Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

məklə zəruri olan avadanlıqlan, maşınlan və s. əldə etməyə 
imkan verir. 
•
 
Sığorta  bazarı  xüsusi  sosial  iqtisadi  münasibət,  pul 
dövriyyəsi sferasıdır ki, burada alqı-satqı obyekti rolunu sığorta 
müdafiəsi  oynayır.  Bu  bazann  inkişafının  və  həyata 
keçirilməsinin  obyektiv  əsası  əvvəlcədən  gözlənilməyən  şərait 
yarandığı  hallarda  zərər  çəkənlərə  pulla  kömək  göstərilməsi 
zəruriliyidir. 
•
 
Maliyyə bazan kapitalın tələb və təklifin qarşılıqlı təsiri 
əsasında  vasitəçilərin  köməyi  ilə  kreditorlarla  borc  götürənlər 
arasında yenidən bölgüsü mexanizmidir. 
•
 
İnformasiya  bazan  -  burada  əmtəə  kimi  spesifik  bir 
məhsul olan informasiya çıxış edir. Bu informasiya kommersiya, 
elmi, mədəni və digər informasiyalan özündə birləşdirir. 
•
 
Reklam  bazan  -  əmtəə  və  xidmətləri  reallaşdırmaq  və 
onlara  tələb  yaratmaq  məqsədilə  istehlak  xassələri  haqqında 
informasiyadır. 
•
 
Qiymətləndirmə  bazan  əmlakın  qiymətləndirilməsi 
mexanizmindən ibarətdir. 
•
 
Kosaltinq bazan konsaltinq menecmenti və ya idarəetmə 
məsləhətləşməsi həyata keçirilən bazardır. O, iqtisadi və hüquqi 
məsələlər  üzrə  kompaniyalann,  firmalann,  təşkilatlann 
fəaliyyətində özünü birüze verir. 
•
 
İnnovasiya  bazan  alqı-satqı  obyekti  kimi  texniki  və 
sosial iqtisadi yeniliklər, səmərələşdirici təkliflər və ixtiralar və s. 
çııxış  edən  bazardır.  İnnovasiya  -  həm  məzmununa,  həm 
dəyərinə, həm də mülkiyyətin xarakterinə görə xüsusi əmtəədir 
ki, bu da innovasiya bazannm fəaliyət üsulunda və zonasında əks 
olunur. 
124 

---

18.2.
 
Bazar infrastrukturunun mahiyyəti 
BAZAR 
İNFRASTRUKTURU 
- 
İSTEHSALÇIDAN  İSTEHLAKÇIYADƏK 
ƏMTƏƏ  VƏ  XİDMƏTLƏRİN  SƏRBƏST 
HƏRƏKƏTİNİ  TƏMİN  EDƏN  AYRI  - 
AYRI 
MÜSTƏQİL 
QARŞILIQLI 
ƏLAQƏLİ 
BAZARLARIN 
VƏ 
İDARƏETMƏ 
STRUKTURLARININ 
MƏCMUUDUR 
125 

---

18.3. Bazar infrastrukturu 
 
126 

---

18.4. Maliyyə bazarı 
Sərbəst  bazarlar  içərsində  maliyyə  bazan  mühüm  yer 
tutur.  Maliyyə  bazan  pul  vəsaitləri  axınını  mülkiyyətçilərdən 
borc  götürənlərə  və  geriyə  istiqamətləndirən  kredit  təşkilatla- 
nnın məcmuu şəklində çıxış edir. 
Maliyyə  bazan  öz  strukturuna  görə  bir-birilə  qarşılıqlı 
surətdə  əlaqədar  olan  və  bir-birini  tamamlayan  üç  bazardan 
ibarətdir: pul bazan, kredit bazan və qiymətli kağızlar bazan. 
•
 
Pul bazan qısamüddətli kredit əməliyyatlanndan, valyuta 
və banklararası bazarlardan ibarətdir. 
•
 
Valyuta  bazan  müxtəlif  ölkələrin  hüquqi  və  fiziki 
şəxslərinin pul öhdəliklərinin ödənməsi ilə bağlı olan beynəlxalq 
tədiyə dövriyyəsinə xidmət göstərir. 
•
 
Banklararası  bazar  ssuda  kapitallan  bazarmın  bir 
hissəsidir. Burada müvəqqəti sərbəst pul vəsaitləri cəlb olunur və 
banklar tərəfindən öz aralannda yerləşdirilir. 
•
 
Kredit  bazan  -  borc  kapitalı  bazandır.  O,  tədiyyə 
vəsaitlərinə  tələb  və  təklifin  yarandığı  şəraitdə  meydana  çıxır. 
Kredit  bazanmn  əsasını  kreditorlar  tərəfindən  faiz  ödənilmək, 
müddətlilik və qaytanimaq şərtilə borc verilən pul vəsaitlərinin 
yenidən  bölgüsünü  təmin  edən  iqtisadi  mexanizm  təşkil  edir. 
Bazann fəaliyyəti sərbəst pul vəsaitlərini səfərbər etmək və onlan 
kreditə  çevirmək  qabiliyyətində  olan  banklar,  sığorta 
kompaniyalan və müxtəlif fondlar vasitəsilə təmin edilir. 
•
 
Qiymətli kağızlar bazan qiymətli kağızlann buraxılışı və 
dövriyyəsi  üzrə  iştirakçılar  arasında  iqtisadi  münasibətlərin 
məcmusudur. Qiymətli kağızlar qiymətli kağız sahibinin əmlak 
hüququnun ötürülməsini təsdiq edən pul sənədidir. ^ 
127 

---

Maliyyə bazarı 
 
128 

---

18.5. Maliyyə bazarının strukturu 
 
129 

---

18.6. Qiymətli kağızlar 
 
130 

---

18.7. Qiymətli kağızların növləri 
 
131 

---

XIX FƏSİL. DÖVLƏT XƏZİNƏDARLIĞI 
19.1.
 
Xəzinədarlıq sisteminin yaranması və inkişafı 
Xəzinədarlıq-dövlət  maliyyəsinin  əsas  tərkib  hissəsi 
kimi  dövlətin  gəlirlərinə  və  xərclərinə  nəzarət  edən  və  pul  - 
valyuta  vəsaitlərinin  hərəkətini  tənzimləyən  mühüm  dövlət 
orqanıdır.  Azərbaycanda  1995-ci  ildə  dövlətə  məxsus  maliyyə 
ehtiyatlarının vahid mərkəzdən idarə edilməsini təmin etmək, bu 
vəsaitlərin daxil olması və xərclənməsi üçün daha çevik nəzarət 
mexanizmi yaratmaq, dövlət borclarının, zəmanətlərin və alınmış 
kreditlərin  uçotunu  yaxşılaşdırmaq  və  respublikada  qiymətli 
kağızlar  bazarının  formalaşmasını  sürətləndirmək  məqsədilə 
Azərbaycan  Respublikası  Maliyyə  Nazirliyinin  nəz-  dində  Baş 
Dövlət 
Xəzinədarlığı 
yaradılmışdır. 
Respublikamızda 
xəzinədarlıq  sisteminin  inkişaf  mərhələri  aşağıdakılardan 
ibarətdir: 
•
 
birinci  mərhələ  (1995-1997-ci  illər).  Mövcud  hüquqi 
bazaya  əsaslanaraq  dövlət  büdcəsinin  kassa  icrası  üzrə  yeni 
sistemin respublikada tətbiq edilməsi üçün hazırlıq işləri; 
•
 
ikinci  mərhələ  (1997-1999-cu  illər).  Xəzinədarlığın 
respublika ərazisində mövcud texniki, maliyyə və kadr potensialı 
nəzərə alınmaqla mərhələlərlə tətbiqi; 
•
 
üçüncü  mərhələ  (1999-2000-ci  illər).  Respublikada 
öhdəliklərin  xəzinə  uçotuna  qəbul  edilməsi  və  maliyyə  plan- 
laşdınlması mexanizmlərinin həyata keçirilməsi; 
•
 
dördüncü  mərhələ  isə  2000-ci  ildən  başlayaraq 
büdcədən  maliyyələşən  kredit  sərəncamçılan  tərəfindən  alınan 
malların,  qəbul  olunan  iş  və  xidmətlərin  xəzinə  uçotuna  qəbul 
edilməsi mexanizminin tətbiqini əhatə edir. 
132 

---