Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 uchraydi(19-rasm). Mazkur zararkunanda g‘o‘za, loviya, mosh, no‘xat, beda, poliz ekinlari va boshqa o‘simliklarda uchraydi. Tirik tug‘uvchi urg‘ochi- sining tanasi 1,3—2,2 mm uzunlikka ega. Tanasi qora rangda. Erkagi urg‘ochisidan farq qilib, qanotli bo‘ladi. Akatsiya biti (tuxum bos- qichida) beda yoki akatsiyada qishlaydi. Mart oyida qishlovdan chiqadi. Avval beda o‘simligida rivojlanadi. Beda dag‘allash- gandan so‘ng boshqa ekinlarga o‘tadi. May oyining ikkinchi yarmi va iyun oyi boshlarida akatsiya biti g‘o‘za dalalarida paydo bo‘lib, tez ko‘payadi hamda g‘o‘zaga jiddiy zarar yetkazadi. Noqulay sharoit yuzaga kelishi bilan bedapoyaga uchib o‘tadi va kech kuzgacha beda ildiz bo‘g‘zida bo‘ladi. Sovuq tushishi bilan yetuk qanotli erkak va urg‘ochilari paydo bo‘ladi. Yetuk hasharotlar nasl qoldirishgach, qirilib ketadi. Karam biti. Karam biti barcha qishloq xo‘jalik ekinlari yetishtiriladigan mamlakatlarda keng tarqalgan. Voyaga yetgan qanotsiz bitning kattaligi 2,0— 2,15 mm, rangi kulrang yashil bo‘lib, oqish mumsimon dog‘i bor. Shakli tuxumsimon, orqaga tomon biroz kengayib boradi; oyoqlari, hartumi va mo‘ylovlari qo‘ng‘ir tusli. 18-rasm. G‘o‘za biti (shirasi) (A. Blyumer olgan rasm). 1—shiraning qanotli voyaga yetgani; 2—shiraning turli yoshdagi lichinkalari; 3—zararlangan g‘o‘za niholi; 4—paxta tolasining ifloslanishi. 19-rasm. Akatsiya yoki beda biti (shirasi) (A. Blyumer olgan rasm). 1—shiraning qanotli voyaga yetgani; 2—shiraning qanotsiz voyaga yetgani; 3—zararlangan g‘o‘za niholi. 39 Qanotli bitning kattaligi ham shunday bo‘lib, biroz ingichkaroq va qornida mumsimon dog‘i bor. Karam bitining lichinkasi voyaga yetgan bitdan kichikligi bilan farq qiladi. Birinchi yoshdagi lichinkasining kattaligi 0,75 mm keladi. Lichinka va voyaga yetgan bitlarning shira naychalari o‘rtasi biroz yo‘g‘onlashgan. Tuxumi cho‘ziq 0,5 mm kattalikda. Yangi qo‘yilgan tuxumi yashil yoki sarg‘ish bo‘lib, keyinchalik qora rangga kiradi. Karam biti O‘zbekistonda tuxumli partenogenez usulida ko‘payadigan urg‘ochi yoki lichinka bosqichida karam o‘zagi yaqinida va karamdosh o‘simliklarda qishlaydi. Karam biti karam va boshqa karamdoshlarga mansub o‘simliklarni so‘rib zarar yetkazadi. Kuchli shikast yetkazganda ko‘chatlarni quritib qo‘yadi. Karam biti O‘zbekistonda 15 marta avlod beradi. Nok biti. Nok biti asosan nokka kuchli zarar yetkazadi. Kuchli zararlangan barglar naysimon buralib to‘kilib ketadi. Voyaga yetgan nok shira biti 3 mm gacha bo‘ladi. Rangi sarg‘ish och yashil-qo‘ng‘ir tusda, qornida ko‘ndalang yo‘llar bor. Nok shira bitining qanotlari tiniq bo‘lib, orqadagi chekkasida qoramtir dog‘i bor, orqa qanotlari oldingisidan kaltaroq. U r g ‘ o c h i s i e r k a g i d a n k a t t a r o q . E r k a k l a r i d a q o r i n bo‘g‘imlarining ostki qismida ikkitadan qoramtir ko‘ndalang yo‘l o‘tadi. Urg‘ochilarida esa 2 ta yumaloq dog‘ bo‘ladi. Urg‘ochilarini qorin uchi osilib, erkaklariniki esa ko‘tarilib turadi. Tuxumlari mayda va oq rangda, lichinka tuxumdan chiqishidan oldin sarg‘ayadi. Tuxumning bir uchida xivchini, ikkinchi uchida esa poyachasi bo‘lib, shu bilan daraxt shoxiga yopishib turadi. Lichinkasi qanotsiz, sariq yoki yashil rangli, yapaloq shaklli bo‘ladi. Katta lichinkasida boshlang‘ich qanot ko‘rinadi. Nok biti voyaga yetgan bosqichida nok po‘stloqlari ostida, shoxlarida qishlaydi. Daraxt kurtak yozishidan oldinroq qishlovdan chiqib juftlashadi va tuxumini kurtaklar yaqiniga qo‘yadi. Lichinka va voyaga yetgani nokning kurtaklari, barglari, gullari va nozik novdalarini so‘rib oziqlanadi. O‘zbekistonda 4—5 marta avlod beradi. 40 6.2. Barg bitlari Barg bitlariga olma va nok bitidan tashqari, spiral shaklda burishtiradigan bit, novda biti, qo‘rg‘oshin tusli bit kiradi. Olma biti yashil, ba’zan sariq yashil, qanotli bitlarining oldingi ko‘kragining yarmi, keyingi ko‘krak bo‘g‘imlari va qorin uchi shira naychalari qora rangda. Voyaga yetgani 2 mm, nok shaklida bo‘ladi. Nok bitining qanotsiz shakli 2,9 mm, qanotlisi 2,2 mm bo‘ladi. Rangi to‘q qo‘ng‘ir, qanotsizi gunafsha tusli tovlanib turadi. Mo‘ylovi sariq, qorin uchi va shira naychalari qora rangda. Qanotli bitning o‘rta ko‘kragi qora bo‘ladi. Shira naychalari qora rangda. Oyog‘ining yuqori qismida pushti chiziqlari bor. Tanasi cho‘ziq bo‘lib chivinga o‘xshaydi. Barcha barg bitlarining tuxumlari qora, cho‘zinchoq va yaltiroq tusli bo‘ladi. Barg bitlari daraxtning yosh shoxlarida tuxumlik bosqichida qishlaydi. Bahorda daraxt kurtaklari yozilayotgan vaqtda tuxumdan lichinkalar chiqib, avval bo‘rtgan kurtaklarni, keyinchalik barg va gullari shirasini so‘rib oziqlanadi. Barg bitlari barglarni burishtirib qo‘yadi. Urg‘ochilari ko‘klamda 50 ta, yozda 20—30 tagacha tirik tug‘adi. O‘simlik bitlariga qarshi kurash choralari. O‘simlik bitlariga qarshi agrotexnik, biologik va asosan kimyoviy kurash choralari olib boriladi. Qishloq xo‘jalik ekinlarining hosili yig‘ib olingach, o‘simlik qoldiqlarini daladan yo‘qotish, yerni chuqur shudgorlash, to‘g‘ri almashlab ekishni amalga oshirish kabi chora tadbirlar zararkunandalar sonini kamaytirib turadi. T a b i a t d a o ‘ s i m l i k b i t l a r i s o n i n i a f i d i i d y a y d o q c h i parazitlari, xonqizilar, oltinko‘zlar, yirtqich qandalalar va kasallik qo‘zg‘atuvchi mikroorganizmlar ma’lum dararjada cheklab turadi. O‘simlik bitlariga qarshi kurashda mamlaka- timiz biolaboratoriyalarida oltinko‘z foydali hasharoti ko‘paytiriladi. O‘simlik bitlariga qarshi kimyoviy kurashda: Karate — 5% k.e. (konsentrat emulsiya), 0,5 l/ga, vertimek 1,8 % k.e. 0,3-0,5 l/ ga, danitol 30% k.e. 0,5-0,7 l/ga, simbush 25 % k.e. 0,3 l/ga va boshqa O‘zbekiston respublikasida ishlatishga ruxsat etilgan va o‘simlik bitlariga qarshi kurashda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan pestitsidlardan biri qo‘llaniladi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|