Əlyazma hüququnda Məlikrzayev A.Ə. Biznes-reinjinirinqin inkişaf istiqamətləri

Cədvəl 2.3
2000-2004-cü illərdə Azərbaycanın kiçik müəssisələrinin əsas fəaliyyət göstəricilərinin inkişaf dinamikası

	Fəaliyyət göstərən müəssisələrin sayı			Onlarda işləyənlərin sayı			Məhsulun(iş və xidmətin) həcmi			Orta aylıq əmək haqqı (minmanat)
	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə	2000-ci il	2004-cü il	2004-cü il, 2000-ci ilə nisbətən %-lə
Cəmi	24254	19462	80,2	99778	135831	136,1	2172,0	7103,2	327,0	169,4	369,3	218,0
o cümlədən: 1.Sənaye	1414	1966	139,0	15184	23312	153,5	681,9	1412,6	207,2	162,1	326,4	201,4
2.Kənd təsərrüfatı, ovçuluq,meşəçilik və balıqçılıq	1402	1332	95,0	13662	10418	76,2	82,4	58,6	71,1	44,9	94,1	209,6
3.Tikinti	724	1236	170,7	11083	29553	266,7	496,1	3255,3	656,2	338.8	823,1	242,9
4.Topdan və pərankəndə satış	11062	9485	85,7	23080	26687	115,6	409,1	739,8	180,8	47,5	201,7	424,6
5.Daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar,icarə və kommersiya fəaliyyəti	6743	1255	18,6	20638	8041	39,0	209,5	653,9	312,1	326,8	347,5	106,3

Mənbə: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2005. Bakı, “Səda”, s.115, 118.

2. saylı cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, kiçik müəssisələrin ümumi sayının azalması meylinin əksinə olaraq, sənaye müəssisələrinin sayı 2000-2004-cü illərdə 39 faiz burada işləyənlərin sayı 53,5 faiz, sənaye məhsulunun həcmi 2,1 dəfə, sənayedə çalışanların orta aylıq əmək haqqı isə 2,0 dəfə yüksəlmişdir.

Lakin hesablamalar göstərir ki, orta hesabla bir müəssisədə çalışanların orta illik sayı 2000-ci illə(4 nəfər) müqayisədə 2004-cü ildə(7 nəfər) 1,75 dəfə artsa da, bu göstəricinin səviyyəsi beynəlxalq standartlarda qəbul edilən göstəricidən xeyli fərqlənir. Əlbəttə, razılaşmamaq olmaz ki, kiçik müəssisədə çalışanların sayının artması həm də burada istehsal olunan məhsulun həcminin artmasına da gətirib çıxara bilər, ona görə də bunu pozitiv meyl kimi qəbul etmək olar. Lakin onu da qeyd edək ki, iqtisadi ədəbiyyatda və inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı ölkələrin təcrübəsində kiçik müəssisələrin ölçüləri haqqında müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.

Kичик сянайе мцяссисяляриндя (сащибкарлыг фирмаларында) ишчилярин сайы АБШ-да 100-дян аз, Азярбайcанда 50 няфяря гядяр, Франса, Алманийа, Йапонийада 50-дян аз, Щолландийа, Исвеч, Белчика вя Исвечрядя 10 няфярдян аз гябул едилмишдир (57, с. 207).

Апардыьымыз дягигляшдирмяляря вя Дцнйа Bанкынын мялуматларына эюря, мцяссисялярин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмяси цзря эюстяриcилярин цмуми сайы 50-дян йухарыдыр. Мцяссисялярин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмяси цзря яlаmятляр арасында даща чох тятбиг олунанлар бунлардыр: мцяссисядя мяшьул олан ишчилярин орта сайы, активлярин иллик дювриййяси вя юлчцсц. Бунунла бярабяр, демяк олар ки, щямишя мцяссисянин кичик сащибкарлыг субйектляриня аид едилмясинин башлыcа мейары кими щейятин сайы эютцрцлцр.Мясялян, Авропа Иттифагы юлкяляриндя кичик бизнес сферасына ашаьыдакы щядляри ютмяйян эюстяриcиляр аид едилир: ишляйянлярин мигдары – 50 няфяря гядяр; иллик дювриййя – 4 млн. aвродан аз;валйута балансы – 2 млн. aвродан аз.

Авропа Иттифагына дахил олан юлкяляр кичик мцяссисяляри мцяййянляшдиряркян юз эюстяриcиляриндян дя истифадя едя билярляр. Мясялян, Франсада о мцяссисяляр кичик сайылыр ки, бунларда ишляйянлярин сайы 500 няфяри ютмясин, иллик дювриййя 200 млн. франкдан ашаьы олсун. Бундан ялавя, мцхтялиф сащяляр цчцн дя бу эюсияриcиляр бир-бириндян фярглянир.

АБШ-да мцяссися кичик бизнес категорийасына о вахт аид едилир ки, бурада 500 няфярдян чох ишлямясин, активлярин кямиййяти 5 млн. доллары ютмясин, иллик мянфяят ися 2 млн. доллардан чох дейилдир. Бурада да айры-айры сащяляр цчцн ихтисаслашмыш эюстяриcиляр тятбиг олунур (топдансатыш тиcаряти цчцн ишляйянлярин сайы 100 няфяр щяддиндядир, тикинтидя иллик дювриййя 17 млн. доллара гядярдир).

1994-cц илдян бир сыра Азярбайcан банкларынын кюмяйиля республикамызда кичик бизнесин кредитляшмясинин иримигйаслы програмыны щяйата кечирян Авропа йенидянгурма вя инкишаф банкы (АЙИБ) кичик бизнеся о мцяссисяляри аид едир ки, бунлар юзял сайылырлар (капиталында дювлятин пайы 50%-дян аздыр), истещсал вя хидмят эюстярян сащялярдя ишляйирляр, ишляйянлярин сайы ися бир гайда олараг 50 няфярдян чох дейилдир (мцстясна щалларда 100 няфяря гядяр).

Мцяссисянин ашаьы сярщяд юлчцлярини адятян мцяййян етмирляр. Лакин, мясялян, еля АЙИБ-ин юзц микробизнеся 25 няфярдян чох ишлямяйян мцяссисяни аид едир, Авропа Иттифагы Комиссийасы ися микромцяссисяйя 9 няфяря гядяр ишляйян мцяссисяни, кичик бизнеся ися щейятинин сайы 10-99 cуварында олан мцяссисяни аид едир. Италийада ян хырда мцяссисяляря ишляйянлярин сайы 19 няфяря гядяр олан мцяссисяляр, кичик мцяссисяляря ишляйянлярин сайы 100 няфяря гядяр, орта мцяссисяляря ися ишляйянлярин сайы 500 няфяря гядяр олан мцяссисяляр аид едилирляр.

1995-cи илдя дювлят мцлкиййятинин юзялляшдирилмясинин Дювлят Програмында республикамызда сащя мянсубиййяти вя ишчилярин сайына мцяссисялярин тяснифаты ашаьыдакы кими верилмишдир (Cядвял 2.4.).
Cядвял 2.4.

Азярбайcан Республикасында сащя мянсубиййяти

вя ишчилярин сайына эюря мцяссисялярин тяснифаты

С.с	Сащя мянсубиййятиня эюря мцяссисялярин нювляри	Ишчилярин сайына эюря груплашдырма (няфярля)
		Кичик	Орта	Ири
1.	Сянайе	50	51-300	300-дян чох
2.	Няглиййат	15	16-70	75-дян чох
3.	Тикинти	25	26-150	150-дян чох
4.	Тиcарят	10	11-56	56-дан чох
5.	Хидмят сащяляри	10	11-50	50-дян чох

Cядвялин мялуматларындан эюрцндцйц кими, кичик мцяссисяляр сащя мянсубиййятиня вя ишчилярин сайына эюря бир-бириндян фярглянирляр. Беля ки, сянайедя ишчилярин сайы 50 няфярядяк олан мцяссисяляр кичик мцяссися щесаб едилдийи щалда, хидмят сащясиндя вя тиcарятдя ишчилярин сайы 10 няфярядяк олан мцяссисяляр кичик категорийасына дахил едилир.

Biznes-sistem kimi müəssisələrin bazar mühitinə uyğunlaşdırılmasında ən mühüm məsələlərdən biri mükliyyətin formasının dəyişdirilməsidir. Uzun illər boyu yaradılmış dövlət mülkiyyəti formasına əsaslanan əmlakın, müəssisə və obyektlərin özəlləşdiriməsi məsələsi köklü bazar islahatlarını əhatə edən dövlət proqramların əsas tərkib hissəsi hesab edilmişdir. Respublika hökuməti tərəfindən özəlləşdirməyə ilk gündən iqtisadi inkişafın əsas vasitəsi kimi vahid dövlət siyasəti formasında yanaşılmış, bu sahədəki tədbirlər əlaqəli şəkildə həyata keçirilmişdir. Statistik məlumatlara görə 1995-2004-cü illər ərzində 28951 kiçik müəssisə özəlləşdirilmişdir. Bunun 1096-sı nəqliyyat vasitələri olsa da, özəlləşdirmə ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrini əhatə etmiş və azad bazar mühitinin formalaşmasına müsbət təsir göstərmişdir.

2004-cü ildə özəlləşdirilmiş 1954 kiçik müəssisənin 36,9%-i nəqliyyat vasitələrinin, 14,7%-i ticarət və ictimai iaşə məişət xidməti və kommunal təsərrüfatı müəssisələrinin payına düşmüşdür. İqtisadiyyatın aparıcı sahəsi olan sənayenin payına isə cəmi 1,7%, kənd təsərrüfatı müəssisələrinin payına isə 0,05% düşür.

Odur ki, fikrimizcə, gələcəkdə iqtisadiyyatın xüsusi əhəmiyyət kəsb edən müəssisələrinə özəlləşdirmək yolu ilə mütərəqqi texnologiya və avadanlıqlar cəlb edilməli, fəaliyyəti dayanmış müəssisələrin istehsal ahəngi bərpa edilməli, təsərrüfatın funksiyaları ilə məşğul olan iri və orta dövlət müəssisələrinin restrukturizasiyası, inhisarsızlaşdırılması və sağlamlaşdırılması sahəsində işlər həyata keçirilməlidir.

Qeyd edilənləri yekunlaşdırmaqla belə qənaətə gəlmək olar ki, respublikamızda həyata keçirilən iqtisadi islahatlar kiçik sahibkarlıq müəssisələri üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Araşdırmalar göstərir ki, kiçik müəssisələr iqtisadiyyatda mühüm rol oynamaqla, onların sayca və keyfiyyətcə inkişaf etdirilməsi iqtisadi artımın davamlılığına, elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsinə, bazarın zəruri tələbatına uyğun gələn və keyfiyyətli mal və xidmətlərlə təchiz edilməsinə, əlavə iş yerlərinin yaradılmasına, rəqabətin güclənməsinə gətirib çıxarır.

2.2. Müəssisənin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması
Müəssisənin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması məsələsi istənilən halda həm dövlət, həm də müəssisələr üçün aktual əhəmiyyət kəsb edən məsələ kimi çıxış edir. Sahibkar öz müəssisəsinin rəqabət qabiliyyətliliyinə nail olmaq, bu qabiliyyəti qoruyub saxlamaq üçün daim dəyişən mühitə uyğunlaşdırmağa hazır olmalı və yaxud da qısa müddət ərzində həmin mühitə uyğun gələn məhsul istehsal etməyə və ya xidmət göstərməyə başlamalıdır. Bu zaman müəssisənin ölçüləri, sahə mənsubiyyəti və yerləşdiyi ərazinin xüsusiyyətləri qarşıya qoyluan məqsədə çatmaqda müəssisənin sahibkarı üçün heç bir məhdudiyyət yaratmamalıdır.

Aparılan müşahidələr göstərir ki, müəssisənin xarici mühiti daim müəssisədən asılı olmayan amil və şərtlərin təsiri altında tez-tez dəyişən xüsusiyyətlərə malikdir. Hətta bu dəyişiklik elə bir dərəcəyə gəlib çata bilər ki, müəssisə iqtisadi cəhətdən tədricən və ya qəfildən zəifləyər, sonda öz salamatlığını itirməklə iflasa uğramış olar. Odur ki, müəssisə xarici mühiti daim öyrənməli və özünün iqtisadi inkişaf strategiyasına daim yenidən baxmalıdır. Müəssisənin inkişaf planı mümkün qədər elastiki olmaqla, burada nəzərdə tutulan istehsal(xidmət) həcmi, məhsulun çeşidi və nomenklaturası xarici mühitin tələblərinə maksimum mümkün ola biləcək dərəcədə uyğun gəlməlidir.

Xarici mühitin dəyişmələrinə mümkün uyğunlaşdırma tədbirlərinin səmərəsi xeyli dərəcədə gələcək haqqında həqiqətə uyğun və etibarlı informasiyaların əldə edilməsindən asılıdır. İnformasiyalar isə çox vaxt qeyri-obyektiv və natamam olur. Təcrübədə planın tərtibi və beləliklə də müəssisənin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması əksər hallarda plan dövrünün başlanğıcı ilə üst-üstə düşür. Bu, ilk növbədə, onunla izah olunur ki, planların tərtib edilməsi və istehsalın yenidən qurulması çox vaxt tələb edir. Digər tərəfdən, informasiyaların doğruluğu istənilən səviyyədə olmur. Lakin onu da qeyd edək ki, müəssisənin istehsal planlarının tez-tez dəyişməsi heç də normal hal sayılmır və xeyli xərc tələb edir. Odur ki, müəssisələrin daim və sistemli şəkildə xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır.

Müəssisələrin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması zəruriliyi həmçinin dövlətin iqtisadiyyatı tənzimləmə vasitələrinin səviyyəsindən, onların qarşılıqlı əlaqə mexanizminin təkmilliyindən, bazar iqtisadiyyatına keçid iştirakçılarının davranışından, dəqiqliyindən, ölkədə qanunların işləməsi səviyyəsindən və digər amil və şərtlərdən asılı olaraq müəyyən edilir.

Beləliklə, müəssisələrin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması zəruriliyinin obyektiv əsasları mövcuddur və bu cür uyğunlaşdırma tədbirlərinin formalaşması xeyli dərəcədə müəssisənin özündən, dövlətin iqtisadi siyasətindən, eləcə də ölkənin mövcud iqtisadi, sosial-psixoloji, hüquqi və mənəvi-etik durumundan asılıdır(27, s.48).

Müəssisə məhsul istehsalına dair qərar qəbul edərkən informasiyanın etibarlılığı baxımından üç şəraitlə üzləşir:

1. Müəyyənlik(informasiya doğrudur, etibarlıdır).

2. Riski müəyyən olan(müəssisənin şüurlu riskə getməsi).

3. Riski qeyri-müəyyən olan(müəssisə riskin miqyasını təyin edə bilmir).

Müəssisə yuxarıda qeyd olunan hər üç şəraitdə optimal variantlar qəbul etməli və bununla da bazarda öz yerini saxlamağı bacarmalıdır. Lakin bu heç də həmişə hər müəssisəyə müyəssər olmur. Məsələyə yalnız ağıllı və səriştəli yanaşan qurumlar və sahibkarlar hər cür şəraitdə bazarda öz yerlərini saxlamğa müvəffəq olurlar. Qeyri-müəyyənlik şəraiti ən çətin şərait sayıldığına görə müəssisə öz hesablamalarında ən əlverişli alternativ variantlardan imtina etməli, müəyyənliyi nisbətən yüksək olan, iqtisadi səmərəsi isə az olan varianta üstünlük verməklə özünün xarici mühitin dəyişməsinə uyğunluğunu təmin edə bilər. İnformasiyanın doğru və etibarlı olduğu müəyyənlik şəraitində, eləcə də müəssisənin şüurlu olaraq riskə getdiyi riski müəyyən olan şəraitdə isə müəssisə qərarları nisbətən daha qətiyyətlə qəbul edir və xarici mühitə uyğunlaşmasını təmin etməyə nail olur.

Onu da qeyd edək ki, elmi-texniki tərəqqinin sürətli inkişafı, qloballaşmanın dərinləşməsi və rəqabətin kəskinləşməsi ilə xarakterizə olunan indiki şəraiti müəssisənin rastlaşdığı qeyri-müəyyən şərait kimi qiymətləndirmək olar. Bu cür hallarda müəssisələrin müxtəlif qeyri-müəyyənliklərlə xarakterizə olunan daxili və xarici şəraitlər üçün təyin olunmuş məlumatlar toplusundan istifadə etmələri tövsiyyə olunur. Bu zaman qəbul edilən qərar xərc və nəticələrin müqayisəsinə və qarşıda duran məqsədə çatmaq üçün bu nisbətin optimal səviyyəsinin tapılmasına əsaslanmalıdır.

Müəssisə tərəfindən ən optimal istehsal proqramı işlənib hazırlansa da, müəyyən vaxtdan sonra onun xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması problem olaraq yenidən meydana çıxa bilər və müəssiə mövcud problemin aradan qaldırılması üçün yenidən yollar axtarmağa başlayacaqdır. Buradan bir daha aydın olur ki, müəssisələrin sağlam fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün onların xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılması zərurəti obyektiv xarakter daşıyır. Odur ki, dövlət orqanları da daxil olmaqla bütün müəssisələr qeyd edilən problemin həlli ilə bağlı məsələləri daim diqqət mərkəzində saxlamalıdırlar.

Hazırda respublikamızda müəssisələrin sağlamlaşdırılması və xarici mühitin dəyişilməsinə uyğunlaşdırılması üçün dövlət kreditlərindən istifadə edilməsi öz müsbət nəticələrini verməkdədir. Keçid iqtisadiyyatı dövrünü yaşayan Azərbaycan sahibkarlar təbəqəsinin yaradılmasını öz qarşısında duran prioritet istiqamət kimi müəyyənləşdirilmişdir. Ölkə prezidentinin 27 avqust 2002-ci il tarixli Fərmanına əsasən yaradılmış Sahibkarlığa Kömək Fondunun(SKMF) vəsaitlərinin yerləşdirilməsi üzrə tətbiq edilmiş yeni mexanizm özünün səmərəliliyi ilə fərqlənir. Belə ki, Fondun vəsaitlərinin səmərəli yerləşdirilməsi məqsədilə, vəsaitlərinin sahibkarlıq subyektlərinə çatdırılması üçün müvəkkil banklar seçilmişdir ki, onlar da öz növbəsində bu vəsaitləri öz adlarından və öz riskləri hesabına yerləşdirirlər. Sahibkarlıq subyektlərinin öz öhdəliklərini icra edib-etməməsindən asılı olmayaraq müvəkkil banklar Fond qarşısında öz öhdəliklərini yerinə yetirməlidirlər.

Sон илляр respublikamızda innovasiya yönümlü кичик бизнесин инкишафына малиййя дястяйинин артырылмасында малиййя-кредит системинин ролу даща да артмышдыр. Беля ки, 2002-cи илдя Сащибкарлыьа Кюмяк Милли Фонду (СКМФ) тяряфиндян 49 сащибкарлыг субйектинин тягдим етдийи лайищя малиййяляшдирилмишдирся, 2004-cц илдя эцзяштли шяртлярlя кичик вя орта сащибкарлар арасында аэент банклар тяряфиндян 310 лайищянин реаллашдырылмасы мягсядиля 57,3 млрд. манат мябляьиндя кредитляр йерляшдирилмишдиr. 2003-cц илдя малиййяляшдирилмиш лайищялярин 80%-дян чоху мящз реэионларын пайына дцшмцшдцр.

Dünyanın nüfuzlu малиййя груплары тяряфиндян республиканын кичик бизнес субйектляриня микрокредитлярин верилмяси механизми демяк олар ки, ейнидир. Беля ки, щямин гурумлар тяряфиндян микрокредитляр ясасян 6-20 няфярдян ибарят груплара эировсуз олараг верилир вя кредитля тяминат груп заминлийи ясасында апарылыр. Щяр гурумун ися групларын фoрмалашдырылмасы цчцн мцяййян тялябляри мювcуддур. Диэяр кредит нювляри цзря кредитя тяминат 100 фаизлик эиров ясасында апарылыр. Тящлил эюстярир ки, бейнялхалг малиййя тяшкилатлары тяряфиндян верилмиш кредитляр цзря истяр фаиз, истярся дя вахты чатмыш ясас кредит цзря юдяниш 95 фаиздян йухарыдыр вя бязиляриндя ися бу эюстяриcи 99,8 фаиз тяшкил едир. Бу cцр вязиййят бир тяряфдян онларын сямяряли кредит ямялиййатларыны щяйата кечирмяляри, диэяр тяряфдян ися, бу гурумларын юлкядя фяалиййят эюстярмяси цчцн йарадылан мцнбит шяраитля баьлыдыр. Ону да гейд едяк ки, 1995-cи илдян етибарян республикамызда бяргярар едилмиш макроигтисади сабитлик, сцрятля артмагда олан игтисади инкишаф мейлляри, щабеля азад сащибкарлыьын даим дювлят тяряфиндян дястяклянмяси Азярбайcанда микромалиййяляшдирмянин инкишафыны тяляб едир. Фикримизcя, мящз бу нюгтейи-нязярдян, хариcи капиталын иштиракы иля Азярбайcанда сащибкарлыг субйектляринин кредитляшмясини щяйата кечирян банк олмайан кредит тяшкилатларынын да бу истигамятдя апардыьы иш хцсуси ящямиййят кясб едир.

Yuxarıda qeyd olunanlarla йанашы, hesab edirik ki, innovasiya юлкядя сащибкарлыьынın инкишафыны сцрятляндирмяк цчцн кредитляшдирмя шябякясинин эенишляндирилмяси истигамятиндя даща cидди тядбирляр эюрцлмəliдир. Эиров механизминин садяляшдирилмяси сащясиндя апарылан бцтцн ишляр тамамланмалы вя реаллыьа чеврилмялидир. Чцнки innovasiya инфраструктурунун эяляcяк инкишафы хейли дяряcядя садяляшдирилмиш эиров механизминин формалашмасындан вя тятбигиндян асылыдыр.

Eyni zamanda юлкядя innovasiya бизнесинin кредитляшдирилмяси цчцн мцасир тялябляря cаваб верян менеcментя, районларда филиал шябякясиня, айры-айры сащялярин малиййяляшдирилмясиндя тяcрцбяли кадрлар топлусуна малик олан вя малиййя ресурслары иля тямин олунмуш кредит тяшкилатларынын формалашмасына бюйцк ещтийаc вардыр. Бейнялхалг тяcрцбя вя Азярбайcан банкларынын бейнялхалг кредит програмлары цзря тяcрцбяси эюстярир ки, пул вясаитляринин гайтарылма ясасында верилмяси йалныз кредитляшмя сащясиндя ихтисаслашан тяшкилатлар васитясиля уьурлу ола биляр, Азярбайcанда бу cцр тяшкилатлар о банклар ола биляр ки, онлар кичик бизнесин кредитляшмясини апарсынлар вя бу мясялядя мцяййян практики тяcрцбя топласынлар.

Müəssisələrin xarici mühitin dəyişilməsinə uyğunlaşdırılmasında verilən kreditlərin həcmi ilə yanaşı, onların hansı müddətə verilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Təhlil göstərdi ki, son vaxtlar respublikamızda bankların kapital və əmanət bazasının genişlənməsi, habelə dövlətin sahibkarlığa maliyyə dəstəyinin güclənməsi uzunmüddətli kredit qoyuluşlarının artması üçün əlverişli şərait yaratmışdır(Cədvəl 2.5.).

Cədvəl 2.5
Azərbaycan iqtisadiyyatına kredit qoyuluşlarının müddətinə görə strukturu

	İLLƏR
	1995	2000	2003	2004	2005
Kredit qoyuluşları, mlrd. man.	1449,0	2321,8	3351,5	4947,3	7204,8
O cümlədən: 1.Qısamüddətli kreditlər	1264,8	1672,0	2435,4	3503,9	4566,4
Xüsusi çəkisi, %-lə	87,3	72,0	72,7	70,8	63,4
2.Uzunmüddətli kreditlər	184,2	649,8	916,1	1443,4	2638,4
Xüsusi çəkisi, %-lə	12,7	28,0	27,3	29,2	36,6

Müəssisələrin xarici mühitin dəyişməsinə uyğunlaşdırılmasına yönəldilən qısamüddətli kreditlərin həcmi 1995-ci ildə 1264,8 mlrd. manat, 2000-ci ildə 1672,0 mlrd. manat, 2005-ci ildə isə 4566,4 mlrd. manat təşkil etmişdir. Təhlil olunan dövrdə uzunmüddətli kreditlərin məbləği nisbətən az olmuş, 1995-ci ildə 184,2 mlrd. manat, 2000-ci ildə 649,8 mlrd. manat, 2005-ci ildə isə 2000-ci ilə nisbətən təxminən 4 dəfədən çox artaraq 2638,4 mlrd. manat təşkil etmişdir.

2005-ci ildə uzunmüddətli kredit qoyuluşları 82,8% artdığı halda, qısamüddətli kredit qoyuluşları 30,3% artmışdır. Nəticədə dövr ərzində kredit qoyuluşlarının strukturunda uzunmüddətli kreditlərin xüsusi çəkisi 7,4% bəndi artmış və 01.01.2006-cı il tarixinə 36,6% təşkil etmişdir(Cədvəl 2.6).