Žene u nauci: od arhimeda do ajnštajna osvajanje osvojenog
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 aStronomija i matematiKa Kao ŽenSKi ProStor je pročitao kolega Feliks Klajn 53 . osim sa hilbertom, sarađivala je i sa drugim poznatim matematičarima toga vremena, pre svega sa Klajnom i minkovskim 54 (Sarton, 1936; Strojk, 1969). emili neter je dala značajan doprinos matematičkoj osnovi ajnštajnove opšte teorije relativnosti, u okviru koje je razradila dve teoreme bitne za matematičku podršku ove teorije i fizike elementarnih čestica. njene studente su zvali neterovski dečaci, po njenoj teoremi za rešavanje nesimetričnih transformacija. ostavila nam je veliki broj značajnih radova iz teorije grupa i algebre. Zbog svog jevrejskog porekla bila je prinuđena da 1933. emigrira u Sad, gde je posle dve godine umrla (milar i sar., 2003; Byers i Williams, 2006; maisel i Smart, 1997). emili neter je primer višestruke diskriminacije u nauci. Kao žena, jevrejka, socijalistkinja i pacifistkinja, bila je diskriminisana po polu, nacionalnosti i političkim stavovima. Za razliku od evrope, u Sad žene počinju profesionalno da se bave matematikom tek krajem 19. veka. Prva žena koja je odbranila doktorat iz matematike na univerzitetu Kolumbija 1886. bila je Vinifred edgerton meril (Winifred edgerton merril, 1862–1951). danas je matematika oblast u kojoj su žene ravnopravno zastupljene kako tokom studija, tako i u oblasti naučnih istraživanja. Značajno ime u istoriji matematike jeste i mađarska matematičarka roza Peter (rosza Peter, 1905–1977). radila je i živela u Budimpešti i, mada je danas skoro zaboravljena, njen doprinos teoriji funkcija veoma je značajan. Blisko je sarađivala sa poznatim matematičarima turingom 55 i Gedelom 56 , i sa njima dala značajan doprinos matematičkim osnovama teorije informacija i razvoju kompjuterskog softvera. doktorirala je 1935, a drugi svetski rat je provela u Budimpeštanskom getu. Bila je veoma omiljena među svojim studentima, koji su je zvali tetka Roza (maisel i Smart, 1997). Pikeringove računaljke osnivanjem Kraljičinog koledža (1848) i Bedford koledža u Londonu (1849) otvo- rena je mogućnost da se i žene obrazuju u matematici i fizici, ali su u engleskoj i dalje složeni astronomski proračuni koji su zahtevali vreme i strpljenje poveravani uglavnom astronomima početnicima. Kraljevsko astronomsko društvo u Londonu 53 Feliks Klajn (Felix christian Klein, 1849–1925), nemački matematičar; značajni su njegovi rado- vi u oblasti teorije grupa i neeuklidske geometrije. 54 herman minkovski (herman minkowski, 1864–1909), nemački matematičar jevrejsko-litvan- skog porekla; bavio se teorijom brojeva i matematičkom fizikom; tvorac četvorodimenzionog kontinu- uma prostor-vreme, ključnog pojma specijalne teorije relativnosti. 55 alan tjuring (alan turing, 1912–1954), engleski matematičar i kriptoanalitičar; njegovi radovi postavili su osnove razvoja savremenih kompjutera i veštačke inteligencije. 56 Kurt Gedel (Kurt Goedel, 1906–1978), austrijski matematičar; autor brojnih radova u oblasti matematičke logike, opšte teorije relativiteta i kosmologije. 54 Žene u nauci : od Аrhimeda do Аjnštajna dozvolilo je ženama da prisustvuju predavanjima u prostorijama društva tek 1835, a prve žene – redovne članice društva primljene su tek 1916 (meri Blag među prvima), po završetku Prvog svetskog rata, iako su, dok su se muškarci borili na fron- tovima, žene preuzele njihove profesionalne obaveze. Pre toga su prve počasne čla- nice Kraljevskog društva bile Karolina heršel i meri Samervil (milar i sar., 2003). međutim, u Sad je mukotrpan rad na sistematizaciji i katalogizaciji nebeskih objekata krajem 19. veka direktor harvardske opservatorije, edvard Čarls Pikering, 57 velikodušno prepustio ženama. u istoriji astronomije one su poznate kao Pikeringove računaljke, dok su ih na harvardu zvali Pikeringov harem (Kohlstedt, 1999; Lankford i Slavigs, 1990; Welther, 1982). Pikeringove „računaljke“ poznate i kao Pikeringov „harem“ među njima je najpoznatija Vilijamina Fleming (Williamina Fleming, 1857– 1911), koja je kod Pikeringa radila prvo kao kućna pomoćnica, a zatim kao asistentkinja na opservatoriji. otkrila je preko tri stotine promenljivih zvezda i više desetina nebula. njenu stelarnu klasifikaciju dopunile su eni džamp Kenon (annie jump cannon, 1863–1941) i henrijeta Svon Levit (henrietta Swan Leavitt, 1868–1921), koja je 1902. ustanovila odnos između perioda zvezda i njihovog sjaja. to otkriće je omogućilo da se odredi udaljenost zvezda i otvorilo vrata teorijama Velikog praska i širenja vasione. Za razliku od Vilijamine, eni Kenon i henrijeta Levit bile su akademski obrazovane. Kenon je 1884. diplomirala na Velsli koledžu, a kasnije, uz majčinu 57 edvard Čarls Pikering (edward charles Pickering, 1846–1919), američki astronom i inženjer, inovator na polju stelarne spektroskopije i fotometrije. 55 aStronomija i matematiKa Kao ŽenSKi ProStor finansijsku podršku, studirala je fiziku i astronomiju na univerzitetu redklif 58 . Bila je prva žena koja je dobila počasni doktorat nauka na univerzitetima harvard i oksford, 1925. godine. Priredila je poznate draperove 59 kataloge sa 400.000 zvezda, kao i katalog promenljivih zvezda. henrijeta Levit je takođe diplomirala fiziku i astronomiju na redklif univerzitetu. u početku je samo volontirala na univerzitetskoj opservatoriji na harvardu, ali je kasnije dobila i stalno zaposlenje (Welther, 1982; Byers i Williams, 2006; milar i sar., 2003). Vilijamina Fleming Eni Kenon Značajno ime za razvoj astronomije u Sad svakako je i marija mičel (maria mitchell, 1818–1889). Poticala je iz porodice kvekera i završila jednu od u to vreme mnogobrojnih „škola za mlade gospođice“, u kojoj je kasnije i sama bila upraviteljica. u početku se astronomijom bavila amaterski pomažući ocu u izradi astronomskih instrumenata, dok ju je on podučavao matematiku. ipak, i bez akademskog obrazovanja, s obzirom na svoj doprinos razvoju astronomije, marija mičel je 1861. postala profesorka astronomije na Vasar 60 koledžu za devojke. Bila je i prva žena 58 univerzitet redklif, osnovan je kao radcliffe college (1879), i bio poznat kao ženski Harvard, čiji je danas sastavni deo. Sa ovog univerziteta su izašle brojne spisateljice, feminističke teoretičarke i aktivistkinje (margaret etvud/margareth atwood, Gertruda Stajn/Gertrude Stein, nenci Čedorou /nancy chodorow, natali dejvis/natalie davis, Kerol Giligen/carol Gilligen, rut habard/ruth hu- bbard, adrijen rič/adriene rich, mišel rozaldo/michelle rosaldo, i druge). 59 henri drejper (henry draper, 1837–1882), američki lekar i astronom–amater. Posle njegove smrti njegova udovica en dreper osnovala je Fond za razvoj astronomskih istraživanja, koji nosi njegovo ime. 60 Koledž Vasar (Vassar college) osnovao je 1861. kao ženski koledž vlasnik pivare i američki indu- strijalac metju Vasar (matthew Vassar). od 1969. godine, koledž mogu da pohađaju i muškarci. Prva upraviteljica koledža bila je marija mičel, postavljena 1865. godine. Bio je jedan od prvih koledža u Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|