Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

19.2. Xəzinədarlığın vəzifələri: 
•
 
dövlət büdcəsinin layihəsinin hazırlanması; 
•
 
dövlət  büdcəsinin  icrası  üzrə  xəzinə  əməliyyatlarının 
uçotu və hesabatı işlərinin təşkili; 
•
 
büdcə  və  büdcədənkənar  daxilolmalann  mədaxil 
edilməsi, bölüşdürülməsi və qaytaniması əməliyyatlarının həyata 
keçirilməsi; 
•
 
dövlət  büdcəsində  nəzərdə  tutulmuş  tədbirlərin 
maliyyələşdirilməsinin həyata keçirilməsi; 
•
 
dövlət büdcəsi vəsaitlərinin idarə edilməsi; 
•
 
büdcə xərclərinin kassa icrasının yerinə yetirilməsi; 
•
 
büdcə 
kəsirinin 
örtülməsi 
üçün 
maliyyələşmə 
mənbələrindən istifadə edilməsi; 
•
 
büdcə təşkilatlarının gəlir və xərclərinin kassa icrasının 
həyata keçirilməsi; 
•
 
xəzinə işlərinin icra vəziyyətinin yoxlanılması. 
19.3.
 
Xəzinədarlığın funksiyaları. 
Xəzinədarlığın funksiyaları aşağıdakılardır: 
Baş  dövlət  xəzinədarlığının  hesablan  üzrə  əməliyyatlann 
həyata keçirilməsi və onlann uçotunun təşkili; müəyyən olunmuş 
qaydada mərkəzləşdirilmiş xərclərin, o cümlədən məqsədli büdcə 
fondlannm  xərclərinin  icrasının  təmin  edilməsi;  dövlət  büdcəsi 
ilə  digər  büdcələrin  qarşılıqlı  əlaqələrinin  nizamlanması  və 
qarşılıqlı  hesablaşmalann  həyata  keçirilməsi;  Baş  Dövlət 
Xəzinədarlığı  ilə  yerli  xəzinədarlıqlar  arasında  maliyyə 
resurslarının  və  pul  vəsaitlərinin  hərəkətinə  nəzarət;  dövlət 
büdcəsindən  ayrılan  vəsaitlərdən  təyinatı  üzrə  istifadə 
olunmasına 
nəzarətin 
həyata 
keçirilməsi; 
büdcə 
və 
büdcədənkənar fondlann gəlir və xərclərinin icrasına dair hesabat 
məlumatlannm  müvafiq  büdcə  təşkilatlan  ilə  dövrü  olaraq 
üzləşdirilməsi. 
133 

---

19.4. Xəzinədarlığın strukturu 
 
134 

---

19.5. Gəlirlər üzrə xəzinədarlığın icrasının təşkili 
 
135 

---

19.6. Xərclər üzrə xəzinədarlığın icrasının təşkili 
 
136 

---

XX FƏSİL. DÖVLƏT BORCLARI 
20.1.
 
Dövlət borclarının iqtisadi mahiyyəti 
Xərclərin gəlirlərdən çox olması borclann əmələ gəlməsinə 
səbəb olur. Borcun alınması və qaytaniması borclanma adlanır. 
Dövlət borcları dedikdə ölkənin deyil, yalnız hökumətin bordan 
nəzərdə tutulur. 
Dövlət borcu - müvafiq xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün 
dövlət zəmanəti ilə alınan və dövlətin öhdəliyi əsasında müəyyən 
edilmiş  müddətlərdə  qaytaniması  nəzərdə  tutulan  maliyyə 
vəsaitidir. 
«Dövlət  borcu  haqqında»  Azərbaycan  Respublikası  qä- 
nununa  əsasən  dövlət  borcu  daxili  və  xarici  borcdan  ibarət 
olmaqla, respublikamn təxirəsalınmaz sosial-iqtisadi xərclərinin 
maliyyələşdirilməsi və büdcə kəsirinin örtülməsi üçün milli və ya 
xarici valyuta ilə ifadə edilmiş borc öhdəlikləridir. 
20.2.
 
Dövlət borclarının məqsəd və vəzifələri 
Dövlətin  borclanmasının  əsas  səbəbləri  dövlət  xərcləri- 
ninin  tam  maliyyələşdirilməsi  məcburiyyətindədir.  Qeyd 
olunduğu kimi xərclər gəlirlərlə örtülmədikdə borclanma zərurəti 
yaranır. 
Dövləti borc almağa sövq edən əsas səbəblər 
aşağıdakılardır: 
•
 
fövqəladə xərclərin təmin edilməsi üçün borclanma; 
•
 
təbii fəlakətlərin və müharibələrin maliyyələşdiril 
məsi; 
ması; 
•
 
investisiyalann maliyyələşdirilməsi üçün borclanma; 
•
 
büdcənin gəlir və xərcləri arasında tarazlığın saxlanıl- 
•
 
borc ödəmək məqsədilə yenidən borclanma. 
Müddətinə görə dövlət bordan: 
137 

---

-
 
qısa  müddətli  (5  ilə  qədər)dövlət  bordan  -  əsasən 
xəzinənin  ehtiyacını  ödəmək  məqsədi  ilə  alınır.  Bunun  üçün 
xəzinə  vekselləri  (qısamüddətli  borc  sənədləri,  istiqrazlar) 
buraxılır. Qısamüddətli borclar müxtəlif səbəblərə görə alınır. Bu 
səbəblərə aşağıdakılar aid edilə bilər: 
-zaman etiban ilə büdcənin ahəngdarlığı (balanslaşdı- 
nlmış) 
-
 
uzunmüddətli  (5  ildən  yuxan)dövlət  bordan  - 
investisiyanın  maliyyələşdirilməsi  üçün  kapital  və  kredit 
bazarlann- dan götürülən borclardır. Dövlət uzunmüddətli borclar 
almaq  üçün  uzunmüddətli  borc  vəsaitləri  (dövlət  istiqrazlan) 
buraxır. 
Uzunmüddətli  dövlət  bordan  qaytanima  müddəti  dəqiq 
göstərilən davamlı borclara aynlır. 
Dövlət  bordan mənbələrinə görə daxili və xarici dövlət 
borclarma aynlır. 
Borcun  mənbəyini  müəyyənləşdirməyin  əsas  əlaməti 
təbii  ki,  onun  haradan  alınmasıdır.  Dövlətin  borc  kağızlarmı 
harada  satması  borclann  təsnifatı  üçün  əsasdır.  Belə  ki,  daxili 
borc kağızlan daxili maliyyə mənbələri hesabına alındığından bu 
borclar daxili borclar hesab olunur. 
Daxili  bazardan  borc  almaq  imkam  olmadıqda  dövlət 
xarici  mənbələrdən  borc  almaq  məcburiyyətində  qalır.  Xarici 
dövlət  bordan  aşağıdakı  mənbələrdən  əldə  edilir:  xarici 
dövlətlərdən,  xarici  dövlətlərin  banklanndan,  xarici  dövlətlərin 
müəssisə  və  vətəndaşlanndan,  beynəlxalq  maliyyə-kredit  təş- 
kilatlarmdan. 
Bütün hallarda xarici borclann artması ölkə iqtisadiyyatı 
üçün risklidir. Cari problemlərin həllinə yönəldilən xarici borclar 
milli  iqtisadiyyatın  qeyri-qənaətbəxş  vəziyyətinin  göstəricisi 
sayıla bilər. 
138 

---