Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
22 Teng qanotlilar o‘z navbatida o‘simlik bitlari, oq qanotlar, qalqondorlar, barg burgachalari va saratonlar kenja turkumlariga bo‘linadi. Keyingi mavzularda siz mazkur turkumga mansub ayrim zararkunanda hasharotlar bilan tanishasiz. Savollar Teng qanotli hasharotlarning og‘iz apparati qanday tuzilgan? Teng qanotlilar qanday kenja turkumlarga bo‘linadi? 4.3. To‘g‘ri qanotlilar To‘g‘ri qanotlilarning yer yuzida 20 mingga yaqin turi tarqalgan. Ushbu turkum vakillari qishloq xo‘jaligi o‘simliklariga katta zarar yetkazadi. To‘g‘ri qanotlilarning og‘iz apparati kemiruvchi ti pda tuzilgan. Ko‘pchilik vakillari o‘simliklarning turli organlari bilan kemirib oziqlanadi. Mazkur turkum vakillari ichida (ozchiligi) yirtqich va aralash oziqlanuvchilari ham mavjud. Mo‘ylovlari ingichka va turli uzunlikda bo‘ladi: masalan, temirchaklarda mo‘ylovlar tanasidan uzun, chigirtkalarda esa tanasining yarmidan kaltaroq bo‘ladi. To‘g‘ri qanotlilarda bir juft murakkab ko‘zlari va 1—3 ta oddiy (chigirtkalarda ikkita murakkab va ikkita oddiy ) ko‘zlar mavjud. Mazkur hasharotlarning ust qanotlari to‘g‘ri, terisimon tuzilgan, keyingi qanotlari esa yelpig‘ichsimon tuzilgan va yaxshi taraqqiy etgan. Orqa oyoqlari o‘tlar orasida hayot kechiradigan o‘simlikxo‘r turlarida (chigirtka, chirildoq) old oyoqlarga nisbatan baquvvat va uzun bo‘lib, sakrovchi ti pda tuzilgan. Tuproqda hayot kechiradigan buzoqboshilarda esa old oyoqlar yer qazishga moslashgan. Turkum vakillari tuxumlarini asosan tuproqqa (chigirtka, buzoqboshi) va qisman o‘simliklarga qo‘yadi. Savollar To‘g‘ri qanotli hasharotlarning qancha turlari mavjud? To‘g‘ri qanotlilarning og‘iz apparati qanday ti pda tuzilgan? To‘g‘ri qanotlilarning oyoqlari tuzilishini chigirtka va buzoqboshi misolida tushuntiring. 23 4.4. Parda qanotlilar Parda qanotlilarning 150 mingga yaqin turi ma’lum. Parda qanotlilarning og‘iz apparati kemiruvchi va so‘ruvchi ti pda tuzilgan. Yuqori jag‘lari taraqqiy etgan bo‘lib, kemirish vazifasini bajaradi. Parda qanotlilarning old qanotlari yirikroq, orqa qanotlari kichik va old qanotlarga birikib turadi. Ikkala qanotlari ham tiniq. Urg‘ochi parda qanotlilarda nayza va tuxum qo‘ygich mavjud. Parda qanotlilarga asalari, chumoli, qovoqari, yaydoqchi, arrakash va boshqa hasharotlar kiradi. Parda qanotlilar o‘simliklarni changlatishda katta ahamiyatga ega. Yaydoqchi parda qanotlilar zararkunanda hasharotlar tanasida parazitlik qilib, ularning sonini kamaytirib turadi. Asalarilar insoniyat uchun qimmatbaho asal ozuqasini tayyorlab beradi. Ushbu turkum vakillarining ayrim turlari qisman qishloq xo‘jaligi o‘simliklariga zarar yetkazadi. Parda qanotlilar turkumi botiq qorinlilar va xi pcha bellilar kenja turkumlariga bo‘linadi. Savollar Parda qanotlilarning tuzilishini tushuntiring va ularning vakillariga misol keltiring? Parda qanotlilar qanday ahamiyatga ega? 4.5. Ikki qanotlilar Ikki qanotlilarning 80 mingga yaqin turi ma’lum. Ularning og‘iz apparati hartumcha shaklidagi so‘ruvchi va yalovchi ti pda tu- zilgan. Ikki qanotlilarning ko‘krak qismi katta bo‘lib, bunda oldingi bir juft pardasimon qanotlari mavjud. Ushbu turkum vakillarining lichinkalari oyoqsiz, lekin ko‘pchilik turlarining tanasida bo‘rtmalar mavjud. G‘umbagi ko‘p turlarida soxta pilla ichida bo‘ladi. Bosh qismi ko‘krakka ingichka bo‘yin orqali harakatchan birikkan. Boshda bir juft ancha yirik ko‘zlar joylashgan. Mo‘ylovlari ayrim turlarida uzun va ayrim turlarida esa qisqa bo‘ladi. Uzun mo‘ylovlilarda mo‘ylov bir necha bo‘g‘imdan va qisqa mo‘ylovlilarda esa uch bo‘g‘imdan iborat bo‘ladi. Uzun mo‘ylovli ikki qanotlilarga pashsha va 24 chivinlarni, qisqa mo‘ylovlilarga so‘nalarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Ushbu turkum vakillarining ayrim turlari qisman qishloq xo‘jaligi o‘simliklariga zarar yetkazadi. Ikki qanotlilar orasida ko‘pchilik turlari inson va hayvonlarga ham zarar yetkazadi. Bir qancha turlari qon so‘rib oziqlansa, bir necha turlari hayvonlarda parazitlik qiladi. Ikki qanotlilar turkumi uzun va qisqa mo‘ylovlilar kenja turkumlariga bo‘linadi. Savollar Ikki qanotlilarning o‘g‘iz apparati qanday tuzilgan? Ikki qanotlilar qaysi kenja turkumlarga bo‘linadi? 4.6. Kapalaklar yoki tanga qanotlilar Tanga qanotlilar, ya’ni kapalaklarning yer yuzida 150 mingga yaqin turi mavjud. Kapalaklarning qanotlari va tanasi turli rangdagi mayda tangachalar bilan qoplanganligi uchun tanga qanotlilar deb nomlangan. Kapalaklarning pastki jag‘ va pastki lablari qo‘shilib, spiralga o‘xshash o‘ralib turadigan hartumni hosil qiladi. Mazkur hartum kapalaklarning asosiy belgilaridan biridir. Voyaga yetgan kapalaklar hartumi yordamida gul nektari bilan so‘rib oziqlanadi. Ba’zi kapalaklar (masalan, tut i pak qurti) voyaga yetgan bosqichida oziqlanmaydi. Lichinkalarining ko‘krak qismida uch juft haqiqiy oyoqlar mavjud. Ushbu oyoqlar lichinka oziqlanishiga yordam beradi. Kapalaklar lichinkasi qorin qismida besh juft bir bo‘g‘imli soxta oyoqlari mavjud bo‘lib, ular yurishga xizmat qiladi. Kapalaklarning lichinkalari turli qishloq xo‘jalik va boshqa o‘simlik organlari bilan oziqlanib zarar yetkazadi. O‘zbekistonda asosiy qishloq xo‘jalik ekini g‘o‘zaning asosiy zararkunandalari ko‘sak qurti, karadrina va kuzgi tunlamlar kapalaklarga mansub hasharotlardir. Tanga qanotlilar turkumi jag‘lilar, tuban so‘ruvchilar yoki teng qanotlilar va oliy so‘ruvchilar yoki turli qanotlilar kenja turkumlariga bo‘linadi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|