Elşən Misir oğlu Nəsibov

22 
 
mərkəzləşmiş olaraq təmin edir. Ali hakimiyyət məcmu formalı və məzmunlu 
hakimiyyətdir. Ali hakimiyyət istiqamətvericidir.  
Hakimiyyət  fəlsəfəsi  təbii  ki,  cəmiyyət  fəlsəfi  təfəkkürünü  də 
formalaşdırıb.  Ona  görə  ki,  hakimiyyət  öz  mənbəyini  xalqdan,  cəmiyyətdən 
götürür.  Cəmiyyətin  təfəkkürü  dövlətçilik,  idarəçilik  baxışları  ilə  birlikdə 
dövlət  və  hakimiyyət  fəlsəfi  prinsiplərini  meydana  gətirir.    Cəmiyyət  özünü 
idarəedən tərəfi formalaşdırır. Bu formalaşma elə idarəetmə hüququ, hüquqdan 
irəli gələn vəzifələri, səlahiyyətləri olan hakimiyyəti yaradır.  
Hakimiyyət  öz  daxilində  də  pillələrə  ayrılır.  Burada  vəzifə  bölgüləri 
hakimiyyətin  alidən  ortaya  və  aşağıya  (burada  struktur  daxilində  bölmələr 
üzrə,  eləcə  də  regional  ərazilər  üzrə)      doğru  istiqamətləri  üzrə  formalaşır. 
Hakimiyyət  də  ayrı-ayrı  sahələrdə  maraqları  tənzim  edən  şəxlərdən,  struktur 
bölmələrindən  ibarətdir.  Bu  aspektdə  idarəetmənin  tərkibini  müəyyən  edən 
kriteriya rolunu oynayır. Hakimiyyət pilləli idarəçilikdən ibarət olan hadisədir, 
hadisələr məcmusudur, fenomendir.  
Hakimiyyət  artıq  bir  ənənədir,  tarixi  irsi  fenomendir  və  davam 
etməkdədir.  Hakimiyyət  dövlətin  və  dövlətçiliyin  mövcudluğunun  və 
yaşamasının əsas zəmanətçisidir.  
 
Hakimiyyət fəlsəfəsinin əsasında dayanır: 
 
Universallıqla  və məxsusi əsaslarla, 
 
-strukturluluq və sistemlilik; 
-dövləti təmsiletmə, xalqı təmsiletmə; 
-dövlətin  mahiyyətini  yaratmaq,  tərkibini  təşkil  etmək  daxili  forma  və 
məzmununu təşkiletmə; 
-dövlətin fəaliyyətini tənzimləmə; 
-idarəçilik (cəmiyyətin və dövlətin idarəolunması); 
-bir  tərəf  kimi  xalqla  birləşib  dövləti  təşkiletmə,  onun  subyektinə 
çevrilmə; 
-xalqın iradəsini təmin etmək və iradəni ifadə etmək; 
-dövlətin  və  cəmiyyətin  inkişafını  təmin  etmək;  bu  məqsədlə,  kurslar 
müəyyən etmək; 
-hakimiyyətin mərkəzi və yerli formasını yaratmaq; 
-insan hüquqlarının yüksək səviyyədə təmin olunmasını təşkil etmək; 
-resursların pay bölgüsün həyata keçirmək; 
-cəmiyyətdə və dövlətdə insan dəyərlərini qoruyub saxlamaq; 
-cəmiyyətin və dövlətin etikasına çalışmaq; 
-cəmiyyət və dövlət quruculuğunu təşkil etmək; 
-cəmiyyətin təbəqələrinin maraq və mənafelərini müdafiə etmək; 
-xalqın və dövlətin, eləcə də cəmiyyətin şərəf və ləyaqətini qorumaq; 

---

23 
 
-xalqın inkişaf yolunu müəyyən etmək; 
-xalq-cəmiyyət-dövlət vəhdətini meydana gətirmək; 
-beynəlxalq  münasibətlərdə,  dünya  dövlətləri  ilə  inteqrasiyada  xalqı  və 
dövləti qorumaq; 
-əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq etmək; 
-dünya resurslarından faydalanmanı təmin etmək və s. 
 
Hakimiyyət etikası 
 
Etika  cəmiyyətin  əlaqələr  və  münasibətlər  tərzini  müəyyən  edən 
kriteriyadır. Əxlaq insanın həyatda yaşaması üçün norma və qaydalar müəyyən 
edən  mənəvi  kriteriyadır.  Burada  mənəvi-maddi  aləmin  kompozisiyası  birgə 
şə
kildə    qərarlaşır.    Bu  kriteriya  ilə  maddiyyat  da  ölüçlə  bilir.  Ədalət, 
düzgünlük,  saflıq,  tərbiyə,  ədəb-ərkan,  digər  nizam-intizam  kriteriyaları 
müsbət  mənəvi  dəyərlər  məhz  etikanın  tərkibini  təşkil  edir.      Əxlaq  sərhədlər 
yaradan  nizamlayıcı  kriteriyadır.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  məkan  və  sərhədlər 
amilini özündə ehtiva edir. Hakimiyyət etikası hakimiyyətin davranışından və 
dəyərləri təbliğ etməsindən asılıdır.  Hakimiyyət etikası hakimiyyətin dövlətin, 
cəmiyyətin, xalqın və fərdin özünüdərkinə xidmət edir. Çünki hər kəs dövlətdə 
və cəmiyyətdə yaşayır.  
Hakimiyyət fəlsəfəsinin  daxilində məmur (dövlət vəzifəli şəxsinin, dövlət 
qulluqçusunun,  hakimiyyətdə  təmsil  olunan  digər  şəxslərin)  etikası  dayanır.  
Hakimiyyət  etikasının  daxilində  eyni  zamanda    hakimiyyətin  qanunverici  və 
məhkəmə  qollarında  təmsil  olunanların  etik  davranışları  mühüm  rol  oynayır.  
Çünki  hakimiyyəti  insanlar  təmsil  edirlər.  İnsanların  etik  davranışları  onların 
təmsilçilik  davranışlarını  meydana  gətirir.  Hakimiyyətin  bir  tərəf  kimi  özünü 
necə  aparması  cəmiyyət  etikasını  və  cəmiyyət  inamını,  etimadını  ortaya 
çıxarır.  Hakimiyyət  etikası  siyasi  sistemin  dayaqlarını  müəyyən  edən  əsas 
amildir.  Buna  görə    də  hakmiyyət  özü  ilə  cəmiyyət  arasında  inam  və  etibarı 
daima  möhkəmləndirməlidir. Bu addım resurslarla  yanaşı,  etik davranışlardan 
da  asılıdır.  Etik  davranışlar  bir  başqasının  mövcud  olduğu  məkanı 
pozmamaqdan  ibarət  olan  davranış  üsuludur.  Hakimiyyətin  etik  davranışı 
resursları  xalqa  düzgün  çatdımaqdan  ibarətdir.  Bu  baxımdan  da  hakimiyyət 
etikasında  məkana  və  şəraitə  uyğun  düzgünlük  fəlsəfi  kriteriyası  önəm  kəsb 
edir.  
Məlumdur ki, dövlət pozitiv bir qurumdur. Qurumun ən əsas məğzi  xalqa 
xidmət etməkdən ibarətdir. Xidmət özü bir pozitiv aktdır, aktlar məcmusudur. 
Xidmət  dəyərdir.  Dövlətin  pozitiv  xidmətləri  cəmiyyətdə    dəyərləri  meydana 
gətirir,  dəyərləri  təbliğ  edir.  Cəmiyyətin  dəyərlərini  də  dövlət  müdafiə  edir. 
Dövlətin idarəçiliyini xalqın formalaşdırdığı hakimiyyət həyata keçirir. Dövlət 
müsbət amallar üçün təşkil edildiyindən, hakimiyyət də öz fəaliyyətini müsbət 
amallara  yönəltməlidir.    Bu  baxımdan  da  cəmiyyətdəki  problemlərin  həlli,  

---

24 
 
insan  maraqlarının  yüksək  səviyyədə  təmini  hakimiyyətin  funksiyalarına  aid 
olunur.  Hakimiyyət  hüququ  insan  hüquqlarını  müdafiə  və  təmin  etmək 
üçündür. Hüquq etikaya müsbət dəyərlərə bağlıdır. Hüquq sistemi etik olaraq 
nizamlamanı  həyata  keçirmək  üçündür.  Hüquq  əxlaq  fəlsəfəsinə  bağlı  olan 
fəlsəfi  bir  yanaşmadır.  Hüququ  da  normalarla,  qaydalarla    dövlət  təmin  edir, 
müəyyən edir. Təminedici proseslərdə hakimiyyət tərəf kimi  bir nümunə olur. 
Hakimiyyətin  fəaliyyəti  istiqamətverici,  təminedici,      təşkiledicidir.  Burada 
saflıq  dərəcəsi  yüksək  olmalıdır.  Saflıq  həqiqətdir,  ədalətdir.  Buna  görə  də 
ə
dalət  müəyyənlik  prinsipləri  ilə  aşkar  olunur.  Bu  baxımdan  da  düzgün  
idarəçilik  hakimiyyətin  əxlaq  fəlsəfəsinə  bağlıdır.  Hakimiyyətin  əxlaqı  onun 
hüquq norma və qaydalarını yaratmaqdan, icra etməkdən və müdafiə etməkdən 
ibarətdir.  Deməli,  hakimiyyətin  əxlaqı  bir  istiqamətdə    onun  funksiyalarında 
büruzə  veriur.  Digər  istiqamət  isə  məkanları  əhatə  edən  davranışlardan 
ibarətdir.      Hakimiyyətin  etikası  ədaləti  özündə  ehtiva  edən  davranış 
normalarının  məcmusundan  yaranır.  Ədalətli  davranış  normaları  siyasətin 
ə
hatə  olunduğu  məkanlara  aiddir.      Davranış  da  bütün  məkanlarda  lazımi 
müəyyən formalarla üzərə çıxır.  İdarəedənlərin şəxsi kimliyi, həyat mövqeləri 
və  baxışları  eləcə  də  ictimai  və  məişət  davranışları  bu  yöndə  əhəmiyyət  kəsb 
edir.  Hakimiyyətdə  təmsil  olunanlar,  aparatlarda  mühüm  vəzifələr  tutanlar 
daima  öz  mənəvi  keyfiyyətlərini  zənginləşdirməyə  çalışmalıdırlar.  Özlərini 
sərhədləməyi bacarmalı, mənən islah etməlidirilər.  
Məlumdur  ki,  hakimiyyətin  ideal  məzmununda    bir  xeyirxah  əməl  var. 
Bu,  onun  təbiətindədir.  Bu  baxımdan  da  təmsil  olunanlar  öz  əməllərinə  fikir 
verməlidirlər. Sadəlik, təvazökarlıq, dövlətə və xalqa  sədaqət, etibar və inam  
keyfiyyətlərini əllərində rəhbər tutmalıdırlar. 
Hakimiyyət  etikası  daima  cəmiyyət  etikasını  yuxarı  mərhələdə 
tamamlamalıdır.  Cəmiyyət  özü  də  hakimiyyətin    etikasına  nəzarət  etməlidir. 
Çünki  hakimiyyətin  davranışı  cəmiyyətin  vəziyyətinin  müəyyən  olunmasında 
ə
sas  rola  malik  olur.    Bu  etika  insanların  müsbət  mənada  “gözlərini 
hakimiyyətə  dikmələrinə”  gətirib  çıxarmalıdır.    Hakimiyyət  cəmiyyət 
etikasının  yüksəlməsi  üçün  mühüm  işlər  həyata  keçirməlidir.  Hakimiyyət 
etikası  xalqın  və  dövlətin  maraqlarını  həm  daxildə,  həm  də  beynəlxalq 
ə
laqələrdə  qorumalıdır.  Hakimiyyət  xalqın  aynası  olduğundan  onun 
nümayəndələrinin  etik  davranışları  nəzarət  altında  olmalıdır.  Hakimiyyət 
etikası onu tələb edir ki, etikadan kənar şəxslər (yəni,  yüksək etik davranışlar 
nümayiş etdirməyənlər) bu tərəfdə iştirak edə bilməzlər.  
Hakimiyyət  etikası  hakimiyyəti  və  hakimiyyətdəki  müəyyən  bir  qrupu 
cəmiyyət  üzərində,  ayrı-ayrı  insanlar  üzərində    fəndlərdən  və  oyunlardan 
kənarda  tutmalıdır.  Hakimiyyətə  əks  tərəfə,  yəni  cəmiyyətə  və  insanlara  saf 
ruhla  baxmalıdır.    Hakimiyyət  etikası  hakimiyyətin  fəaliyyətində  ictimai 
mənafenin  zənginləşdirilməsini  əsas  prinsipə  çevirməlidir.  Hakimiyyət 
nümayəndəsi 
özünün 
maraqlarını 
universal 
maraqlar 
içərisindən 

---