Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor

foraıalaşdınlmamış,  ölkə  iqtisadiyyatının  korporativ  modeli 
müəyyənləşməmişdir. 
Eyni  zamanda,  Antiinhisar  Komitəsi  haqqında  xüsusi 
əsasnamə təsdiq edilməmişdir ki, bütün bunlar da nəticə etibarı ilə 
sözügedən  qanunun  tətbiqini  əhəmiyyətli  dərəcədə  əngəlləmişdir. 
Digər  tərəfdən,  nəzərə  alınmalıdır  ki,  Antiinhisar  Komitəsi  həm 
müşahidə  və  nəzarət,  həm  də  məhkəmə  fiınksiyalannı  özündə 
birləşdirir. 
Ukrainanın  antinhisar  siyasəti  əsas  məqsədlər  toplusunu  2 
səviyyədə hazırlanmış proqram əsasında həyata keçirir: 
1)
 
Minimum  proqram:  Konkret  antiinhisar  səciyyəli  işlərə 
baxılması;  qanunvericilik  bazasının  təkmilləşdirilməsi;  regional 
antiinhisar orqanlann yaradılması; 
2)
 
Maksimum  proqram:  İnhisarçı  strukturlann  ləğvi  və 
rəqabət mühitinin formalaşdıniması (mühafizəsi). 
Araşdırmalarımız  göstərir  ki,  daha  çox  səciyyəvi  xarakter 
daşıyan iki keçid iqtisadiyyatlı ölkənin antiinhisar qanunvericiliyi 
və  antiinhisar  siyasətinin  əsas müddəalan  kiçik istisnalarla,  əksər 
MDB ölkələrinə xasdır. 
Antiinhisar  siyasətinin  dünya  təcrübəsi  göstərir  ki,  bu 
problemə yanaşmada nəinki nəzəri-metodoloji prinsiplər, eləcə də 
a)nı-ayrı  ölkə  və  regional  iqtisadi  qruplaşmaların  səciyyəvi 
xüsusiyyətləri  baxımından  vahid  platforma  yoxdur.  Fərqli 
mövqelərin  mövcudluğuna  baxmayaraq,  ümumnəzəri  yanaşma 
çərçivəsində antiinhisar siyasətinin predmeti kimi firmanın bazar 
davranışı və bazar strukturu götürülür. 
§2. ANTİİNHİSAR SİYASƏTİNİN KONSEPTUAL 
ƏSASLARI 
^Antiinhisar  siyasətinə  ^konseptual  baxışın  bir  neçə^ 
istiqaməti mövcuddur: 
• IıAntİinhısäf siyasətinə neoklassik yanaşma. Məlumdur ki, 
göstərilən  istiqamət  antiinhisar  siyasətinin  xalis  rəqabətdən 
uzaqlaşmağa  imkan  verməyən  başlıca  vasitə  kimi  altemativsiz 
olduğu fikrini irəli sürür. Bu baxımdan F.Şererin fikri səciyyəvidir: 
«...Həm ABŞ, həm də digər sənayecə inkişaf etmiş 
261 

---

ölkələrdə antitrest qanunlarının tətbiqi mənfəət əldə etməyə çalışan 
firmaların  fəaliyyətinin  reqlamentləşdirilməsində  ən  mühüm 
vasitələrdən biridir»'®^. Neoklassiklər üçün antiinhisar siyasətinin 
nail  olması  arzu  edilən  əsas  norma  rəqabət  azadlığıdır.  Belə  ki, 
bazar  prosesinin  mürəkkəbliyi,  çoxşaxəliliyi  və  çoxlaylılığı  hər 
hansı bir başqa normanın müəyyən edilməsinə imkan vermir. Buna 
görə  də,  rəqabət  azadlığı  yeganə  norma  kimi  qəbul  edilməlidir. 
Eyni  zamanda,  neoklassiklər  rəqabət  azadlığı  ilə  optimal  iqtisadi 
nəticələr arasında heç bir ziddiyyətin olmadığı iddiasındadırlar. 
II.
 
Antiinhisar  siyasətinə  funksional  yanaşma.  Bu  yanaşma 
rəqabətin 
səmərəliliyini 
təmin 
edən 
normaları 
onun 
funksiyalarında  görür.  Antiinhisar  siyasətinin  yönəlməsi  zəruri 
hesab edilən müstəvi struktur—>davranış—>nəticə triadasıdır. Bu 
zaman:  a)Arzu  edilməyən  bazar  nəticələri  (məsələn,  bazar 
gücündən  sui-istifadə)  qadağan  edilməlidir;  b)Müəyyən  bazar 
davranışları  qadağan  olunmalıdır  (məsələn,  qeyri-qanuni 
razılaşma  və  paralel  davranış);  v)Müəyyən  bazar  strukturunun 
dəyişdirilməsinə  çalışmalıdır  (antiinhisar  müdaxiləsi  yolu  ilə). 
Funksional  yanaşma  prosesin  məntiqi  gedişini  aşağıdakı  kimi 
görür: Arzu edilən bazar nəticəsi əldə olunduqdan sonra struktur 
problemləri həll edilməlidir. Bu halda da məqsədlərin prioritetlik 
dərəcəsindən  çıxış  edilməsi  tövsiyyə  olunur.  Məsələn,  innovasiya 
baxımdan bazar strukturu kimi oliqopoliyaya üstünlük verilir və s. 
III.
 
Antiinhisar  siyasətinə  islahatçı  baxış.  Bu  mövqe  bazar 
prosesinin 
normal  gedişinin  pozulması  ehtimalı  yarandığı  halda  hökumətin 
müdaxiləsinin  zəruriliyini  irəli  sürən  ən’ənəvi  yanaşmanı  rədd 
etmir.  Lakin  onlar  belə  bir  fikir  irəli  sürürlər  ki,  əvvəllər  həyata 
keçirilən  antiinhisar  siyasətində  informasiyanın  məsrəfləri  və 
dəyəri,  bu  sferada  göstərilən  xidmətlər  və  s.  nəzərə  alınmırdı. 
İslahatçı istiqamətin nümayəndələrin- 
F.M.Scherer. Industrial Market Structure and Economic Perfomance. 
Chicago, Rand McNally, 1980, p.49. 
262 

---

dən  biri-P.Bork’antiinhisar  proqramlannm  əsas  prinsipləri  kimi 
aşağıdakılan təklif edirdi: 
1)
 
İstehlakçılann  rifahı  antiinhisar  siyasətinin  məhək  daşı 
olmalıdır.  Başqa  sözlə,  istənilən  istiqamətdə  istehlakçıların 
potensial fayda götürmələri baxımından mal və xidmət istehsalının 
artırılmasına  yönəldilən  fəaliyyətlə  rəqabət  mübarizəsinin  aşağı 
salınmasından meydana çıxa biləcək mümkün nəticələr müqayisə 
edilməlidir; 
2)
 
Antiinhisar  qanunvericiliyi  qiymətlərin  fiksasiyası, 
bazarın bölünməsi və üfıqi birləşmə haqqında imzalanan sazişlərə 
doğru yönəlməlidir; 
3)
 
Şaquli  inteqrasiyanın  maksimum  məhdudlaşdıniması 
arzuolunmazdır. 
IV.
 
Antiinhisar  siyasətinə  ictimai  seçim  nəzəriyyəsi 
mövqeyindən  baxış.  Bu  istiqamətin  nümayəndələri  belə  bir  fikir 
irəli sürürlər ki, dövlət orqanlannin həyata keçirdikləri iqtisadi və 
sosial siyasət heç də həmişə ümummilli mənafelərə cavab vermir. 
Başqa  sözlə,  antiinhisar  siyasəti  böyük  təsir  gücü  olan  kiçik 
qruplann maraqlanna xidmət edir. Belə ki, iri biznesin maraqlan 
korporasiyalardan  alman  vergilərin  azaldılması  və  böyük  həcmli 
dövlət  sifarişlərinin  yerləşdirilməsi  hesabına  nəzərə  alınır.  Qərar 
qəbul  edildikdən  sonra  isə  idarəetmə  icra  hakimiyyətinin  əlinə 
keçir  və  nəticədə  bu  qanunlan  həyata  keçirən  orqanların  şəxsi 
maraqlan ön plana çıxır ki, bu da milli mənafelərə cavab vermir. 
V.
 
Antiinhisar  siyasətinə  yanaşmada  Avstriya  məktəbinin 
baxışı. Bu məktəbin davamçılannın fikrincə göstərilən- problemdə 
iki əsas məqamı bir-birindən ayırmaq lazımdır: 
l)
 
Antiinhisar  qanunvericiliyi  öz  təbiəti  etiban  ilə 
bazar münasibətlərinə girən tərəfiərə qarşılıqlı faydalılıq əsasında 
müəyyən bir razılaşmaya gəlmək azadlığı vermir. Belə ki, könüllü 
əsaslarla  qarşılıqlı  faydalı  razılaşmalar  bazar  iqtisadiyyatı 
şəraitində  əsas  əlaqələndirmə  mexanizmidir.  Buna  görə  də, 
göstərilən  mexanizmin  fəaliyyətinin  və  bütövlükdə  iqtisadi 
azadlığın  bu  və  ya  digər  şəkildə  məhdudlaşdıniması  böyük  zərər 
verə bilər. 
110 
P.Bork. The Antitrust Paradox. N 4,1978, p.405-406. 
263 

---