Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

8.2. Dövlət büdcəsinin funksiyaları 
İqtisadi  kateqoriya  kimi  dövlət  büdcəsinin  mahİ30^əti 
•özünü  onun  funksiyalannda  binizə  verir.  Dövlət  büdcəsinin 
yerinə yetirdiyi əsas funksiyalar aşağıdakılardan ibarətdir: 
•
 
Ümumi Daxili Məhsulun və Milli Gəlirin bölgüsü; 
•
 
İqtisadiyyatm dövlət tənzimlənməsi və stimullaşdml- 
ması; 
•
 
Dövlətin sosial siyasətinin həyata keçirilməsinin 
maliyyə təminatı; 
•
 
Dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondlannın 
yaradılması və istifadəsi üzərində nəzarət etmək. 
ÜDM-un 
dövlət 
büdcəsi 
vasitəsilə 
yenidən 
bölüşdürülməsi bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki prosesdir. 
Büdcə gəlirlərinin yaradılması, büdcə vəsaitinin istifadəsi. 
'Büdcə  gəlirləri  və  xərclərinin  ümumi  xarakteristikası 
dövlət  büdcəsinin  iqtisadi-sosial  mahiyyətini  və  rolunu  əks 
etdirir.  Büdcənin  bölüşdürücü  funksiyası  dövlət  və  yerli 
özünüidarəetmə  orqanlan  səviyyəsində  pul  fondlannın 
yaradılması 
və 
istifadəsini 
əhatə 
edir. 
Büdcə 
gəlirləri-Azərbaycan 
Respublikasının, 
Naxçıvan 
Muxtar 
Respublikasınin  və  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarının  müvafiq 
qanunvericilik  aktlan  ilə  müəyyən  olunmuş  qaydada  dövlət 
büdcəsinə, Naxçıvan MR-nın büdcəsinə və yerli büdcələrə daxil 
olan vergilər, rüsumlar, digər ödənişlərdən ibarətdir. 
Büdcənin  nəzarət  funksiyası  büdcə  vəsaitlərinin  daxil 
olması və istifadəsinə dövlət nəzarətidir. 
70 

---

Dövlət büdcəsinin funksiyaları 
 
71 

---

8.3. Dövlət büdcəsinin təşkili prinsipləri 
Büdcə  sistemi  bu  sistemə  daxil  olan  büdcələrin  vahid 
prinsiplər  əsasında  fəaliyyətinə  və  onların  müstəqilliyinə  əsas- 
lamr.  Azərbaycan  Respublikasının  dövlət  büdcəsinin  fəaliyyət 
prinsipləri aşağıdakılardır: 
-
 
Büdcənin  vahidliyi  prinsipi.  Büdcənin  vahidliyi 
prinsipi  ümumi  hüquqi  bazanın,  pul  sisteminin,  büdcə 
sənədləşdirilməsi 
formalarının 
eyni 
olmasını, 
büdcə 
qanunvericiliyinin pozulmasına görə cərimələrin vahid sistemlə 
tətbiqini,  dövlət  büdcəsi  və  yerli  büdcələrin  vəsaitlərinin 
mühasibat uçotunun vahid qaydada apanimasını nəzərdə tutur. 
-
 
Müxtəlif  səviyyəli  büdcələrin  müstəqilliyi  prinsipinə 
görə icra orqanlanna büdcə sisteminin hər bir səviyyəsində büdcə 
prosesinin müstəqil həyata keçirilməsi hüququ verilməlidir. 
-
 
Büdcənin  həqiqiliyi  prinsipi.  Büdcənin  həqiqiliyi 
prinsipi  müvafiq  bölgənin  sosial-iqtisadi  inkişaf  gösitəriciləri- 
nin və büdcənin gəlir və xərclərinin reallığını göstərir. 
-
 
Büdcənin  aşkarlığı  prinsipi.  Aşkarlıq  prinsipi  dedikdə 
təsdiq  edilmiş  büdcənin  və  onun  icrası  haqqında  hesabatın, 
büdcənin icrası zamanı informasiyamn dolğun verilməsi və digər 
məsələlərin cəmiyyət və kütləvi informasiya vasitələri üçün açıq 
aşkar olması başa düşülür. 
Büdcənin balanslaşdıniması prinsipi. Hər bir büdcə ba- 
lanslaşdınlmalıdır,  yəni,  büdcədə  nəzərdə  tutulmuş  xərclərin 
həcmi 
büdcə 
gəlirlərinin 
və 
büdcə 
kəsirinin 
maliyyələşdirilməsinə  sərf  edilən  məbləğin  həcminə  uyğun 
olmalıdır. 
-
 
Büdcə  vəsaitlərinin  ünvanlılığı  və  məqsədli  xarakter 
daşıması 
prinsipi. 
Bu 
prinsip 
konkret 
məqsədlərin 
maliyyələşdirilməsi  üçün  büdcə  vəsaitlərinin  onun  alıcılarının 
sərəncamına istiqamətləndirilməsini nəzərdə tutur. 
-
 
Büdcə  vəsaitlərindən  istifadənin  səmərəliliyi  və  qə- 
naətliliyi prinsipi. 
72 

---

8.4. Büdcə kəsiri, onun yaranma səbəbləri və azaldılması 
istiqamətləri 
Büdcə kəsiri maliyyə hadisəsi olub, fövqəladə və istisna 
hal  deyildir.  Dünyada  elə  dövlət  yoxdur  ki,  nə  vaxtsa  onun 
büdcəsində  kəsir  olmasın.  Büdcənin  gəlir  və  xərclərinin  taraz- 
laşdınlması ən mühüm məsələlərdən biridir. Büdcə kəsiri- büdcə 
xərclərinin  büdcə  gəlirlərini  üstələməsidir.  Büdcə  kəsirinin  yol 
verilən  həddi  ümumi  daxili  məhsulun  2-3  %-dən  artıq 
olmamalıdır.  Büdcə  kəsirinin  yaranma  səbəbləri:  qəflətən  baş 
verən  fövqəladə  və  gözlənilməz  hadisələr  (təbii  fəlakətlər, 
müharibə və s.), iqtisadi böhran, ölkə iqtisadiyyatına iri həcmli 
dövlət investisiya qo3mluşlan, əhalinin sürətli say artımı ola bilər 
Büdcə  kəsirinin  azaldılması  tədbirlərinə  daha  3diksək 
gəlir  əldə  etmək  məqsədi  ilə  büdcə  vəsaitlərinin  investisiya 
istiqamətlərinin  dəyişdirilməsini,  maliyyə  güzəştləri  və 
sanksiyalardan  daha  çevik  istifadə  etməklə  ictimai  istehsalın 
stimul- laşdınlmasını, dövlət büdcəsi hesabına maliyyələşdirilən 
sahələrin ixtisar edilməsini, hərbi xərclərin azaldılmasını, yalnız 
ən  mühüm  sosial  proqramların  maliyyələşdirilməsini,  müəyyən 
hədd gözlənilməklə büdcə kəsirinin azaldılması məqsədilə xarici 
kapitalın cəlb edilməsini aid etmək olar. 
Büdcə  kəsiri  daxili  və  xarici  mənbələr  hesabına 
maliyyələşdirilir. Daxili mənbələr: Milli Bankın vəsaitləri, dövlət 
qiymətli  kağızlan,  dövlət  büdcədənkənar  fondlarından  və  digər 
səviyyəli  büdcələrdən  alman  büdcə  ssudalan  hesabına 
maliyyələşdirilmə  və  sair  daxili  mənbələr.  Xarici  mənbələr: 
beynəlxalq  maliyyə  təşkilatlanmn  kreditləri,  xarici  ölkə 
hökümətlərinin  kreditləri,  xarici  kommersiya  bankları  və 
firmalarının kreditləri, sair xarici maliyyələşdirmə. 
73 

---