Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sığortanın funksiyaları 108 15.2. Sığorta işinin təşkili
Sığortanın funksiyaları 108 15.2. Sığorta işinin təşkili Sığorta işi-iqtisadi fəaliyyətin xüsusi növü olub, ixtisaslaşmış təşkilatlar tərəfindən (sığortaçı) sığorta iştirakçıla- nnın (sığorta olunanlar) iqtisadi maraqlanna dəyə biləcək zərərlər üzrə risklərin yenidən bölgüsünü xarakterizə edir. Sığorta münasibətlərinin əsas iştirakçılan aşağıdakılardır: sığortaçılar, sığorta olunanlar, sığorta agentləri, sığorta brokerləri. Sığorta fəaliyyətinin mühüm sahələrindən biri sığorta bazandır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sığorta bazan iqtisadi sistemin əsas elementlərindən biridir. Sığorta bazan əsas alqı-satqı obyekti, xüsusi xidmət, sığorta müdafiəsi olan və tələb-təklif əsasmda formalaşan xüsusi pul münasibətləri sahəsidir. Sığorta bazannın inkişafimn obyektiv əsası təkrar istehsal prosesində yaranan fasiləsizliyin təmin edilməsidir ki, bu da mənfi hallar nəticəsində zərər çəkənlərə pul yardımı göstərilməsində özünü göstərir. Sığorta bazannda cəmiyyətin sığorta müdafiəsini təmin etmək üçün sığorta fondunun yaradılması və bölüşdürülməsi həyata keçirilir. Sığorta bazanmn subyektləri sığorta xidməti göstərilməsində iştirak edən sığorta təşkilatlandır. Sığorta bazannda sığortaçılar və sığorta xidmətinin istehlakçılan xidmətin təklifində və sığorta xidmətinin alınmasında tam sərbəstdirlər. Sığorta xidmətlərinə təlabat və təklifin miqyasma görə sığorta bazannı daxili, xarici və beynəlxalq sığorta bazanna ayrmaq olar. Daxili sığorta bazan - öz fəaliyyətini müəyyən ərazidə həyata keçirən konkret sığortaçılar tərəfindən sığorta xidmətlərinə olan təlabatın ödəndiyi hər hansı bir ərazidə meydana çıxır. Xarici sığorta bazan-müəyyən ərazidə sığortaçılarla və sığortalılarla qarşılıqlı əlaqədə olan və daxili bazann hü- dudlarmdan kənarda yerləşən bazardır. Beynəlxalq dünya sığorta bazan dünya təsərrüfatı miqyasında sığorta və təkrar sığorta fəaliyyətini əks etdirir. 109 XVI FƏSİL. SIĞORTANIN FORMALARI, SAHƏLƏRİ VƏ NÖVLƏRİ 16.1. Sığortanın forma, növlər və sahələr üzrə həyata keçirilməsinin əhəmiyyəti Sığorta cəmiyyətin ictimai-iqtisadi həyatının bütün tərəflərini əhatə etməklə əhalinin maddi rifahının və sahibkarlıq riskinin zəmanətçisi kimi çıxış edir, gözlənilməz ve fövqəladə hadisələr zamanı əmlak mənafelərinin qorunmasına, dövlətin maliyyə sisteminin möhkəmləndirilməsinə təsir göstərir. ö, nəinki sığorta hadisələri zamanı büdcəni dəyən zərərlərin ödənilməsindən azad edir, hətta uzunmüddətli investisi- yalann mənbəyinə çevrilir. Sığorta münasibətləri məcburi və könüllü formalarda həyata keçirilir. Məcburi sığorta dövlət tərəfindən qanunvericilik əsasında həyata keçirilməklə cəmiyyətin maraqlannm təmin edilməsi üçün hüquqi və fiziki şəxslərin sığorta edilməsidir. Sığortanın bu formasının həyata keçirilməsinə səlahiyyəti olan orqanlar qanunvericilik əsasında müəyyən edilir. Məcburi sığortadan fərqli olaraq sığortamn könüllü formasında sığortaçılarla sığorta olunanlar arasında müqavilə könüllü olaraq bağlamlır. Qanunvericiliyə uyğun olaraq könüllü sığortanın hər bir növü üzrə qaydalar müəyyənləşdirilir, dövlət sığorta nəzarəti orqanlan tərəfindən lisenziya verilir. Bir qayda olaraq könüllü sığorta müqaviləsi əvvəlcədən müəyyən edilmiş sığorta müddəti üçün bağlanılır. «Sığorta haqqmda» AR Qanununa əsasən sığorta iki əsas sahədən: həyat və qeyri-həyat sığortası sahələrindən ibarətdir. Sığortaçılar bu sahələrdən biri və ya hər ikisi üzrə fəaliyyət göstərə bilərlər. Həyat sığortası-sığortalınm ölümü, sağlamlığınm,' iş qabiliyyətinin qocalığa yaxud əlilliyə görə təmamilə, və ya qismən itirilməsi hallan üçün apanlan sığortadır. Həyat sığortası üzrə müqavilə müddəti bitdikdə və ya sığorta hadisəsi baş verdikdə sığorta məbləği sığorta müqaviləsində müəyyən edilmiş 111 qaydada və şərtlərlə sığortaçıya və ya onun varisinə ödənilir. Həyat sığortası müqavilələri uzun müddətə bağlanılır və bu müddətdə yaranrmş inflyasiya sığortalıya təminatın verilməsinə maneçilik yarada bilər. Bu baxımdan sığorta şirkəti öz fəaliyyətini elə qurmalıdır ki, sığorta müqavilələri üzrə qəbul etdiyi öhdəlikləri müqavilə ilə müəyyən olunmuş şərtlər çərçivəsində həyata keçirə bilsin. Qeyri-həyat sığortası-sığorta hadisəsi baş verdiyi zaman sığortaçıya vurulan zərər ödənilməklə onun məsuliyyəti, əmlakı və əmlak mənafeləri ilə bağlı risklərin sığortasıdır. Sığorta münasibətləri əsasən beş növə aynlır: - əmlak sığortası; - sosial sığorta; - şəxsi sığorta; - məsuliyyət sığortası; - sahibkarlıq risklərinin sığortası. Əmlak sığortasında sığorta obyektləri kimi hüquqi və fiziki şəxslərin əmlakı nəzərdə tutulur. Bu zaman təsərrüfat subyektləri üzrə təsnifləşmə apanlır: sənaye müəssisələrinin əmlakı, kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əmlakı və ev əmlakının sığortası. Sosial sığorta sosial sahədə dövlət siyasətinin mühüm tərkib hissəsi olmaqla vətəndaşlann konstitusiya hüquqlannm reallaşdırılmasında öz əksini tapır. Şəxsi sığorta sığortanın mühüm fəaliyyət növlərindən biri olub, könüllü qaydada həyata keçirilir. Şəxsi sığorta müqavilələri tərəflərin razılığına əsasən istənilən məbləğ üzrə bağlana bilər. Şəxsi sığortaya uşaqlann sığortasını, nigahın sığortası və s. aid etmək olar. Məsuliyyət sığortası zamam sığarta təşkilatlan mal göndərilməsi üzrə müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsinə, borclara və dəyən ziyanın ödənilməsinə görə öhdəlikləri həyata keçirməyə borcludurlar. Sahibkarlıq riskinin sığorta edilməsi obyekti mənfəətin kifayət qədər əldə edilməməsi və müəssisənin ziyaqla işləməsidir. 112 Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|