Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əmlak vergisi • Torpaq vergisi • Yol vergisi • Mədən vergisi • Sadələşdirilmiş vergilər
- 12.1.Dövlət büdcəsi xərclərinin iqtisadi mahiyyəti
- 12.2. Büdcə maliyyələşdirilməsi
sisələrin və vətəndaşlann maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət həyata keçirilir. • tənzimləyici funksiya vasitəsilə vergilər, təkrar istehsal prosesinə onun sürətini stimullaşdırmaq və ya ləngitməklə təsir göstərir, kapital yığımını gücləndirir. Hər bir ölkədə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tutulan vergi, yığım, rüsum və digər ödənişlərin məcmuu həmin ölkənin vergi sistemini təşkil edir. Səmərəli vergi sistemi bir tərəfdən dövlətin maliyyə ehtiyatlanna olan tələbatını ödəməli, digər tərəfdən isə vergi ödəyicilərinin sahibkarlıq fəaliyyətinə olan maraqlannı stimullaşdırmalıdır. Azərbaycan Respublikasında qəbul edilmiş Vergi Məcəlləsinə əsasən aşağıdakı növ vergilər tətbiq edilir: • Gəlir vergisi • Hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi • Əlavə dəyər vergisi • Aksiz vergisi • Əmlak vergisi • Torpaq vergisi • Yol vergisi • Mədən vergisi • Sadələşdirilmiş vergilər Vergi sistemi aşağıdakılan əhatə edir: vergiyə cəlbetmə subyekti - vergi ödəyicisi; vergiyə cəlbetmə obyel^ - vergiyə nə cəlb edilir; vergi məzənnələri-vergi məbləğinin hesablanma faizi. Vergilərin iki əsas tipi mövcuddur: 1 .Birbaşa vergilər-vergi ödəyicilərinin bilavasitə gəlirlərindən və əmlaklanndan müvafiq dərəcələrlə dövlət tərəfindən alınan vergilərdir. 2. Vasitəli vergilər - məhsullann qiymətinə, məhsul satışı dövriyyəsinə, iş və xidmətlərə əlavə İdmi tətbiq edilir. Vergi məzənnəsinin müəyyən edilməsindən asılı olaraq vergiyə cəlbetmənin üç tipi vardır: proporsional, proqressiv və reqressiv. 87 - Proporsional vergi - gəlirlərin səivyyəsindən asılı olmayaraq orta vergi məzənnəsi dəyişilməzliyini nəzərdə tutur. - Proqressiv vergi - vergi məzənnəsi gəlirlərin səviyyəsinin artıb-azalmasından asılı olaraq dəyişilir. - Reqressiv vergi - vergi məzənnələri gəlirlərin səviyyəsi ilə tərs mütənasiblik təşkil edir. Yəni, gəlirlərin səviyyəsi yüksəldikcə vergi məzənnələri azalır və əksinə, gəlirlərin səviyyəsi azaldıqda vergi məzənnələri artır. Vergitutma prosesi həyata keçirilərkən aşağıdakı prinsiplər nəzərə alınmalıdır; 1 .Ədalətlilik prinsipinə əsasən ölkədə hər bir vergi ödəyicisi dövlət xərclərinin maliyyələşdirilməsində öz gəlirlərinə və imkanlanna uyğun olaraq iştirak etməlidirlər. 2. Tarazlıq prinsipi. Bu prinsipin əsas məqsədi dövlətin və vergi ödəyicilərinin maraqlannin tarazlaşdınimasından ibarətdir. Vergi dərəcəsinin artıniması büdcə gəlirlərinin artımına səbəb olur. Lakin nəzərə almaq lazımidir ki, bu yüksəliş elə bir həddə çata bilər ki, istehsalçının xalis gəlirinin əsas hissəsi tamamilə vergilərin ödənilməsinə sərf edilər. Bu isə iqtisadi fəallığın azalmasına, vergidən yayınma hallannm kütləvi xarakter almasına səbəb ola bilər. 3. Vergi ödəyicilərinin maraq və imkanlannın nəzərə alınması prinsipinə əsasən verginin məbləği, onun ödənilmə müddəti vergi ödəyicisinə əvvəlcədən məlum olmalıdır. O, vergi qanunvericiliyindəki bütün dəyişikliklər barədə qabaqcadan xəbərdar edilməlidir. 4. Səmərəlilik prinsipinə əsasən yığılmış verginin məbləği onun yığılmasına çəkilən xərclərin cəmindən çox olmalıdır. 88 XII FƏSİL. DÖVLƏT BÜDCƏSİNİN XƏRCLƏRİ 12.1.Dövlət büdcəsi xərclərinin iqtisadi mahiyyəti Dövlət büdcəsi xərcləri-dövlətin pul vəsaiti fondlarının bölgüsü və onun məqsədli, sahəvi və ərazi təyinatı üzrə istifadəsi ilə əlaqədar olaraq yaranan iqtisadi münasibətlərdir. Dövlət büdcəsi xərcləri-dövlət və yerli özünü idarəetmə orqanlanmn sosial ehtiyaclan təmin etmək və ya iqtisadi və sosial həyata müdaxilə etmək məqsədi ilə müəyyən üsullardan istifadə edərək həyata keçirdikləri pul xərcləridir. Büdcə xərcləri - dövlətin öz vəzifə və funksiyalarını yerinə yetirməsi ilə əlaqədar olaraq yaranan məsrəflərdir. Xərclərin hər bir maddəsi keyfiyyət və kəmiyyət baxımından xarakterizə edilə bilər. Keyfiyyət xarakteristikası hər bir xərc növünün iqtisadi təbiətini və ictimai təyinatını, kəmiyyət xarakteristikası isə onun həcmini müəyyən etməyə imkan verir. 12.2. Büdcə maliyyələşdirilməsi Büdcə xərcləri-büdcə maliyyələşdirilməsi vasitəsilə büdcədə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün müəssisə və təşkilatlara pul vəsaitlərinin verilməsi sistemidir. Büdcə maliyyələşdirilməsi vəsaitlərin verilməsinin müəyyən prinsiplərinə əsaslanır, spesifik forma və metodlar vasitəsilə xarakterizə edilir: • büdcə maliyyələşdirilməsinin prinsipləri; • büdcəmaliyyələşdirilməsinin üsul və formalan; • büdcə normalan; • büdcə krediti; • büdcə xərcləri ilə bağlı vəzifələr. 90 Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|