Elmi redaktor: Azərbaycan Dövlət İqtisad
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.5. Maliyyə nəzarətini həyata keçiriən orqanlar
- 5.6. Maliyyə nəzarətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri
masından ibarətdir. - Həyata keçirilmə vaxtına görə: ilkin nəzarət, cari nəzarət, sonradan nəzarət; İlkin nəzarət maliyyə əməliyyatları yerinə yetirilənə qədər həyata keçirilir. Bu proses maliyyə planlarının, smetaların, bütün səviyyələrdə büdcələrin və büdcədənkənar fondların maliyyə planlarının tərtibindən əvvəl baş verir. Bu isə vəsaitlərdən daha səmərəli və qənaətlə istifadə etməyə zəmin yaradır.Cari maliyyə nəzarəti əməliyyat yerinə yetirilərkən, vəsait bölüşdürülərkən, xərclənərkən, bu və ya digər tədbirin həyata keçirilməsi üçün büdcədən vəsait aynlarkən və s. hallarda tətbiq olunur. Sonradan nəzarət maliyyə əməliyyatları başa çatdıqdan sonra aparılmaqla maliyyə hesabat və mühasibat sənədlərinin düzgün tərtib edilməsini müəyyən edir. - Maliyyə fəaliyyəti sahələrinə gÖrə: büdcə, vergi, valyuta, kredit, sığorta, investisiya və pulun tədavülü nəzarəti; Büdcə vəsaitinin səfərbər edilməsi və istifadə olunması üzərində nəzarət əsasən maliyyə orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Ona görə də maliyyə nəzarətinin bu növü büdcə nəzarəti adlanır. Büdcə nəzarəti iqtisadiyyatın inkişafına və dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaitin maksimum artırılmasına və optimal maliyyə-büdcə siyasətinin işlənib hazırlanmasına şərait yaradır. Vergi nəzarəti vergilərin bütün səviyyəli büdcələrə tam və vaxtında yığılması, vergitutma obyektlərinin uçotu, habelə vergi qanunvericiliyinə riayət olunması üzərində nəzarətdən ibarətdir. Valyuta nəzarəti xarici iqtisadi fəaliyyətlə bağlı maliyyə əməliyyatlarını əhatə edir. Bu nəzarət forması gömrük or- qanlannm iştirakı ilə həyata keçirilir. Kredit nəzarəti kommersiya banklarının kredit əməliyyatlarını: müştərilərə kreditin verilməsi, kreditin vaxtında qaytarılması, kreditə görə faizlərin ödənilməsi və s. əhatə edir. Sığorta nəzarəti - sığortaçının maliyyə vəziyyətinin tədqiq olunmasında və onun sığorta etdirən şəxs qarşısındakı 36 müqavilə öhdəliyini qəbul etməsi üçün ödəniş qabiliyyətinə malik olmasında öz əksini tapır. - Apanima metoduna görə: yoxlama, müayinə aparma, nəzarət etmə, təhlil, müşahidə, təftiş; Yoxlama - hesabat sənədləri əsasında maliyyə fəaliyyətinin ayn-ayrı mərhələləri üzrə aparılır və aşkar edilmiş nöqsanların aradan qaldırılması üçün tədbirlər həyata keçirilir. Tədqiqat aparma - yoxlamadan fərqli olaraq tədqiqat aparılan müəssisə və təşkilatın maliyyə vəziyyətini və mümkün perspektiv imkanlarını müəyyən etmək üçün onun maliy- yə-iqtisadi göstəricilərini daha geniş sferada əhatə edir. Təftiş - müəssisə və təşkilatlann maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin hesabat ili ərzində təhlilini nəzərdə tutur. Obyektdən asılı olaraq təftiş tam, qismən, kompleks və tematik kimi fərqləndirilir. Təhlil - dövrü və illik hesabatlara əsasən apanimaqla planın yerinə yetirilməsi səviyyəsinin, maliyyə vəsaitlərinin səmərəli istifadəsinin təhlilini əks etdirir. - Tətbiqi formasına görə: məcburi nəzarət və təşəbbüs əsasında aparılan nəzarət. 37 Maliyyə nəzarətinin həyata keçirilmə vaxtına görə təsnifləşdirilməsi 39 5.5. Maliyyə nəzarətini həyata keçiriən orqanlar Maliyyə nəzarəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əsasən apanlır. Maliyyə nəzarətinin mühüm tərkib hissəsi olmaqla dövlət maliyyə nəzarəti: icra hakimiyyəti orqanlannın nəzarəti (AR Maliyyə Nazirliyi, AR Vergirlər Nəzirliyi, AR Milli Bankı, AR Hesablama Palatası və s.), qanunverici orqanların nəzarəti (Prezidentin İcra Aparatının Dövlət Nəzarəti şöbəsi. Milli Məclis), məhkəmə hakimiyyəti nəzarətindən ibarətdir. Qeyri-dövlət maliyyə nəzarəti auditor nəzarətini və ictimai nəzarəti, müəssisədaxili nəzarəti əhatə edir. Auditor nəzarətinin başlıca məqsədi mühasibat və maliyyə hesabatlannın doğruluğunu, maliyyə və təsərrüfat əməliyyatlarının normativ aktlara uyğunluğunu müəyyən etmək, hesablaşma sənədlərinin, vergi bəyannamələrinin və iqtisadi subyektlər tərəfindən yoxlanılan digər maliyyə öhdəliklərinin təftişindən ibarətdir. Təsərrüfatdaxili maliyyə nəzarəti müəssisə və təşkilatların özlərinin mühasibat və maliyyə şöbələri, menecment xidməti və s. tərəfindən aparılır. 5.6. Maliyyə nəzarətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri Maliyyə nəzarətinin təşkili zamanı ölkənin potensial imkanları nəzərə alınmalıdır. Bu baxımdan maliyyə nəzarətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətlərini aşağıdakı kimi qiymətləndirmək olar: • Maliyyə nəzarətinin səmərəliliyinin artıniması üçün müvafiq mütəxəssislərin hazırlanması; • Operativ maliyyə nəzarətinin təmin edilməsi; • Maliyyə nəzarətinin bütün istiqamətləri iqtisadi sistemə uyğunlaşdırılmalıdır. 41 Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|