Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

12.3. Büdcə xərclərinin təsnifatı 
Dövlət  büdcəsi  xərclərinin  təsnifləşdirilməsi  dövlət 
xərclərinin  məbləğindən  asılı  olmayeıraq,  onlann  təkrar 
istehsalda roluna, ictimai-məqsədli təyinatına, istehsal sahələri və 
fəaliyyət növlərinə görə qruplara ayniması deməkdir. 
Dövlət  büdcəsinin  təsnifləşdirilməsinin  iki  forması 
vardır:  idarəetmə  əlamətlərinə  və  iqtisadi  mahiyyətinə  görə 
təsnifləşdirmə. 
idarəetmə fəaliyyətinə görə təsnifləşdirmə - dövlətin icra 
orqanları,  onların  ifadə  etdiyi  vəzifə  və  funksiyalar  və  hüquqi 
tənzimlənmələrdən ibarət olan təsnifləşdirmədir. Buna xərclərin 
idarəetmə  orqanları  arasında  təsnifləşdirilməsi  deyilir.  Bu 
orqanlara qanunvericilik, icra hakimiyyəti, yerli özünü idarəetmə, 
habelə digər ali dövlət orqanlan və nazirliklər aiddir. 
İqtisadi  mahiyyətinə  görə  təsnifləşdirməyə  -iqtisadi 
istiqamətinə görə büdcə xərclərinin iqtisadiyyatı, sosial- mədəni 
tədbirləri və s. maliyyələşdirilməsi aid edilir. 
İqtisadiyyatın  maliyyələşməsi  xərclərinə  əsaslı  maliyyə 
qoyuluşu,  dövriyyə  vəsaitlərinin  artımı,  sosial  mədəni  tədbirlər 
üzrə xərclər, maarif, elm, mətbuat, bədən tərbiyəsi xərcləri aiddir. 
İqtisadi təsnifləşdirmədə büdcə xərcləri 2 qrupa ayn- lır; 
real xərclər və transfer xərclər 
Real  xərclər  -  dövlətin  vəzifə  və  funksiyalan  yerinə 
yetirərkən  həyata  keçirdiyi  xərclərdir.  Buraya  idarəetmə,  milli, 
təhsil, hərbi və s. xərclər aiddir. 
Transfer  xərclərə  -  dövlətin  borclannm  faizləri,  sosial 
yardımlar, iqtisadi mahiyyətli yardımları və s. daxildir. 
91 

---

Büdcə xərclərinin iqtisadi təsnifatı 
 
92 

---

 
Büdcə xərclərinin funksional təsnifatı 
BXFT 
Ümumdövlət xidməti xərcləri 
Müdafiə xərclən 
 ......  ■ 
Məhkəmə hakimiyyəti, hüquq 
mühafizə, təhlükəsizlik və 
prokurorluğun saxlanılması   
xərcləri _ 
 
 
Təhsil xərcləri 
JL 
Səhiyyə xərcləri 
Sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 
I 
Mədəniyyət, incəsənət, kütləvi informasiya, 
bədən tərbiyəsi və din sahəsində fəaUyyət 
xərcləri 
Mənzil kommunal təsərrüfatı xərcləri 
Yanacaq və enerji kompleksi xərcləri 
Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və 
balıqçılıq xərcləri 
Sənaye və tikinti xərcləri 
Nəqliyyat və rabitə xərcləri 
■ 
İqtisadi fəaliyyətlə bağlı digər xərclər 
Əsas bölmələrə aid edilməyən xərclər 
93 

---

12.4.
 
Dövlət büdcəsinin xərclərinin tərkibi 
/mlrd.man./ 
İllər 
2000 
2001 
2002 
2003 
2004 
Xərclər 
cəmi 
0 cümlədən: 
3819,8  4037,5  4658,8  6172,7  7510,7 
İqtisadiyyata 
447,2 
512,2 
685,0 
1214,6  1454,5 
Sosial-mədəni 
tədbirlərə 
Onlardan: 
1913,3  1981,8  2248,0  2676,0  3211,1 
Təhsil 
909,2 
931,1 
956,2 
1174,2  1470,5 
Mədəniyyət və 
kütləvi 
informasiya 
vasitələri 
90,0 
96,8 
102,6 
139,8 
170,5 
Səhiyyə 
204,7 
210,1 
224,1 
276,6 
367,5 
Sosial müdafiə 
fondu 
524,3 
515,0 
725,8 
768,0 
844,1 
Sosial təminat 
fonduna verilmiş 
vəsaitlər 
172,4 
215,7 
225,3 
302,0 
338,1 
Hüquq- 
mühafizə 
orqanlarına 
372,1 
427,4 
472,8 
602,8 
779,6 
Dövlət 
hakimiyyəti 
və idarəetmə 
orqanlannm 
saxlanması 
xərcləri 
185,0 
241,3 
272,6 
343,8 
446,3 
Sair xərclər 
855,6 
827,6 
923,3 
1252,4  1519,0 
94 

---

xm FƏSİL. BÜDCƏDƏNKƏNAR FONDLAR 
13.1.
 
Büdcədənkənar fondların mahiyyəti və əhəmiyyəti 
Azərbaycan  Respublikasında  dövlət  maliyyəsinin  mühüm 
həlqələrindən  biri  də  büdcədənkənar  fondlardır.  Bu  fondlar 
bazarla  tənzimlənən  iqtisadiyyata  keçid  dövründə  təşəkkül 
tapmağa başlamışdır. Bu fondlann bəziləri əvvəllər büdcə vəsaiti 
hesabına yaradılırdı. 
Büdcədənkənar  fondlar  dövlət  maliyyəsinin  tərkib 
hissəsidir.  Büdcədənkənar  fondlar  -  əhalinin  müəyyən  sosial 
qrup-  lannın  xeyrinə  dövlət  tərəfindən  milli  gəlirin  yenidən 
bölgüsü metodudur. 
Azərbaycan Respublikasında hal-hazırda aşağıdakı mühüm 
büdcədənkənar fondlar mövcuddur: 
1.
 
Dövlət Neft Fondu; 
2.
 
Dövlət Sosial Müdafiə Fondu; 
3.
 
Dövlət Məşğulluq və Əlillərin Sosial Müdafiə Fondu 
4.
 
AR Prezidentinin Ehtiyat Fondu; 
5.
 
Dövlət Büdcəsinin Ehtiyat Fondu; 
6.
 
Digər  məqsədli  fondlar^(innovasiya  fondları,  ətraf 
mühitin qorunması fondu, təbiəti mühafizə fondlan və s.) 
İstənilən səviyyədə yaradılmış büdcədənkənar fondun əsas 
təyinatı  xüsusi  məqsədli  ayırmalar  və  sair  mənbələr  hesabına 
ayn-ayn  tədbirlərin  maliyyələşdirilməsidir.  Burada  vəsait  yalnız 
qabaqcadan nəzərdə tutulmuş məqsədə yönəldilə bilər. 
Büdcədənkənar  fondlar  idarəetmə  səviyyəsinə  və 
funksional  məqsədli  təyinatına  görə  iqtisadi,  sosial  və  təbiəti 
mühafizə  xarakterli  fondlara  bölünürlər.  İdarəetmə  səviyyəsinə 
görə  ümumdövlət.,  respublika,  muxtar  respublika  və  rayon 
əhəmiyyətli (bəzən regional) fondlar mövcuddur. 
Dövlət  büdcədənkənar  fondlar  vasitəsilə  aşağıdakı 
vəzifələri həyata keçirir: 
-
 
əhalinin sosial müdafiəsi; 
-
 
əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi; 
95 

---