Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
dövlətlərin təzyiqinə məruz qalır. Çünki siyasi cərəyanlar geosiyasi maraqlara xidmət edir və hər bir böyük dövlət ona bağlı olan regionlarda öz maraqlarını təmin etmək üçün kiçik dövlətlərə təzyiqlər edirlər. Bu məsələdə maraq amili böyük dövlətlərin özlərinin humanist siyasətini kölgədə qoya bilir və bununla da kəskin rəqabəti üzə çıxarır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, ölkə Qərb siyasətini qısqanclıqla qarşılayan və bundan təhlükəsizlikləri üçün ehtiyat edən digər böyük dövlətlərin əhatəsində yerləşibdir. Bu regional güc mərkəzləri Xəzər-Qara dəniz regionu qurşağına daxil olan və kənar güc mərkəzlərinin maraqlarını daşıyan siyasi axınların regiona daxil olması zamanı özünümüdafiə instinkti nümayiş etdirirlər və nəticədə coğrafi məkan subyektləri təzyqilərə məruz qalırlar. Regional geosiyasi müstəvidə Azərbaycanın yaxın gələcək üçün xarici siyasətinin, eləcə də xarici siyasət fəaliyyətinin üst qatı, daha dəqiq desək, nəticəsi (məhsulu) olan beynəlxalq münasibətlərinin formalaşmasına baza struktur istiqamətləri baxımından (burada coğrafi ərazi, həyati əhəmiyyətli məkan) iki aspektdən yanaşmaq olar: birincisi, regionda güc mərkəzləri hesab edilən regional böyük dövlətlərin (Rusiya, Türkiyə, İran), həmçinin regiondan kənarda mövcud olan böyük güc mərkəzlərinin (ABŞ və Avropa İttifaqı) geosiyasi maraqlarının formalaşdığı məkanlarda (Xəzər-Qara dəniz regionu geosiyasi məkanında, qurşağında) Azərbaycanın yaxın gələcək üçün yeritdiyi siyasətin əsasları. -nəzərə almaq lazımdır ki, burada Azərbaycan öz xarici siyasətini həmin dövlətlərin geosiyasi maraqları ilə tənzimləməlidir, uyğunlaşdırmalıdır; ikincisi isə Azərbaycanın özünün Cənubi Qafqazın aparıcı dövləti kimi sözügedən regionda geosiyasi maraqlarının formalaşması üçün müəyyən etdiyi xarici siyasətinin əsasları. -bu istiqamətdə isə Azərbaycan öz milli və regional maraqlarını təmin etmək məqsədilə geosiyasətin düzgün müəyyən edilməsi siyasətini həyata keçirməlidir. Yaxın strateji müddət üçün də Azərbaycan həm regiona, eləcə də ölkəyə daxil olan xarici siyasət cərəyanlarından faydalanmalı, həm də bu cərəyanları öz daxili enerjisi ilə balanslaşdırılmış və artırılmış formada birləşdirməli və bununla da özünün xarici siyasətinin istiqamətlərini müəyyən etməlidir. Hər iki istiqamət təbii ki, baza istiqamətidir və bu baxımdan da real əsaslara (real siyasətə) söykənməlidir, praqmatizmi özündə cəmləşdirməlidir, strategiyanın hədəfi və tərkibi olmalıdır. Hər iki istiqamətin düzgün şəkildə müəyyən edilməsi ilə Azərbaycan yaxın gələcəkdə də balanslaşdırılmış vəziyyəti təmin etmiş olacaq, daha doğrusu, mövcud balanslı vəziyyəti əsaslı şəkildə dəyişməyən trayektoriya üzrə davam etdirəcək. Bu da bir tərəfdən ölkənin müdafiəsinə xidmət göstərəcək, digər tərəfdən də Azərbaycanın regional səviyyədə geosiyasi çəkisinin və siyasətinin əhatə məkanını artıracaqdır. Yaxın strateji müddət üçün Azərbaycan istər regionda, istərsə də regiondan kənar, lakin əlaqəli (Xəzər-Qara dəniz regionu) məkanlar üçün öz xarici siyasətini həyata keçirərkən tənzimləmə (burada sistemli, təkmil və
60
rasional əsaslarla tənzimləmə-digər maraqlı ölkələrdən daxil olan cərəyanların həm bir-biriləri ilə, həm də ölkənin özünün daxili cərəyanları ilə toqquşmaması üçün özürücülük siyasətinin həyata keçirilməsi) funksiyasını yerinə yetirməlidir. Bu funksiya yerinə yetirilərkən həm də regional böyük dövlətlərin digər regionlarda həyata keçirdikləri regional və qlobal siyasət nəzərə alınmalıdır. Onu mütləq diqqətdə saxlamaq vacibdir ki, böyük dövlətlərin dünyanın ayrı-ayrı məkanlarında mövcud olan geosiyasi maraqları arasında bağlılıq vardır. Bağlılıq kontekstində geosiyasi məkanlar böyük dövlətlər üçün əhəmiyyətinə görə dərəcələnə bilər. Məsələn, Rusiya, Türkiyə və İran üçün Xəzər regionu, o cümlədən Cənubi Qafqaz, Mərkəzi Asiya daha əhəmiyyətli region hesab edilə bilər. Təbii ki, bu regionun həm sərvətləri, həm də coğrafiyası (sərhədləri əhatə etməsi), eləcə də əhalinin etnik-mədəni və dini xüsusiyyətləri və ərazinin əlverişli strateji mövqeyi bunu deməyə əsas verir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, region həm də ABŞ və Avropa İttifaqının, eləcə də Ərəb dünyasının maraq dairəsindədir. Regionda, bu baxımdan daha çox “bloklar”, “məngənələr” siyasəti meydana gəlir və region subyektləri narahat vəziyyətdə qalırlar. Azərbaycanın yerləşdiyi məkanda böyük dövlətlərin yeritdikləri siyasətdən meydana gələn rəqabət siyasətinin gücünə də iki aspektdən yanaşmaq olar: birincisi regionda maraqları olan böyük dövlətlərin maraqlarının təmin edilməsi uğrunda meydana gələn rəqabətin gücü və dərəcəsi, ikincisi isə regiondan kənarda, hətta miqyasına görə qlobal əhəmiyyət kəsb edən məsələlər üzrə rəqabətin gücü. Bu iki geosiyasi məkan bir-birinə sıx bağlıdır. Əgər böyük dövlətin biri digərinə kənarda rəqabətdə uduzursa, məkanı itirirsə, zəifləyirsə, onda özünümüdafiə və güclənmə üçün böyük dövlət məcbur olur ki, digər məkanda özünü gücləndirsin. Məsələn, hesab etmək olar ki, Rusiya Suriyada öz strateji mövqeyini zəiflədərsə və itirərsə, onda Xəzər regionunda, o cümlədən bu regiona aid olan Cənubi Qafqazda, Mərkəzi Asiyada, eləcə də digər regionlarda, məsələn, Şərqi Avropada güclənmək üçün vasitələrdən (vasitələrə hərbi, siyasi və iqtisadi amilləri aid etmək olar) daha da geniş şəkildə istifadə etməyə çalışacaq. Bu da region dövlətlərinin üzərində təzyiqi artıra biləcəkdir. Bu baxımdan da da Azərbaycan yaxın gələcəkdə də özünün balanslaşdırılmış siyasətini davam etdirməli və bunu mövcud şəraitlə, zamanla və məzmunla əlaqələndirməlidir. Ola da bilər ki, müəyyən dəyişikliklər də meydana çıxsın. Məsələn, beynəlxalq şərait tələb edərsə, Azərbaycan regional inteqrasiyaya daha böyük üstünlük verə bilər ki, özünü qoruya bilsin. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, siyasi balanslaşdırmada mütləq bərabərlik yoxdur, bu məsələdə daha çox nisbilik prinsipi əsas götürülür ki, bunu da şərait zəruri edir. Digər tərəfdən də Azərbaycan regionda birtərəfli siyasət yeritməməli, yəni yalnız regiondakı böyük dövlətlərlə əlaqə qurmamalı, eyni zamanda özünün Qərbyönümlü Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|