Əlyazması hüququnda
Sistemli və situasiyalı yanaşma strateji təhlilin metodoloji
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.2. Sistemli və situasiyalı yanaşma strateji təhlilin metodoloji
əsasları kimi Menecmentə müxtəlif nöqteyi - nəzərdən baxılır ki, o da eyni zamanda faktiki olaraq özündə 4 məktəbi özündə cəmləyir. Bura elmi idarəetmə, klassik və ya inzibati idarəetmə, insani münasibətlər, müasir idarəetmə və ya kəmiyyət elmi məktəbləri daxildir. Bu məktəblərlə yanı sıra, eyni zamanda indiyə kimi menecmentin nəzəriyyəsi və praktikasının inkişafında böyük rolu olan bir sıra əsas yanaşmalar seçilir. İdarəetmə nəzəriyyəsində yanaşma dedikdə, idarəetmə prosesinin kimin necə təsəvvür etməsi və onun həllinə necə yanaşması kimi başa düşmək olar. Menecment tarixində 4 əsas yanaşma fərqləndirilir: 1. Müxtəlif idarəəetmə məktəbləri mövqeyindən olan yanaşmalar (XIX əsrin sonundan indiki dövrə qədər); 2. Prosesli yanaşma (1920-ci illərdən indiki dövrə qədər); 3. Sistemli yanaşma (1950-ci illərdən indiki dövrə qədər); 4. Situasiyalı yanaşma (1960-cı illərdən indiki dövrə qədər). Yanaşmalarının ən çox tətbiq edilən 2 tipini qısa nəzərdən keçirək: Sistemli yanaşma. Sistem bütöv bir tamlığı əmələgətirən və qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin cəmidir. Burada əsas olan odur ki, elementlər bir-biriləri ilə qarşılıqlı əlaqədə və qarşılıqlı təsirdə olurlar. Müxtəlif hissələr birləşib tamlıq yarada bilər, lakin bu tamlığı hər hansı mexaniki formalaşma kimi adlandırmaq düzgün deyil. (8) Bütün təşkilatlar sistemdir. İnsanlar təşkilatın texnika ilə birlikdə müəyyən bir 16 işi yerinə yetirmək üçün istifadə olunan komponent olduğundan buna sosial-texniki sistem də deyirlər. Bioloji orqanizmdə olduğu kimi eynilə, təşkilatda da onun bütün hissələri hər zaman qarşılıqlı əlaqədə olur. Hər bir sistemin öz funksiyasını necə yerinə yetirdiyini anlamaq üçün onun elementlərinin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olduğu tərzini və onun xarici mühitini təşkil edən sistemlə necə bağlı olduğunu bilmək mühim məsələdir. Sistemli yanaşmada müəssisə və ətraf mühitə vahid bir bütöv kimi baxmağa çalışılır. Sistem yanaşması menecmentə işçilər, təşkilat və ətraf mühit amillərinin qarşılıqlı əlaqəlləri kimi baxır. Sistem yanaşması qarşılıqlı əlaqədə olan və bir- birindən asılı olaraq fəaliyyət göstərən bütün hissələrin və elementlərin təsirini də nəzərə alır. Sistem ayrı-ayrı qohum elementlər çoxluğu və ya iştirakçı elementlərin hər birinin öz fərdi xassəsi saxlanılmaqla onların birləşməsindən yeni xassəli yeni vahidin yaranması kimi başa düşülür. Real həyatda hər zaman açıq və qapalı sistemlər mövcuddur. Bütün mövcud olan təşkilatlar açıq sistemlərdir. Ona görə ki, onlar hamısı xarici aləmlə əlaqəlidirlər. Altsistemlər isə tam sistemlərin bir hissələridir. Qapalı sistem kimi ətraf mühitdən ayrılmış və bu şəraitdə fəaliyyət göstərə bilən qurğu və cihazları başa düşülür ki, bunlar da nisbi xarakter daşıyır Sistem yanaşma zamanı, yuxarıda qeyd olunan funksiyalarla yanaşı müəyyən daxili və xarici təsir amillərini, həmçinin qeyri-müəyyənlikləri, mürəkkəblikləri və dəyişkənlikləri də nəzərə almaq vacibdir. Bu yanaşmada qeyd edilir ki, rəhbərlər təşkilatları qarşılıqlı əlaqədar elementlərin məcmusu kimi araşdırmalıdırlar. Belə elementlərə insanlar, struktura, vəzifələr və texnologiya aid edilir ki, bunlar da dəyişən xarici mühit şəraitində müxtəlif məqsədlərin əldə edilməsinə istiqamətləndirilir. Sistemli analiz - mürəkkəb problem situasiyaları zamanı qərar qəbul etmək üçün xüsusi metodikalardan biridir. Sistemli analiz mütləq analizin tamlığına, qərar qəbul etmə modelinin formalaşdırılmasına və öyrənilən obyektin və ya prosesin adekvat araşdırılmasına əsaslanmalıdır. Ümumi Sistem Nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsi və bu nəzəriyyənin bütün 17 sahələrə tətbiq olunması sistemin ortaq xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi ilə daha da asanlaşıb. Sistem bu ortaq xüsusiyyətləri ilə tətbiq olunduğunda bir bütünlük meydana gətirər və sistem yanaşmasını yaradır. Sistem yanaşmasının istifadəsi sahələri, adətən, təşkilatın inzibati mərhələləridir. Sistem yanaşması eyni zamanda, problemə bağlı bütün elementlərin göz önünə alınıb, araşdırılaraq problemin başa düşülməsi və müəyyən edilməsində bir dünyagörüşü olaraq da təyin oluna bilər. Sistem yanaşmasında altında üç əsas yanaşma vardır; a) Bütöv yanaşma: Bu yanaşmanın əsas düşüncəsi, sistemi bir bütün olaraq ələ almasıdır. Vahid yanaşma, sistemi meydana gətirən parçaların, parçalar arası əlaqələrin və çıxacaq problemlərin bir-birindən ayrıla bilməyəcəyini qəbul edər. Təşkilatlar və əlaqələrin entropiyası də bir-birinə bağlıdır ki, problemlərdən biri həll edildikdə digər problemlər həll olunacaq. Bütünsel yanaşma sistemin konsepsiyasına "bir-birinin qarşılıqlı etkisi" kimi istinad edir. Hərtərəfli yanaşma sistemin anlayışını "birbaşa, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqə yaratmaq, ətrafı ilə qarşılıqlı əlaqə" kimi görür. Sistemin yanaşması ürəyində sistem və bütövlükdə sistem təşkil edən komponentlərin əlaqəsidir. Bu yanaşma "alt sistemlərin, alt sistem əlaqələrinin və sistemin alt sistemlərinin əsas sistemə olan töhfəsinə" diqqət yetirir. Bütünsel yanaşma sistemin bütövlüyünü hər cür şəkildə başa düşməyi dəstəkləyir. Sistemin bu xüsusiyyəti göstərir ki, sistemin tək bir maddəsi əvvəlcə qeyd olunan sistemin hamısını təsvir etmək üçün kifayət deyil və bu səbəbdən sistem bütövlükdə nəzərə alınmalıdır. b) Disiplinlərarası yanaşma: Bu yanaşma, tarix müddətində reallaşan ixtisaslaşma ilə sistem yanaşmasında əhəmiyyət qazanmışdır. Ümumi sistem nəzəriyyəsinin bütün fənlərə tətbiq edilməsi və elmin bir-birindən ayrılmaması sistem əxlaqına disiplinlər arası bir yanaşma gətirdi. Bu inkişaf, müxtəlif elmin ortaya çıxmasına və elmin alt hissələrə bölünməsinə və ixtisaslaşmış artmasına səbəb olmuşdur. Disiplinlərarası yanaşmada, sistem içindəki problemlər fərqli fikirlərlə aranır. "Elm sahələrinin birini digərindən 18 qəti xəttlərlə ayırmaq qeyri-mümkün olmaqla birlikdə, hər elm sahəsinin özünə xas anlayışları, üsulları, dünyagörüşləri vardır. Fənlərarası yanaşma bu qaydalara uyğun gələrək, həll axtarılan problemi, bütün istiqamətləri ilə fərqli görüşlərə əsaslanaraq ələ almaqda və problemlərə həll axtarır "(Aydın, 1988: 166). Nümunələr kütləvi kitabxanaçılıq və informasiya elmlərini əhatə edir. Kitabxanaçılıq elmini sistemin bütünü olaraq düşünsək, kütüphaneciliğe əlaqədar olduğu kataloqlaşdırılması, təsnif, dizinleme kimi alt alanlar da sistemin həm alt sistemini həm də elementlərini meydana gətirməkdədirlər. Bu elementlər çıxan problemlər kütüphanecilik elmi bütünü içərisində lakin bu mövzularla əlaqədar üsullarla həll oluna bilər. c) Elmi yanaşma: Elmi yanaşma sistemdəki problemlərin elmi yollarla həllinə aiddir. Elmi yanaşma, əsas və tətbiqi elmlər 19-cu əsr. və eksperimental üsullarla problemlərin həllinə nail olmaq nəticəsində inkişaf etmişdir. Bu yanaşma bütöv və disiplinlerarası yanaşmadan daha sistemli, daha səmərəli, təcrübə əsaslı bir yanaşmadır. Elmi yanaşma sistemdəki problemlərin aradan qaldırılması üçün daha çox planlaşdırılmış bir hazırlıqlara malikdir.(8) Bu preparatın mərhələləri aşağıdakı kimi verilə bilər: - Əşyaların müşahidəsi; - Problemin həlli ilə bağlı hipotezlərin müəyyən edilməsi; - Deneylerle hipotez test edilməsi; - Ümumiləşdirilmə; - Edilən bu ümumiləşdirməylə hadisələrin nəzarət altına alınması Sistem yanaşması, sistem elementləri, əlaqələr, məqsədlər və bu məqsədlər üçün tədbirlər ilə məşğul olan bir bütün olaraq elmin müxtəlif vizyon və sahələrində bu komponentlərin arasındakı problemləri qiymətləndirərək elmi üsullarla problemlərə həll axtarışını həyata keçirən bir düşüncə, hərəkət və tətbiqi üsuludur . Hər bir təşkilat giriş təmin edən və onun sərhədlərini müəyyənləşdirən bir 19 mühitdədir. Təşkilat xidmətlər / mallar istehsal edir; bu məhsullarını seçmiş olduğu istifadəçi qrupuna, əlindəki imkanlar və qurduğu sistem - alt sistemlər köməyiylə etməyə imkan verir. Sistem yanaşması ən sadə şəkliylə rəhbərlik prosesində bir düşüncə tərzidir. Bu düşüncə tərzi təşkilati işin uğurla idarə edilməsini və bütövlükdə daxili və xarici ekoloji elementlərin işlənməsini təmin edir. Rəhbərlikdə sistem yanaşması, rəhbərlik mövzusunda müəyyən bir düşüncənin ortaya çıxışını gözləmək və bu düşüncəni inkişaf etdirmək məqsədiylə, rəhbərlik prosesinin izlənilməsi və meydana gələ biləcək problemlərin həll edilməsində idarəçiyə köməkçi olmaqdadır. Sistem yanaşmasının rəhbərlik addımlarında tətbiq olunması tamamilə idarəçilər ilə əlaqədar bir mövzudur. Çünki menecer; təşkilatın həm planlayıcısı, həm idarəçisi həm də ən yüksək məsuliyyət və səlahiyyət addımıdır. Başqa sözlə, rəhbərliyi düşünərkən bu prosesi idarə edən bir prosesdən daha çox idarə edən şəxs ağla gəlir. İdarəçi; təşkilatın daxili və xarici mühiti, təşkilatın əməkdaşları və alt sistemlər və təşkilat arasında əlaqələr. Təşkilat menecerləri təşkilatın sağkalımını, davamlılığını, inkişafını və dinamik tarazlığını qorumaq üçün bütün təşkilati dəyişənləri bilməli, anlamaq və qiymətləndirməlidir. Menecer sistem yanaşmasının dar bir anlayışından məhrum və bütün alt sistemləri və ətraf mühitlə birləşməsini artırdı. İdarəçilər sistemin davamlılığını sistemin tələbləri, problemləri, həlləri və üsulları ilə yaxından təmin etməlidirlər (təşkilati sistem). Bütün qurulan sistemləri və alt sistemləri qiymətləndirərkən menecer bir-birinə verdikləri töhfələri və ya zərərlərini qiymətləndirməyə çalışır. Rəhbərlikdə sistem yanaşmasının təmin etdiyi faydalar bu şəkildə sıralana: Məlumat və rəy; Təkmilləşdirilmiş qərar vermə; Elektron məlumatların emalı maşınları(9) İdarəetmə sahəsində təşkilati strukturların artan mürəkkəbliyi, idarəetmə anlayışında inkişaf, texnologiya və kommunikasiya, sistem yanaşması tətbiq 20 edilmişdir. Bir menecer daha mənalı bir görünüş alır və təşkilat üçün hiss edir; beləliklə təşkilat tərəfindən əldə edilə bilər və rəy alınır. Sistemə nəzarət etmək üçün məlumat və rəylər tələb olunur. Məlumat və geri bildirim, təşkilatda qərar vermə müddətini başladar. Texnologiyanın inkişafı və yeni bir idarəetmə yanaşmasının ortaya çıxması qabaqcıl qərarların qəbul edilməsi prosesini müəyyən etməyə imkan vermişdir. Qərarlar təşkilatın strukturlaşdırılmış planlaşdırılmış əməliyyatları, siyasətləri, strategiyaları, büdcələri və metodlarına uyğun olmalıdır. Bu, qərarların daha qənaətcil, daha doğru və mümkün olmasına kömək edir. Bundan başqa, təşkilatların kompüterlər vasitəsilə qərar qəbul etmələri üçün böyük üstünlükdür. Bu halda, bəzi sistemlərin inkişafı da qərarların qəbul edilməsini asanlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulur. Lakin, bu məsələ növbəti bölmələrdə daha ətraflı müzakirə olunacaq. Sistem yaklaşımı, klasik yönetim teorisinin katılığı ve kapalılığından kurtulmak için gerekli olmuştur. Böyle bir yaklaşım organizasyonlara esneklik sağlamış ve organizasyonları daha kapsamlı bir şekilde incelemek mümkün olmuştur. Bununla beraber yönetimde sistem yaklaşımı yöneticiye bazı yararlar da sağlamaktadır. Sistem yanaşması, elektron məlumat əməliyyat vasitələrinin köməyi təşkilatın problemlərinin həll edilməsi üçün zəruri və kafi məlumatın toplanması, üsulların təyin olunması və modellərin yaradılmasının yanında təşkilatın rəhbərliyi mövzusunda da idarəçilərə köməkçi olur. Situasiyalı yanaşma. Situasiya konkret bir vaxtda təşkilata güclü təsir edən hadisələrin bütöv məcmusudur. Diqqət mərkəzində situasiya olduğuna görə situasiyalı yanaşma, situasiyalı düşüncənin vacibliyini özündə göstərir. Bu yanaşmadan istifadə edərək belə qənaətə gəlmək olar ki, rəhbərlər konkret situasiyalarda təşkilatın məqsədlərinə çatmaq üçün hansı vasitə daha uyğun olacağını yaxşı başa düşə bilərlər. Situasiyalı yanaşması müasir nəzəriyyələrdən biridir. 1970-ci illərdən bəri həyata keçirilən bir sıra araşdırmalara əsaslanmaqdadır. Bu vəziyyət və şərtlərlə Əlaqədardır. Situasiyalı yanaşması, liderlik formasının, xüsusi vəziyyətlərin 21 tələblərinə görə formalaşması lazım olduğunu, bu səbəblə tək bir yanaşmanın bütün şərtlər üçün uyğun olmayacağını bildirir. Liderlər davranışlarını dəyişik şərtlərə görə vəziyyət və mühit deyişenlerini nəzərə alaraq tənzimləməlidirlər. Bu yanaşma liderlər yerinə qrupu araşdırar, yəni vahiddir. Liderlik prosesinin, lider çalışanlar və şərtlər arasındakı əlaqələrdən meydana gəldiyini bildirir. Situasiyalı yanaşmasının ümumi fərziyyəsi budur; bütün şərtlərə tətbiq edilə biləcək yaxşı idarəetmə tərzi yoxdur. Idarəçilik qayda koyuculuk deyil, hadisələrə görə davranmaktır. Liderlik davranışının seçkisində ən əhəmiyyətli meyar effektivlikdir. Vəziyyətə görə ən effektiv üsul istifadə edilməlidir. Situasiya yanaşması təşkilatın fəaliyyətinə təsir edən bir çox daxili faktorlar (məsələn, işçilərin təbiəti, vəzifə, vizyon, məqsəd və s.) və xarici faktorların (məsələn, müştərilər, idarəetmə qanunları, bazar və rəqabət şəraiti, mədəni quruluş və s.) təsir göstərdiyini göstərdi. Situasiyalı yanaşmasına görə bütün daxili və xarici şərtlər nəzərə alınaraq rəhbərlik üçün uyğun texniki və üsullar təyin olunduğunda müvəffəqiyyət özbaşına gəlir. Qısaca ifadə edəcək olsaq, durumsallık yanaşmasına görə, hər təşkilati quruluş özünə məxsusudur. Vaxt, məkan və şərtlər fərqlidir və təşkilati struktura görə vaxt, yer və şərtləri təhlil etmək tamamilə vacibdir. Təşkilatın daxili və xarici ətrafla uyğunlaşması çox əhəmiyyətlidir. Administratorların ən mühüm vəzifələrindən biri bu uyğunlaşmayı maksimum dərəcədə artırmaqdır. (12) Dəyişik vəziyyət və şərtlərin dəyişik liderlik tiplərinə zəruri etdiyi fərziyyəsinə əsaslanan olaraq liderlikdə 'durumsallık yanaşması' ortaya çıxmışdır. Bu yanaşmada, hər vəziyyətdə və şərtdə etibarlı ola biləcək təsirli bir liderlik formasından söz edilə bilməyəcəyi, fərqli vəziyyətlərə görə fərqli liderlik tərzlərinin müsbət nəticələr doğura biləcəyi, ancaq bunun əvvəldən proqnozlaşdırılmayacağı müdafiə edilmişdir. (13) Lider, ətraf və şərtlərin bəzən önceliklendirilmesine, bəzən iş prioritetlərinə, bəzən də demokratikliğe, bəzən də avtokratik davranış sərgiləməsinə ehtiyac vardır. Bu yanaşma, hər hansı bir ətrafda və hər vəziyyətdə hökumətin ən yaxşı forması deyil və hər mühitdə və hər zaman etibarlı olacaq bir quruluşdan bəhs edilə bilməz. Liderin 22 davranışı vəziyyətin xüsusiyyətinə görə dəyişərkən, kurumlan əlaqədar hər şey vəziyyətin xüsusiyyətinə görə dəyişə bilər. İdarəetmədə istifadə olunan prinsiplər institusional və ətraf mühit şəraitinə görə də dəyişə bilər. Rəqəm yanaşmanın banilərindən biri olan Fiedler, bir lider davranışını dəyişdirmək ehtimalının aşağı olduğu halda, liderin təşkilati davranışına uyğun gəlmək üçün daha faydalı ola bilər. Sistem yanaşmasındakı kimi bir ümumiləşdirmə etmə qeyri-mümkün olduğu kimi bu sistem səhv, bu liderlik və idarəçilik forması doğru və hər yerdə etibarlıdır deyə bilmərik. Müəssisənin çalışdığı ətraf şərtlərini və vəziyyətini müşahidə edilərək, araşdırılaraq ortaya qoyulmasıdır. Ümumiləşdirmənin çox, müəssisənin içində olduğu şərtlərə azaldılması söz mövzusudur. (9) Situasiyalı yanaşma tərtib edilmiş, tapşırıqların sadə yığımdan ibarət olmuyub, o təşkilatı problemlər və onların həll olunması haqqında düşünmək üsullarından biridir. Sistem yanaşmadan fərqli olaraq hərəkətlə inkişaf etdirilmişdir. Sistem yanaşmanın mücərrəd anlayışlara əsaslanması və ümumi olmağı səbəbilə idarəetmə nəzəriyyələri baxımından kifayətsiz qalmışdır. Situasiyalı yanaşma təşkilatın fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə ətraf mühit, texnologiya, böyüklük, mənbələr və digər amilllərdən irəli gələn situasiyalarla əlaqədar olaraq, ona uyğunlaşacaq effektiv təşkilati təşkiletmənin təmin edilməsi ilə əlaqəlidir. Situasiyalı yanaşmaya görə hər insan hər vəziyyətdə fərqlidir. Yəni hər yerdə və hər zaman keçərli olan “ ən yaxşı idarəetmə” və ya “ən yaxşı təşkilat” yoxdur. Ən yaxşı idarəetmə növü insana, texnologiyaya və ətraf mühitə görə dəyişə biləndir. Situasiyalı yanaşmada təşkilat və ətraf mühit arasındakıqarşılıqlı təsirlərə bunlar aiddir: 1. Təşkilatın daxili mühiti- təşkilatın tamamilə öz nəzarəti altındadır. 23 2. Yaxın ətraf- təşkilatın tamamilə nəzarəti altında deyildir, ancaq təşkilatın fəaliyyətindən böyük ölçüdə təsirlənə bilər. 3. Ümumi ətraf- Təşkilat tərəfindən təsirlənməsi çox çətindir. Hətta imkansızdır. Situasiyalı yanaşma konkret situasiya və elmin imkanlardan istifadə etməklə idarə etmə nəzəriyyəsinin gələcəkdə də inkişaf etməsinə təkan verdi. Situasiyalı yanaşmanın mərkəzini situasiya təşkil edir. Situasiya konkret vaxtda təşkilata güclü təsir edən hadisələrin məcmusudur. Diqqət mərkəzində situasiya olduğuna görə situasiyalı yanaşma «situasiyalı düşüncənin» əhəmiyyətini göştərir. Situasiyalı yanaşma müxtəlif idarəetmə metodlarının yararlılığının situasiya ilə müəyyən edilməsinə əsaslanır. Təşkilatın həm özündə, eləcə də ətraf mühitdə də faktorların bolluğu olduğu halda, təşkilatın “ən yaxşı” bir idarəetmə üslubu yoxdur. Konkret situasiyada ən səmərəli metod, həmin situasiyaya daha uyğun gələn üslub hesab edilir. Situasiyalı yanaşmanın əsas xüsusiyyətləri: 1. Təşkilatlarda qərarvermə müddətini asanlaşdırmağ hədəfləyir. 2. Rəhbərliyi yeniliyə yönləndirir. Və özlərini inkişaf etdirməyin vacibliyini müdafiə edir. 3. Edilən struktur və təşkilati tənzimləmələr dəyişiklərə adaptiv olmasını vurğulayır. 4. Təşkilatın hər pilləsində, hər bir bölümündə yerləşən çalışandan, alət- avadanlıqdan, təşkilatın istifadə etdiyi texnologiyaya qədər hər bir hissəsi təşkilata təsir edən amillərdir. Situasiyalı yanaşmanın çərçivəsində təcrübə aparılarkən əsas bir anlayışı necə tətbiq olunduğu müxtəlif dəyişkənlərə bağlıdır. Dəyişkənlər bu anlayışın tətbiq edilə biləcəyi situasiyalı xüsusiyyətləri ifadə edir. Bu nəzəriyyəyə görə rəhbərin davranışı və təşkiletmənin quruluşu bir şərtlərdən asılıdır; nə edəcəyini ümumiləşdirə bilməz. İnsanları motivasiya etmək 24 yalnız maddiyyatla olmaya bilir. Bəzi vəziyyətlərdə pul qazanmaq əsas motivlərdən sayılır. Bəzən isə status, bəzən asudə zaman, bəzən mühitə uyğunlaşma belə motivasiya rolu oynaya bilir. Bu nəzəriyyə təşkilatlar mövzusunda tətbiqə yönəlik araşdırmalar nəticəsində ortaya çıxmışdır. (8) Situasiya yanaşması - vaxta görə, mövcud situasiya ilə bağlı müxtəlif idarəetmə metodlarının tətbiq olunması və rəhbərin fərdi qabiliyyəti ilə müəyyən olunan qərarların qəbul edilməsi olub, burada, qeyd olunan sistem və proses yanaşmaları ilə bir yerdə vaxt amili və onunla bərabər qərar qəbul edən rəhbərin şəxsiyyəti, qabiliyyəti və başqa bacarıqları da nəzərə alınması əsas amildir. Situasiya yanaşması, məqsədə daha səmərəli nail olmaq üçün dəqiq məqamda dəqiq qaydaların tətbiq edilməsini təmin edir, müəssisəyə təsir edən daxili və xarici faktorlar məqama görə diqqətə alır. Belə halda, rəhbərin şəxsi keyfiyyətləri, biliyi, səriştəsi, qərar qəbul etmə bacarığı reallığı dəyərləndirmə qabiliyyəti, və digər amillər nəzərə alınmalıdır. Məqam yanaşmasının bir xüsusiyyəti də bundan ibarətdir ki, təşkilatın strateji məqsədinin təmin olunması üçün vaxta görə taktiki addımların atılması, müəssisənin siyasətinin və qaydalarının bu məqsədə yönəldilməsi və görülən işlərin plana uyğun olaraq, zamanında yerinə yetirilməsinə diqqət yetirilməsidir. Qeyd olunan yanaşmalar, menecerlər tərəfindən heç də izolə olunmuş şəkildə və fərdi yolla tətbiq olunmaqla kifayətlənmirlər. İstənilən son nəticə əldə edilə bilmək üçün onlar hamısı biri-birilə qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılıq şəraitində tətbiq edilməlidir. Bu səbəbdən də, bu yanaşmaların fərdi və ümumi xüsusiyyətləri diqqətlə tədqiq edilməli,öyrənilməli və yerinə, məqamına görə diqqətə alınması əsas amildir. Haqqında danışdığımız məktəblər və yanaşmalar heç də menecmentin təkamülünün zirvəsi deyildir və bu istiqamətdə təkmilləşmələr və yeniliklər müasir günlərimizdə davam etməkdədir. Şərti olaraq bu yanaşmaları XX əsrin birinci və ikinci yarısında yaranmış müxstəlif qruplarada göstərmək olar. Sistemli yanaşma müxtəlif yanaşmaları inteqrasiya etməyə çalışır. O həmçinin İdarəetmə funksiyaları araında bütöv qarşılıqlı əlaqə də olduğunu qeyd edir. 25 İdarəetmə nəzəriyyəsində situasiyaya vacib amil kimi baxılması heç də yeni deyil. Meri Parker Follet öz dövrünü qabaqlayaraq hələ 20-ci illərdə «situasiya qanunlan» haqqında danışırdı. O, qeyd edirdi ki, «müxtəlif situasiyalar müxtəlif biliklər tələb edir» və yalnız bir situasiyaya istiqamətlənən biliyi olan insan yaxşı idarəedilən işgüzar təşkilatlarda bir saatlıq xəlifə olmağa çalışır. Situasiyalı yanaşma tərtib edilmiş məsələlərin sadə yığımı deyil, o təşkilati problemlər və onların həll olunması barədə düşünmək yoludur. Misal üçün onda bütün təşkilatlara istifadə olunan idarəetmə prosesi konsepsiyası saxlanmışdır. Ancaq situasiyalı yanaşma, ümumi halın eyni olmasından asılı olmayaraq təşkilatın məqsədlərinə səmərəli nail olmaq üçün rəhbərlərin istifadə etməli olduğu spesifik vasitələrdən, xarici fəndlərdən istifadə etmələrini qəbul edirdi. Situasiyalı yanaşma təşkilatm məqsədlərinə daha effektiv çatmaq üçün konkret fənd və konsepsiyaları müəyyən konkret situasiyalar ilə uzlaşdırmağa çalışır. O əhəmiyyətli səviyyədə dəyişən situasiyaları və onların təşkilatm effektivliyinə təsvirini təyin etməyə çalışır. (35) Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|