Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
41 Savollar O‘simlik bitlarining og‘iz apparati qanday tuzilgan? Katta g‘o‘za biti va akatsiya bitining tuzilishi hamda zararini aytib bering? Barg bitlari qaysi bosqichida va qayerda qishlaydi? O‘simlik bitlariga qarshi qanday kurash choralari olib boriladi? 6.3. Kanalar Kanalar bo‘g‘imoyoqlilar ti pining o‘rgimchaksimonlar sinfiga mansub turkumlardan birini tashkil etadi. Kanalar boshqa o‘rgimchaksimonlardan farq qilib, tanasi bo‘g‘imlarga bo‘linmagan. Ularning bosh, ko‘krak va qorin qismlari o‘zaro qo‘shilib ketgan. Tanasining oldingi tomoni bosh qismida sanchib so‘ruvchi og‘iz, ya’ni hartumchasi joylashgan. Voyaga yetgan bosqichida oyoqlari to‘rt juft, lichinkalik bosqichida uch juft bo‘ladi. Ko‘pchilik kanalar odam, hayvon va o‘simliklarda parazitlik qilib hayot kechiradi. Kanalar odam va hayvonlarda qon so‘rish bilan birga turli kasalliklarning tarqalishiga ham sabab bo‘ladi. Undan tashqari, o‘simliklarga ziyon yetkazuvchi kanalar qishloq xo‘jalik ekinlarining r i v o j l a n i s h i v a h o s i l d o r l i g i g a s a l b i y t a ’ s i r k o ‘ r s a t a d i . O‘zbekistonda g‘o‘za, poliz ekinlari, sabzavot va bog‘ ekinlari kabi o‘simliklarga o‘rgimchakkana, sabzavot (pomidor, kartoshka va boshq.) ekinlariga zang kanasi kabi zararkunanda kanalar katta zarar yetkazadi. O‘rgimchakkana — g‘o‘za va boshqa qishloq xo‘jalik ekinlarining ashaddiy zararkunandasi bo‘lib, 250 ga yaqin o‘simliklarga zarar yetkazadi. O‘rgimchakkana g‘o‘zadan tashqari, bog‘, poliz, sabzavot kabi ekinlarga ham jiddiy zarar yetkazadi. Qishloq xo‘jalik ekinlari ichida donli ekinlarni kam zararlaydi. Yovvoyi begona o‘tlardan ajriqqa zarar yetkazmaydi. O‘rgimchakkana O‘zbekistonning barcha viloyatlarida keng tarqalgan. Erkagi 0,2 — 0,3 mm, urg‘ochisi 0,4 — 0,6 mm kattalikda bo‘ladi. Yozda ko‘k sariq, erta bahorda va kuzda qizg‘ish rangli bo‘ladi. O‘rgimchakkana tuxum, lichinka, nimfa va yetuk kana bosqichlarida rivojlanadi. Lichinkasida 3 juft oyoq, nimfa va yetuk kanalarida esa 4 juft oyoq bo‘ladi. O‘rgimchakkananing orqa tomonida 7 qator bo‘lib, 26 ta tuk joylashgan. 42 O‘rgimchakkananing yetuk zoti, lichinka va nimfalari o‘simlik shirasini so‘rib zarar yetkazadi. Ular, ayniqsa, bargning orqa tomonida ko‘p bo‘ladi. O‘rgimchakkanani aniqlash uchun zararlangan barg olinib, orqa tomoni bilan toza qog‘ozga silkitiladi va lupa yordamida tekshirib ko‘riladi. Turli tomonga harakatlanayotgan o‘rgimchakkanalar kuzatiladi. Urg‘ochi o‘rgimchakkanalar o‘simlik qoldiqlari va tuproq yoriqlarida qishlaydi. Qishlovdan o‘rgimchakkana o‘rtacha kunlik harorat +7 °C ga yetganda, ya’ni mart oyida chiqadi. Ob-havo sharoitiga qarab umumiy rivojlanish davri 8—30 kun davom etadi. O‘rgimchakkana O‘rta Osiyoda 12-20 marta avlod beradi. Shundan 8—12 ta avlodi g‘o‘zada rivojlanadi. Qo‘ng‘ir meva kanasi. Qo‘ng‘ir meva kanasi bog‘ o‘simliklaridan o‘rik, olma, olxo‘ri, olcha va gilos kabi mevali daraxtlarga kuchli zarar yetkazadi. Qo‘ng‘ir meva kanasi O‘zbekistonda keng tarqalgan. Bu kana bilan zararlangan barglar qo‘ng‘ir tusga kiradi va fotosintez xususiyati pasayadi. Barglar va daraxt mevalari mayda bo‘lib yetilmasdan to‘kilib ketadi. Qo‘ng‘ir meva kanasi urg‘ochisining kattaligi 0,6 mm, erkagi 0,3 mm ga yetadi. Tanasi oval shaklda bo‘lib, orqa tomoniga qarab yassilashgan. Tuxumi yumaloq, 1,5 mm kattalikda. Tuxumlik bosqichida oziqlangan o‘simligining novdalar po‘stlog‘ida, kurtaklar asosida qishlaydi. Erta bahorda lichinkalari kurtaklar ichida oziqlanadi. Urg‘ochi qo‘ng‘ir meva kanasi barg va novdalarga 25 — 90 tagacha tuxum qo‘yadi. Yiliga 3 — 6 marta nasl beradi. Zang kanasi. Zang kanasi pomidor, kartoshka va baqlajonni kuchli zararlaydi. Zararlangan o‘simliklarning bargi, shoxi va poyasi quriydi. Kana asosan issiqxonalarda qishlab chiqadi. Qulay sharoit tug‘ilsa, yil bo‘yi rivojlanadi. Ochiq maydondagi ekinlarga ko‘chat bilan o‘tadi. Harorat 27—28 O C, namlik 30—40% bo‘lganda kana yaxshi rivojlanadi. Bunday sharoitda 6 kunda bir avlodi rivojlanadi. Bitta urg‘ochi kana 50 tagacha tuxum qo‘yadi va 40 kundan ortiq yashaydi. Zang kanasiga qarshi uyg‘unlashgan kurashda eng avvalo oldini olish tadbirlarini amalga oshirish kerak. Bunda issiqxona va parniklarning tuprog‘ini ekin ekishdan oldin kimyoviy preparatlar bilan zararsizlantirish kerak. O‘simliklar zararlana boshlagandan keyin qiruvchi kimyoviy vositalarni qo‘llash tavsiya etiladi. 43 6.4. Kanalarga qarshi kurash choralari O‘rgimchakkanaga va boshqa kanalarga qarshi asosan agrotexnik, biologik va kimyoviy kurash choralari olib boriladi. Agrotexnik usul. Agrotexnik kurash usuli yordamida o‘rgimchakkana ko‘payib ketishining oldini olish, ba’zan esa butunlay qirib tashlash mumkin. Agrotexnik kurash usulini muvaffaqiyatli qo‘llash yo‘li bilan o‘rgimchakkana uchun noqulay sharoit yaratish, g‘o‘za o‘simligining yaxshi o‘sib rivojlanishi hamda uning yirtqichlarining ko‘payishi uchun esa qulay sharoit vujudga keltirish mumkin. Agrotexnik tadbirlardan to‘g‘ri foydalanish o‘rgimchakkanadan tashqari ko‘plab zararkunanda hasharotlar ommaviy ko‘payib ketishining oldini olishga, zarar keltirish darajasini kamaytirishga olib keladi. Bunday agrotexnik kurash choralariga qator oralariga ishlov berish, almashlab ekish, o‘g‘itlashni, sug‘orish ishlarini o‘z vaqtida amalga oshirish kabi tadbirlar kiradi. Yaxob suvi berish bilan ham yaxshi natijalarga erishiladi. O‘simlikka mineral va organik o‘g‘itlarni to‘g‘ri tanlab, ilmiy asosda berish o‘simlikning o‘rgimchakkana va boshqa zararkunandalarga chidamliligini oshiradi. Kaliyli va fosforli o‘g‘itlar o‘simliklarning mexanik to‘qimalarini mustahkamlab qoplovchi to‘qimasini qalinlashtiradi. Natijada o‘rgimchakkana va boshqa kanalarning hartumi o‘simlik shirasini so‘rish uchun qisqalik qiladi. Har bir ekinda uchraydigan zararkunandaning hayot kechirishini hisobga olgan holda hosilni yig‘ishga kirishilsa, kelgusida shu turdagi zararkunanda tarqalishining oldi olinadi. Kimyoviy kurash usuli. O‘rgimchakkana va boshqa kanalar yoppasiga ko‘payib ketgan vaqtda ularga qarshi qiruvchi chora- tadbirlardan kimyoviy kurash choralari olib boriladi. Bunda ularga qarshi O‘zbekistonga ishlatishga ruxsat etilgan inson va issiq qonli organizmlar hamda atrof-muhit uchun kam zaharli bo‘lgan pestitsid (zararli organizmlarga qarshi kurashda ishlatiladigan kimyoviy modda)lardan foydalaniladi. O‘rgimchakkanaga qarshi kurashda akaritsid (kanalarga qarshi kurashda qo‘llaniladigan pestitsid) lardan nissoran 10% li n.k.(namlanuvchi kukuni) — gektariga 0,1 kg, neoron 50% li k.e — gektariga 1 litr, oltingugurt 80 % n.k — gektariga 10 kg, 0,5—1 0 li oltingugurtning ohakli qaynatmasi va boshqa pestitsidlar qo‘llaniladi. Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|