A ğazeynal A. Qurbanzach
məskunlaşmayan sahəsi hesab edilir.
Şərq yarımkürəsində eykumenin sahəsi 93 mln. km^ olduğu hada, qərb
yarımkürəsi zonalarında isə bu göstərici 42 mln. km^-ə bərabərdir. Yer
planetində ümumi əhalinin 79,3%-i Şərq yarımkürəsində, 20,7%-i isə qərb
yarımkürəsi zonalarında məskunlaşmışdır.
Yer kürəsində dəniz sahil boyu zonalarında potensial həyat şəraiti olduğu
üçün insanların məskunlaşması intensivdir (73,7%). Bütün quru sahəsi üzrə
insanın məskunlaşması (dəniz sahilindən məsafəyə görə) 0-50 km məsafədə
27,5% olduğu halda, bu göstərici 50-200 km-də 22,7%; 200- 500km-də isə
23,5% təşkil edir.
Dəniz sahillərinə nisbətən məskunlaşma
səviyyəsinin təsnifatı (faizlə)
Avropa
Dəniz sahillərindən məsafəyə görə (km)
0-50 50-200 200-500 500-1000 1000-dən yuxarı
29,1
25,8
30,3
11,9
2,9
Asiya
27,1
20,2
21,9
19,9
10,9
Afrika
18,1
27,0
18,6
23,5
12,8
Şimali Amerika
31,5 ■ 19,8
20,1
18,5
10,1
Cənubi Amerika
24,4
38,4
27,9
9.0
0,3
Avstraliya və
Okeaniya
79,1
15,2
4,9
0,8
-
Bütün quru sahəsi
üzrə
27,5
22,7
23,5
17,7
8,6
Məskunlaşmanın xarakterik cəhətlərindən biri də hündürlük qurşaqları
üzrə insanların yerləşməsidir. Dünya üzrə insanların yerləşməsinin daha
intensivliyi dəniz səviyyəsindən 200 metr hündürlükdən aşağı ərazilərdə
(56,2%) müşahidə olunur. Dəniz səviyyəsindən 2000 metrdən yuxarı
hündürlüklərdə isə bu göstərici 1,5% təşkil edir.
Dəniz sahilindən 200 km məsafə dünya qum sahəsinin 16 %-ni təşkil edir. Lakin dünya
əhalisinin 50%-ə qədər bu coğrafi məkanda məskunlaşmışdır.
46
İnsanŞünashq
Hündürlük qurşaqları üzrə insanların yerləşməsi
(cəmə görə %-lə, 2000-ci 0)"^^
200
metrdən
aşağı
200-500
metr
500-1000
metr
1000-1500
metr
1500-2000
metr
2000
metrdən
yuxan
Avropa
68,8
23,5
7,2
0,5
Asiya
56,5
23,5
11,7
4,9
2,5
0,9
Afrika
32,5
24,1
20,8
13,8
6,8
2,0
Şjmali
Amerika
46,9
33,3
7.9
4,1
4,0
3,8
Cənubi
Amerika
42,3
15,0
22,8
4,7
4,2
11,0
Avstraliya və
Okeaniya
72,9
17,8
8,4
0,9
Dünya üzrə
56,2
24,0
11,6
4,4
2,3
1,5
Elmi mərkəzlərin ümumiləşdirilmiş məntiqi nəticələrinə əsasən insan-
ların etnik birlikləri cəmiyyətin sivilizasiyasının tərkib hissəsi olub, tari-
xi dövrlərin inkişafı ilə formalaşmışdır.
İnsan cəmiyyətinin ümumi inkişafına dair
müxtəlif istiqamətli nəzəriyyələr və yanaşma-
ların nəticələrinin təhlili göstərir ki, insan və
Etnos - insanların müxtəlif dU\
i',7
məchni birlik kateqoriyasıdır.
i
onların birgə fəaliyyətinin müxtəlif formaları yaranmışdır. Qərb fəlsəfəsi elmi
məktəblərində problemə "xalqın ruhuna" əsaslanan araşdırmalar aparılmış və
bu araşdırmaların əhəmiyyəti bu gündə öz məzmun və ideyasım
saxlamaqdadır.
49. Население мира: спштистический справочник. Киев, 2000. с. 177-178.
■
47
................ -
Ağazeymd A.Qwbanzadə
insanların etnik birlikləri müəyyən tarixi mərhələlərlə əlaqədardır. Bir
çox tədqiqatçılar^' etnik qrupları anlayışında birgə həyat tərzini, ərazi,
dil, din, mədəniyyət xüsusiyyətlərini əsas götürürlər.
Sosail stratifikasiya (lat.stratum-qat, lay,
geologiya elmindən götürülmüş termindir)
konsepsiyasının banisi amerikan sosioloqu
E.Ross müasir insan cəmiyyətini müxtəlif so-
sail qruplara ayırır: əraziyə, peşəyə, siyasətə.
insan qruplarının höliinnwsi
ıwzsriyyəsi- tarixçihr F.Gizo,
I.Tyerri, F.Minye, siyasi iqti-
sadçılar A.Smit, D.Rikardo
tərəfindən kəyf edilmişdir.
dinə görə və s.^-
XALQLARIN DİL AİLƏSİ: İNFORMASİYASI
VƏ AREALOGİYASI
D
il - bütün insanlara məxsus mürəkkəb keyfiyyət prosesidir. Hər
bir etnik fərdin təfəkkürünə uyğun nitq və dil ünsiyyəti mövcud-
dur. Nitq ünsiyyəti müəyyən din qanunlarına uyğun həyata keçirilir.
Ünsiyyətin bu forması tarixən əmələ gəlmiş, təkamül etmişdir.
Dil isə nitqdən fərqli olaraq inşalar arasın-
da ünsiyyət vasitəsidir. Məsələyə kəmiyyət
tərəfdən yanaşsaq dil həcm etibarilə nitqdən
çox genişdir. Dil ümumi xalqa məxsusdur,
nitq isə ayrıca fərdə aiddir.
Yer kürəsində məskunlaşan insanlar müxtəlif dil ailə qruplarına ayrı-
lır: Hind-Avropa, Semit-Hamit, Ural, Altay, Nil-Saxara, Niger-Kordo-
pan , Çin-Tibet və s.
Nitq - insanların dil vasitəsilə
həyata keçirilən ünsiyyət pro-
sesidir.
50.
Философия гло6ш1Ы1ых проблем. Л., 1992. с. 123.
51.
Введение в этиологию. Киев, 2000. е.25.
52.
Тойнби А. Цивилизация перед судом истории. М., 1996. с.121.
48
Dostları ilə paylaş: |
