əks olunur. 
-
 
biznes  fəaliyyətini  həyata  keçirəcək  sahibkarlıq 
subyekti  haqqında  məlumatda  sahibkarlıq  subyektinin  yaranma 
tarixi,  yerləşmə  möqeyi,  maddi-texniki  təminatı,  işçilərin  sayı 
göstərilir; 
-
 
təşkilati-planda istehsalın təşkili və idarə edilməsi, tələb 
olunan  işçi  heyəti,  onun  tərkibi,  təcrübəsi,  ixtisası,  istehsalın 
təşkilati strukturu və s. göstərilir; 
-
 
istehsal planında məhsul istehsalının mövcud həcminin 
saxlanılması və onun genişləndirilməsi ilə bağlı məlumatlar əks 
etdirilir; 
-
 
marketinq planı - müəssisə və onun məhsulu, marketinq 
məqsədləri  və  strategiyası,  eləcə  də  marketinq  araşdırmalarının 
nəticələri haqqında məlumatları özündə əks etdirir; 
-
 
maliyyə  planı  biznes  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan 
müəssisənin maliyyə fəaliyyətini əks etdirir; 
-
 
risklər bölməsində riskin təhlilinin əhəmiyyəti, layihədə 
qarşıya  qoyulmuş  məqsədlərin  tam  və  ya  qismən  yerinə 
yetirilməməsi səbəbləri qiymətləndirilir; 
-
 
kreditin 
qaytarılması 
mərhələlərində 
kredit 
müqavilələrinin şərtlərinin tənzimlənməsi məsələləri əks olunur; 
-
 
kreditin  girov  təminatı  bölməsində  girovla  bağlı 
münasibətlər əks etdirilir. 
50 

---