Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad

-
 
əhalinin sağlamlığının qorunması; 
-
 
işsiz əhalinin sosial müdafiəsi; 
-
 
əhaliyə sosial xidmətlərin göstərilməsi. 
Dövlət  büdcədənkənar  fondlannm  funksiyası  onun 
büdcəsinin  gəlir  və  xərclərinin  formalaşdıniması  və  bu  fondun 
büdcəsinin icrasına nəzarətdən ibarətdir. 
13.2.
 
Büdcədənkənar fondların formalaşdırılması 
metodları 
Büdcədənkənar  fondlar  iki  yolla  yaradılır:  büdcədən 
xüsusilə  vacib  təyinata  malik  müvafiq  xərclərin  ayniması  və 
büdcədənkənar  fondların  öz  xüsusi  gəlir  mənbələri  hesabına 
formalaşdıniması. 
Büdcədənkənar  fondlann  formalaşdırılması  zamanı 
yenidən  bölgü  prosesində  milli  gəlirin  səfərbərliyə  alınmasının 
əsas metodlan aşağıdakılardır: xüsusi vergilər və yığımlar; büdcə 
vəsaitləri və istiqrazlar. 
Büdcədənkənar  fondlann  büdcə  gəlirlərinin  formalaş- 
dınlması mənbələri aşağıdakılardır: 
•
 
büdcə vəsaitləri; 
•
 
müvafiq qanunvericilik aktlan ilə nəzərdə tutulmuş 
məcburi ödəmələr; 
•
 
fiziki və hüquqi şəxslərin könüllü ödəmələri; 
•
 
fondun hüquqi şəxs kimi həyata keçirdiyi kommersiya 
fəaliyyətindən mənfəət; 
•
 
fond tərəfindən milli bankından və ya kommersiya 
bankından alınmış istiqrazlar; 
96 

---

13.3. Büdcədənkənar fondların təsnifatı 
 
97 

---

13.4. Məşğulluq fondundan istifadə istiqamətləri 
 
98 

---

respublika üzrə pensiya orta 
aylıq əmək haqqının 
13.5.
 
Azərbaycan Respublikası ərazisində tətbiq olunan 
dövlət pensiyaları 
Respublika ərazisində tətbiq olunan dövlət pensiyalan 
aşağıdakılardır: 
•
 
yaşa görə pensiyalar; 
Yaşa görə pensiya üçün tələb edilən tam ümumi iş stajı 
olduqda pensiyaların minimum məbləği müvafiq icra 
hakimiyyəti orqanı tərəfindən 
hesablamnası üçün təsdiq olunan 
müəyyən məbləğində təyin edilir. 
•
 
əlilliyə görə pensiyalar; 
Bu pensiyalar, insan orqanizminin funksiyalarının 
pozulması ilə əlaqədar səhhətin pisləşməsi zamanı əmək 
qabiliyyətinin tam və ya qismən itirildiyi hallarda təyin edilir. 
•
 
ailə başçısını itirməyə görə pensiyalar; 
Vəfat etmiş ailə başçısının öhdəsində olmuş əmək 
qabiliyyəti olmayan ailə üzvlərinin ailə başçısını itirməyə görə 
pensiya almaq hüququ vardıfr. 
•
 
xidmət illərinə görə pensiyalar; 
Bu pensiyalar, yaşa görə pensiya almaq hüququ verən 
yaş həddinə çatandan əvvəl əmək qabiliyyətinin tam və ya 
qismən itirilməsinə səbəb olan işlərdə çalışan ayn-ayn peşə 
sahibləri üçün müəyyən edilmiş şərtlərlə təyin edilir. 
Sosial pensiyalar: Bu pensiyalar əmək qabiliyyəti olma- 
yan, işləməyən vətəndaşlara onlann əmək pensiyalan almaq 
hüququ olmadıqda təyin edilir. 
99 

---

XIV
 FƏSIL
,
 DÖVLƏT KREDITI
 
14.1.
 
Dövlət kreditinin mahiyyəti və funksiyaları 
Dövlət krediti-dövlətin hüquqi və fiziki şəxslərin sərbəst 
pul  vəsaitilərinin  dövriyyəyə  cəlb  edilməsi  və  büdcə  kəsirinin 
aradan qaldıniması məqsədilə qiymətli kağızların satışının həyata 
keçirilməsi prosesidir. 
İqtisadi 
kateqoriya 
kimi 
dövlət 
krediti 
pul 
münasibətlərinin  iki  növü-maliyyə  və  kredit  arasında  oxşar 
xüsusiyyətləri birləşdirir. 
Maliyyə  sisteminin  həlqəsi  kimi  dövlət  krediti  dövlətin 
mərkəzləşdirilmiş  pul  fondlannm  formalaşdırılması  və 
istifadəsinə xidmət edir. 
Dövlət  krediti  əsasən  maliyyəyə  məxsus  funksiyaları 
yerinə yetirir: bölüşdürücü, tənzimləyici və nəzarət funksiyası. 
Bölgü  funksiyası  dövlət  krediti  vasitəsilə  dövlətin 
mərkəzləşdirilmiş pul vəsaitləri fondlarının formalaşdırılması və 
istifadəsini  əhatə  edir.  Dövlət  borc  almaqla  xərclərini 
maliyyələşdirmək üçün əlavə vəsait əldə edir və pul resurslarının 
yenidən bölgüsünü əks etdirir. 
Dövlət  krediti  vasitəsilə  vəsaitlərin  yenidən  bölgüsü 
aşağıdakı istiqamətlərdə apanla bilər: 
•
 
respublika büdcəsi ilə yerli büdcələr arasında; 
•
 
yerli hakimiyyət orqanlannın büdcələri ilə bələdiyyələr 
arasında; 
•
 
beynəlxalq maliyyə-kredit institutları ilə respublika 
büdcəsi arasında; 
•
 
ölkəmizin fiziki və hüquqi şəxsləri ilə respublika və yerli 
büdcələr arasında; 
•
 
xarici hüquqi və fiziki şəxslərlə ölkəmizin hüquqi və 
fiziki şəxsləri arasında. 
Tənzimləyici funksiya ilə dövlət kredit münasibətlərinə 
girməklə  pul  tədavülünün  vəziyyətinə,  faiz  dərəcəsinin 
səviyyəsinə,  istehsal  və  məşğulluğa  təsir  edir.  Dövlət  büdcəyə 
səfərbərliyə alınmış vəsaitlərdən məqsədli ssudalar verməklə 
100 

---

ayrı-ayn sahələrin və müəssisələrin inkişafını stimullaşdıra bilər. 
Tənzimləyici  funksiya  həm  də  beynəlxalq  təşkilatlardan  büdcə 
kəsirinin  maliyyələşdirilməsi,  iqtisadi  islahatların  aparılması, 
özəlləşdirmənin  həyata  keçirilməsi  və  s.  məqsədlərlə  kreditin 
alınması zamanı da təzahür edir. 
Dövlət kreditinin nəzarət funksiyası maliyyənin nəzarət 
funksiyası ilə sıx bağlıdır. Bu funksiya kreditin təyinatı üzrə və 
səmərəli istifadəsini nəzərdə tutur. 
14.2.
 
Dövlət kreditinin təsnifatı 
Dövlət krediti daxili və xarici kreditlərə bölünməklə iki 
formada təzahür edir: 
Daxili dövlət kreditinə-milli valyutada ölkəmizin hüquqi 
və fiziki şəxsləri ilə 
həyata keçirdiyi  kredit 
münasibətləri  aiddir.  Daxili  dövlət  borc  öhdəlikləri  yerli 
müəssisələrdən,  əhalidən,  digər  mərkəzləşdirilmiş  fondlardan 
alınan borclardan ibarətdir. 
Daxili dövlət borc öhdəlikləri dövlət istiqrazları, əhalinin 
əmanətlərinin  bir  hissəsinin  dövlət  borcuna  çevrilməsi, 
ümumdövlət  ssuda  fondundan  borc  alınması,  xəzinə  borc 
öhdəlikləri, təminat verilmiş borclar kimi təsnifləşdirilir. 
Daxili  dövlət  kreditinin  mühüm  formalarından  biri 
dövlət  istiqrazıdır.  Dövlət  istiqrazlarının  xarakterik  xüsusiyyəti 
ondan  ibarətdir  ki,  dövlət  müxtəlif  istiqraz  vərəqələri,  xəzinə 
öhdəlikləri  və  qiymətli  kağızların  digər  formalannı  dövriyyəyə 
buraxmaqla  əhalinin,  müəssisələrin  və  təşkilatların  müvəqqəti 
sərbəst  pul  vəsaitlərini  səfərbərliyə  alır  və  cəmiyyət  üzvlərinin 
tələbatlarının maliyyələşdirilməsinə yönəldir. 
İstiqraz  vərəqələri  -  qiymətli  kağızların  geniş  yayılmış 
formasıdır.  O,  dövlətin  borc  öhdəliyini  oks  etdirir  və  sahibinə 
müəyyən müddət keçdikdən sonra borc məbləği və faizini almaq 
hüququ verir. 
Xəzinə öhdəlikləri-istiqrazların buraxılması məqsədləri, 
gəlirin  ödənilməsi  forması,  tədavül  xüsusiyyətlərinə  görə 
fərqlənir. Eyni zamanda istiqrazların satışından daxilolmalar 
101 

---